Het is weinig mensen ontgaan: het sneeuwde in Nederland, en meteen lag het openbaar vervoer grotendeels stil. De NS adviseerde reizigers dagenlang om niet met de trein te gaan, want er kon niet gegarandeerd worden dat men zijn eindbestemming zou halen of dat men weer terug naar huis zou kunnen. In grote delen van het land reden geen bussen, zelfs toen de ergste sneeuw inmiddels voorbij was. Diverse Tweede Kamerleden hadden er geen goed woord voor over. Partijen vielen over elkaar heen om te melden dat de NS er een zooitje van maakte, dat spoorbeheerder Prorail zijn werk niet goed deed en dat het belachelijk was dat een beetje sneeuw tot zulke grote problemen had geleid. In Zweden rijden bij sneeuw immers ook treinen? Minister Eurlings heeft inmiddels om opheldering gevraagd aan de NS.
Vervelend die verzelfstandigde overheidsorganisaties. Prorail en NS hebben eigen beleid, een eigen directie en hun medewerkers zijn geen ambtenaren. Maar als het misgaat, doet de politiek nog net alsof er nooit verzelfstandiging heeft plaatsgevonden en alsof de minister kan ingrijpen bij de NS, terwijl dat juist niet kan. De minister kan vriendelijk eens informeren wat er is misgegaan, maar daar houdt het globaal wel mee op. En toch verwachten veel burgers en politici nu dat de minister orde op zaken gaat stellen.
‘concurrentie’
Het is een voorbeeld van ondoordacht beleid. De NS en Prorail moesten verzelfstandigen, en beheer van het spoor en het rijden van treinen moest ondergebracht worden in aparte organisaties. Buslijnen werden aanbesteed. Er lijken veel voordelen: het kan goedkoper, er komt ‘concurrentie’ en het openbaar vervoer wordt klantvriendelijker en dus aantrekkelijker. Bovendien was de minister niet meer verantwoordelijk voor iedere vertraging van de stoptrein naar Schagen en Den Helder.
Maar dat laatste blijkt nu plotseling toch een probleem: want de politiek, en de burger, wil dat de minister wel ingrijpt als door sneeuw de wissels zijn vastgevroren. Dan blijkt Prorail eigen beleid te hebben voor wisselverwarming dat niet strookt met de wensen van de Kamer. Wat nu te doen? Het antwoord is: niets, behalve dat men de verzelfstandiging zou kunnen terugdraaien. Maar die politieke wil is er niet. De minister, de Kamer en de burger hebben er dan dus niets meer over te zeggen.
Evelien Tonkens
Ik moest hieraan denken toen ik deze week de verzamelde columns las van Evelien Tonkens (Spugen op kleine leiders). Zij schrijft over problemen in de publieke sector en dan met name in de zorg. Haar boek staat vol politieke voorstellen en de vaak onverwachte gevolgen toen die voorstellen beleid werden. Het leest als een zwartboek: veel problemen in de publieke sector lijken het directe gevolg van een gebrek aan kritische discussie tussen Kamerleden en ministers, zij denken onvoldoende na over wat bijvoorbeeld ‘marktwerking in de zorg’ (of op het spoor) betekent. Vaak betekent het dat de overheid bepaalde verantwoordelijkheden niet meer op zich wil nemen, en dus dat zij buitenspel komt te staan.
Het zijn bovendien fouten die niet één keer gemaakt worden, maar steeds weer. Partijen hebben bijvoorbeeld hun mond vol over meer efficiëntie in de publieke sector, maar lijken bij nadere beschouwing nooit te hebben nagedacht hoe dat bereikt kan worden. Volgens Tonkens is dit meestal niet mogelijk en gaan er slechts perverse prikkels van uit. Zo gaan burgers klagen over collectieve voorzieningen en verwachten dat de overheid ingrijpt, terwijl de overheid zichzelf langs de zijlijn heeft gepositioneerd en de meeste middelen tot ingrijpen heeft afgeschaft.
Het is dan ook te hopen dat het niet te vaak gaat sneeuwen deze winter.
