Vorige week, vandaag en de komende zaterdag op DeJaap: een serie over de Amerikaanse opnames van John Lomax en zijn zoons John jr. en Alan. John Lomax legde een indrukwekkende collectie veldopnames aan van Amerikaanse volksmuziek en zijn invloed op de hedendaagse folk, blues, Americana, country en bluegrass kan bijna niet overschat worden. De opnames aan de chain gangs in Amerikaanse gevangenissen, zijn ontdekking van blueszanger Leadbelly en vroege opnames van de Carter Family zijn enkele juweeltjes uit die collectie. Vandaag deel 2: De Field Recordings, de ‘zwarte’ muziek
Chain gangs
Na het overlijden van zijn eerste vrouw maakt John Lomax nog diverse uitgebreide tournee’s door het zuiden van de Verenigde Staten met afwisselend zijn zoons John Jr, Alan, en later met zijn tweede vrouw Ruby. Het adagium van zijn oude leermeester professor Kittredge in acht nemend haalt hij de muziek waar het te vinden is: aan de chain gangs in de Texaanse en Louisiaanse gevangenissen. De overwegend zwarte populatie zingt oude slavenliederen tijdens de dwangarbeid, en ‘s avonds de blues. De muziek is overwegend a capella, soms met het hameren van houwelen op steen of het hakken van bijlen in hout als begeleiding.
Een effect dat onder anderen Johnny Cash later met enige regelmaat aan zijn songs toevoegde, maar de wetenschap dat het zingen op de maat van de trage, ritmische slagen in deze songs slechts een middel is en geen doel doet de luisteraar de haren te berge rijzen.
De opnames ruisen en kraken, de stem van de shouter is als die van een geest: glashelder maar door de gebrekkige opnametechniek van die tijd soms wat afgevlakt in de hogere noten. Het koor is een onrustige meute, close harmony met af en toe een hoge of lage uithaal, een kreet die ontsnapt uit de sonore dreun. De magistrale shouter Lightnin’ Washington is één van Lomax’ ontdekkingen. Huiveringwekkend, opzwepend, verbeten.
Leadbelly
Aan de chain gangs werkten naast lieden die zware misdaden op hun kerfstok hadden ook zwarte mannen die min of meer arbitrair werden opgepakt door de autoriteiten en tewerkgesteld. Gevangenissen verhuurden de gevangenen als goedkope werkkrachten en staken de opbrengst, zogenaamd bedoeld om in het onderhoud van de mannen te voorzien, veelal in eigen zak.
Dit zou de eerste veroordeling van Lomax’ grootste ontdekking, zanger/gitarist Huddy Ledbetter (alias Leadbelly) kunnen verklaren: hij werd in 1915 aangeklaagd en veroordeeld op grond van wapenbezit, een wel heel klein vergrijp om in een chain gang te belanden.
Rond Leadbelly en John Lomax is nogal wat mythevorming ontstaan, zo was Leadbelly tegen de tijd dat Lomax hem ‘ontdekte’ in de Angola Prison Farm in Louisiana in 1933 al een lokaal bekend en geliefd muzikant. Ook zat hij toen vast voor moord en niet, zoals weleens wordt gesuggereerd, voor zijn eerdere kleine delict van wapenbezit. De bekendste en hardnekkigste mythe is wel dat John en Alan Lomax zijn invrijheidstelling zouden hebben bewerkstelligd door opnames van zijn muziek naar de gouverneur Allen van Louisiana te sturen: documentatie van de gevangenis laat zien dat zijn minimumstraf erop zat en dat hij wegens goed gedrag werd vrijgelaten.
Feit is wel dat Lomax Leadbelly beroemd heeft gemaakt en honderden opnames van de zanger heeft gemaakt en verspreid. De manier waarop Lomax hem presenteerde was soms controversieel, het clipje in de vorige aflevering van deze serie is een wat potsierlijke en ook toen al tamelijk paternaliserende scene waarin Leadbelly een gestreept gevangenispak draagt en Lomax aanspreekt met het slaafse ‘Sir Boss’. Uiteindelijk kregen de mannen ruzie om geld en gingen ieder huns weegs.
Deltablues
Een andere grote blues-ontdekking van Lomax was Booker ‘Bukka’ T. Washington White, een neef van B. B. King. White had in 1930 al opnames gemaakt voor het Victor-label, maar de gevangenisopnames van Lomax behoren nog altijd tot het bekendste werk van beiden. Loepzuivere Deltablues, minder primitief dan de chain gang liederen maar niet minder haunting, bij gebrek aan een goede Nederlandse vertaling van dat woord.
De ontelbare veldopnames, foto’s en aantekeningen van John Lomax’ expedities in het zuiden van de Verenigde Staten worden bewaard in de Library of Congress, een collectie die ook de latere opnames van zoon Alan Lomax in onder andere Europa omvat. De betekenis van dit archief en de invloed ervan komt in het laatste deel van deze serie aan de orde, volgende week eerst deel 3: De Field Recordings, de ‘blanke’ muziek.
