Amusante bespiegelingen over vertrouwen in de rechtspraak afgelopen weekend in Buitenhof. Daags nadat bleek dat het proces Geert Wilders weer opnieuw moet beginnen vanwege succesvolle wraking van de rechter, besloot de president van de Hoge Raad, Geert Corstens, nog maar eens om kritiek te leveren op Wilders’ aanhoudende kritiek op rechtspraak ik Nederland. Het moet maar eens afgelopen zijn met het ondermijnen van het vertrouwen in rechtspraak zonder steekhoudend bewijs. Wilders heeft immers een speciale verantwoordelijkheid als parlementariër om bij te dragen aan de stabiliteit van de rechtstaat. Daarbij past geen aanhoudende kritiek op rechters en hun politieke voorkeur. Zo vindt bijvoorbeeld ook Amsterdams deelraadslid Centrum voor D66 Thijs Kleinpaste. Volgens hem is Wilders een onverantwoord en ranzig politicus, een ridder van het vrije woord op een kreupel paard.
Kwade genius
Dat is natuurlijk een voorbeeld van bezielde en bezielende taal zoals je dat tegenwoordig nog maar weinig tegenkomt. Toch realiseert ook Kleinpaste zich de geringe impact van z’n woorden want, zo stelt hij, zijn boodschap aan Wilders zal wel ‘aan dovenmansoren zijn besteed’. Dat lijkt me een terechte constatering.
Feitelijk hebben Corstens en Kleinpaste natuurlijk gelijk: Wilders ondermijnt het vertrouwen in rechtspraak. Een wrakingsverzoek indienen ondermijnt vertrouwen in de rechtspraak. In hoger beroep gaan ondermijnt vertrouwen in de rechtspraak. Kijken naar Mohammed Enait ondermijnt vertrouwen in de rechtspraak. Stellen dat alle rechters in dit land links zijn, ondermijnt vertrouwen in de rechtspraak. Vertrouwen in [vul maar in] kan sowieso gemakkelijk worden ondermijnd. Beschuldig je partner eens voor de lol van vreemdgaan – succes verzekerd. Het uiten van wantrouwen ondermijnt altijd vertrouwen. Tot zover de open deur.
Maar hoe weet je in hoeverre je het iemand kwalijk kunt nemen ‘ondermijnende’ uitspraken te doen? Het probleem met Corstens en Kleinpaste is natuurlijk dat ze impliciet een heel duidelijke verklaring bieden voor Wilders’ ondermijnende gedrag: Wilders is een kwade genius die het vertrouwen van het publiek in de rechtspraak doelbewust manipuleert. Hij is als de restauranthouder die in de stad het gerucht verspreid dat er ratten rondlopen in de keuken van z’n concurrent. Een kwaadaardige self fulfilling prophecy.
Beer in het bos
Niet verrassend dus dat zo’n boodschap aan dovemansoren is besteed. Wie iemand ervan beschuldigt een kwade genius te zijn die valse theorieën spuit, doet immers twee dingen: (1) de intenties van die persoon in twijfel trekken; en (2) diens achterban beschuldigen ontvankelijk te zijn voor onzin. De stelligheid van die boodschap maakt logischerwijs dat het nooit een PVV-stemmer aan het twijfelen brengt, maar vooral een preek is voor de eigen parochie.
Toch zou minder stelligheid en meer twijfel de boodschap van Corstens en Kleinpaste juist versterken. Wilders staat bekend als een man die nooit het debat aangaat, wat vanzelfsprekend enorm bijdraagt aan het mysterie Wilders. Vaak bezien als een kracht van Wilders, is het evengoed een zwakte. Waarom zouden critici het mysterie Wilders niet nog wat meer vergroten?
Het klassieke voorbeeld van succesvolle twijfel is het tv-spotje Bear in the Woods waarmee Ronald Reagan zich wist te positioneren als een ‘veilige’ presidentskandidaat. De beer in het spotje is een duidelijke toespeling op de Sovjet Unie in een periode waarin Reagan te boek stond als een rechts rabiate politicus die vond dat de Sovjet Unie bestreden moest worden. Maar het spotje deed iets heel anders: het mysterie van de Sovjet Unie te vergroten in plaats van het beeld van de Sovjet Unie als Evil Empire te bestendigen. Voor Reagan deed het spotje wonderen. Veel meer mensen bleken ontvankelijk voor de boodschap dat de Sovjet Unie een Evil Empire zou kunnen zijn dan voor de boodschap dat het een Evil Empire was. Better be save than sorry.
Dat is ook waarom twijfelen aan de beweegredenen en motieven van Wilders waarschijnlijk effectiever is dan hem hardop beschuldigen van rechtspraak ondermijnende uitspraken. In ieder geval wekt het meer de schijn van onpartijdigheid.
Eric Stam is debattrainer en gespreksleider.
