Conservatoren van het filmmuseum in Frankfurt hebben Stanley Kubrick’s estate in Londen uitgekamd, en met de verworven schatten een reizende tentoonstelling samengesteld. Vanaf 21 juni en tot en met 9 september vind je deze exhibitie in het nieuwe EYE aan het IJ in Amsterdam. DeJaap ging de 20ste alvast kijken.
Legende
Stanley Kubrick (1928-1999) was tijdens zijn leven al een legende. Deze ‘rare genius of cinema‘ had een zeldzame visie, een eigenzinnige kwast en een uniek palet, waarmee hij een oeuvre creëerde dat zich qua afmeting, diepte en kleurschakering niet meer laat evenaren. Ook over zijn onovertroffen werklust valt veel te superlatieven. Meer dan twintig jaar en met meer dan twintig historici bereidde hij een Napoleonfilm voor die uiteindelijk nooit gemaakt werd. Hij labeurde aan een eveneens nooit voltooid project over de Holocaust, maakte een film volledig bij kaarslicht (Barry Lyndon) en ontwikkelde baanbrekende special effects (2001: A Space Odyssey), waar hij zijn enige Oscar voor won.
Berlijn, Melbourne en Rome zijn een aantal steden waar de eerste reizende tentoonstelling gewijd aan dat leven en werk zijn tenten opzette. De expositie bereikte voor deze zomer het nieuwe Nederlandse filmmuseum in Amsterdam, waar het woensdag aan de pers gepresenteerd werd – in het bijzijn van Hans-Peter Reichman en Tim Heptner van het Deutsches Filmmuseum, uitvoerend producent Jan Harlan (producer van onder meer Full Metal Jacket en Eyes Wide Shut en regisseur van de docu Stanley Kubrick: A Life in Pictures), en Christiane Kubrick, de vrouw die meer dan veertig jaar met de filmmaker getrouwd was.
Twaalf titels
De gasten worden voorgesteld door Sandra den Hamer (directeur van EYE, “film in Nederland heeft nu het museum dat het verdient”) en Jaap Guldemond, hoofd tentoonstellingen van EYE, die spreekt van een unieke verzameling. Waar exposities doorgaans gedragen worden door een gezamenlijk thema, is er nu voor het eerst aandacht voor één regisseur. Die op zijn beurt met z’n adembenemende oeuvre een expositie van cinema in het algemeen neer wist te zetten. Twaalf titels staan centraal, van Killer’s Kiss (1955) tot Eyes Wide Shut (1999). Zijn debuut, Fear and Desire, doet niet mee; Kubrick sprak tijdens zijn leven de wens uit dat deze film nooit meer vertoond zou worden.
Hans-Peter Reichman en Tim Heptner van het Deutsches Filmmuseum staken maanden werk in het uitpluizen van Kubricks rommelzolders in Londen, waar de collectie na de dood van de grootmeester (in 1999) voornamelijk stof verzamelde. Bergen originele attributen en kostuums, scenario’s, foto’s, brieven en camera’s bieden een blik in de gedachtenwereld van deze visionaire filmmaker.
Doos met ‘dingen’
“De eerste keer dat we op bezoek waren in Londen, zaten we aan een bureau dat in The Shining gebruikt werd als Nicholson’s schrijftafel. Er boven hing een kroonluchter uit Barry Lyndon. We wisten toen meteen dat het huis binnenstebuiten gekeerd moest worden,” alsdus Reichman, vrij vertaald.
Tijdens het schatgraven werden diverse dozen gemarkeerd met ‘Full Metal Jacket’ aangetroffen. “But also boxes marked ‘Things’”, vult Christiane Kubrick aan – om aan te geven dat niet alles even georganiseerd was. Ook Stanley Kubrick, die bekend stond om zijn haast maniakale voorbereiding en controle, liet wel eens wat lopen, zo lijkt zijn weduwe te willen zeggen.
Een goed script, wat nog meer?
Over het genie Kubrick wil Jan Harlan ook nog wel wat kwijt. Zijn bijzonder quotebare input is haast niet bij te houden als je aantekeningen maken met pen verleerd bent. Het oude filmmakers maxime van Fritz Lang (Metropolis) luidde: een film is afhankelijk van drie cruciale elementen: een goed script, een goed script en een goed script. Kubrick maakte daarvan: “A great beginning, a great ending, and some great events in the middle.” Hij was daarbij “afraid of mediocrity”, en bleef zijn werk tot het laatste moment verbeteren. En hoezeer filmmaken in de praktijk ook een collaboratie van velen is, het komt uiteindelijk op de visie van die ene kunstenaar aan. “No committee has ever made a piece of art.”
Voor ‘Stanley Kubrick: The Exhibition’ werd uit de beschikbare bewaarsels uiteindelijk een bijzondere collectie bij elkaar gefilterd, met iconische objecten als het Starchild uit 2001: A Space Odyssey, het typemachine uit The Shining en een model van The War Room uit Dr. Strangelove. Iedere ruimte opnieuw is een feest van herkenning, dat uitnodigt om alles rustig af te lopen of plaats te nemen op de bankjes die uitzicht bieden op filmfragmenten die non-stop geprojecteerd worden.
Favoriet, anyone?
Een favoriete film (en dus ruimte) selecteren is daarbij niet te doen. Temeer omdat de man meerdere – zo niet alle – genres meesterde. Had hij alleen gangsterfilms gemaakt, of zuiver Westerns, had je er wellicht (gemakkelijker) één uit kunnen vissen. Nu is het kiezen uit bijvoorbeeld geniale, gitzwarte komedie (Dr. Strangelove), oorlogsprenten (modern of klassiek; Full Metal Jacket en Paths of Glory), het persoonlijke (tot zeer persoonlijke) drama van A Clockwork Orange en Eyes Wide Shut, de zenuwslopende thrill-ride die The Shining heet, en ‘s werelds hoogst aangeschreven sci-fi 2001: A Space Odyssey. Neem de tijd.
“All you have to do is hear the name, or read it on a page, and a whole world opens up before your eyes (…). Kubrick was an artist of real vision, in every sense of that overused word, and this exhibition is a fitting tribute.” – Martin Scorsese.
Ten tijde van de tentoonstelling worden alle films van Stanley Kubrick in de filmzalen van EYE vertoond. Van de meeste films worden nieuwe digitale kopieën ingezet. Donderdagavond 21 juni staat er bovendien in de Gashouder (Westergasfabriek) een speciale vertoning van 2001: A Space Odyssey ingepland, waarbij de muziek live verzorgd wordt door het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Het totale overzicht plus kalender is te vinden op de website van EYE, www.eyefilm.nl.
