Deze week staat een unieke politieke gebeurtenis te gebeuren: Attorney General Eric Holder, de Minister van Justitie en hoogste aanklager, wordt waarschijnlijk veroordeeld voor minachting van het Congres. Dat is een federaal misdrijf waar enkele maanden gevangenisstraf voor gegeven kan worden, en het is in de geschiedenis van Amerika nog nooit gebeurd dat een Attorney General daaraan schuldig werd bevonden. De reden hiervoor is een doorlopend dispuut tussen het Congres en het Witte Huis over inzicht in een mislukte poging om Mexicaanse drugsbendes aan te pakken.
Daardoor zijn er nu duizenden vuurwapens, die door de Amerikaanse justitie verspreid zijn, in handen gevallen van Mexicaanse criminelen. Ook president Obama komt hierin niet goed voor de dag.
Wapenhandel
Al in 2006, onder toenmalig president George W. Bush, besloot het ministerie van justitie om met behulp van Amerikaanse wapenhandelaren in kaart te brengen hoe Mexicaanse bendes aan hun vuurkracht kwamen. Dat werd gedaan door verdachte wapentransacties, waarvan handelaren verplicht zijn ze te melden, niet tegen te houden maar bewust door te laten gaan. In een operatie die sterk doet denken aan de Nederlandse IRT-affaire van de jaren negentig, was het idee dat Justitie de verspreiding van de wapens in de gaten zou houden om vervolgens hele criminele netwerken in kaart te brengen.
Onder president Obama werd het project doorgezet en geïntensiveerd onder de naam Operation Fast and Furious, naar de gelijknamige films omdat enkele van de betrokken bendes zich ook met straatraces bezighielden. In deze operatie werden zo’n 2000 vuurwapens met goedkeuring van de Amerikaanse justitie verspreid onder Mexicaanse criminelen. Van het beoogde doel kwam echter weinig terecht. Van die 2000 vuurwapens verdween het merendeel van de radar; nog altijd zijn maar ongeveer 700 wapens terug gevonden terwijl de overige 1300 waarschijnlijk nog in omloop zijn. Bovendien zijn veel van de wapens teruggevonden bij moorden op Mexicaanse burgers en zelfs op een Amerikaanse grenswacht. Tot overmaat van ramp heeft het project nog nauwelijks geleid tot serieuze arrestaties van Mexicaanse criminele kopstukken of tot het oprollen van hele bendes. Geen concrete resultaten dus, maar wel vele doden. Geen score om trots op te zijn.
Onderzoek
Daarom besloot het Congres vorig jaar om een onderzoek in te stellen naar de operatie. Vraag daarbij is vooral in welke mate politieke leiders in Washington van het project af wisten en of ze dus verantwoordelijk gehouden moeten worden voor het fiasco. Om dat te onderzoeken heeft het Congres alle documentatie rond de operatie opgevraagd bij het Ministerie van Justitie, maar Eric Holder heeft voorlopig geweigerd om een deel van de informatie vrij te geven. Afgelopen week deed president Obama er nog een schepje boven op met een zogenaamde uitspraak van executive privilege. Dat wil zeggen dat de president kan verklaren dat hij aan bepaalde juridische eisen geen gevolg geeft in het belang van Amerika. De documenten over Fast and Furious die het Congres nu wil hebben, zouden onderzoek naar drugskartels in gevaar brengen, en dus weigeren Holder en president Obama hun medewerking.
Omdat Republikeinen in het Congres daar geen genoegen mee nemen en de publicatie van de bewuste documenten alsnog eisen, nam de juridische commissie van het Huis van Afgevaardigden afgelopen week dus een resolutie aan waarin Holder wordt veroordeeld voor minachting. Als die resolutie door de plenaire vergadering van het Huis van Afgevaardigden wordt overgenomen, wat gezien de Republikeinse meerderheid wel verwacht wordt, wacht Holder wellicht een gevangenisstraf tot hij zijn volledige medewerking verleent.
Gevolgen
Behalve de politieke klap van één van Obama’s ministers die vanwege de uitoefening van zijn ambt in de gevangenis belandt, zijn de gevolgen van dit fiasco verstrekkender. Elke keer als president Bush in het verleden een beroep deed op zijn executive privilege leidde dat tot woede bij de Democraten, niet op zijn minst bij toenmalig Senator Obama. Erg geloofwaardig is de president dus niet nu hij hetzelfde doet, ogenschijnlijk om eigen falen of dat van zijn Minister van Justitie te verbergen. Daar komt bij dat de hele operatie nogal een smet op het blazoen van de president is. Als de Mexicaanse familieleden van de Latino’s die de president voor zich probeert te winnen worden doodgeschoten met wapens die onder de verantwoordelijkheid van Obama verspreid zijn, wint hij daar weinig populariteit mee.
Wat er precies gaat gebeuren de komende dagen, weken en maanden rond Fast and Furious is nog niet duidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat het een schandaal is dat de president er niet echt bij kan hebben in een verkiezingsjaar waar voldoende andere factoren tegen hem werken. Of Holder daadwerlijk in de gevangenis belandt, of het debacle de populariteit van president Obama onder Latino’s schaadt en of ooit zal blijken dat Holder en Obama op de hoogte waren van de details en risico’s van de operatie valt te bezien. Toch zal de president het gevoel hebben dat de laatste tijd echt alles tegenzit. En dat is een weinig hoopvol gevoel enkele maanden voor de verkiezingen.
Adriaan Andringa is hoofdredacteur van de WarRoom.
