De ware wereldbeschouwing van een politicus toont zich niet in de woorden van een verkiezingsprogramma, maar altijd in de manier waarop hij of zij zich verhoudt tot de (politieke) wereld om zich heen. Verkiezingsprogramma’s zijn plichtmatig volgeschreven reclamefolders die drie enigszins samenhangende doelen hebben. Het eerste is laten zien dat je als partij staat bent meer dan 20 kantjes te vullen met een enigszins coherent verhaal. Het tweede is het verschaffen van een raison d’etre aan de achterban, zodat er op het congres wat te bedisselen valt met moties en amendementen en waardoor het net lijkt of de partij democratisch is georganiseerd. Het laatste doel is het opstellen van een wensenlijstje dat houvast biedt tijdens eventuele onderhandelingen na de verkiezingen. Al het andere is ofwel een afgeleide, ofwel onzin.
In het stemhokje stemt niemand echter op een verkiezingsprogramma. Mensen stemmen op een politicus. Als het rode potlood zich aandoet bezitten de meeste mensen immers over voldoende realiteitszin om zich te realiseren dat, wat er ook in die mooie reclamefolder staat, de belangrijkste politieke beslissingen altijd onder grote druk genomen worden. Politici die op het moment-supreme, als ze door omstandigheden worden gedwongen snel te beslissen, hun verkiezingsprogramma erop naslaan bestaan niet. Dan is politiek een kwestie van houding.
” Veel GroenLinksers die ik ken vinden mensen lastig, weerbarstig en koppig. Geen land mee te bezeilen: de gemiddelde kiezer is een gevaar voor zichzelf en de planeet. “
Met het programma van GroenLinks is zelden iets mis, met hun houding vaker. Veel GroenLinksers die ik ken vinden mensen lastig, weerbarstig en koppig. Geen land mee te bezeilen: de gemiddelde kiezer is een gevaar voor zichzelf en de planeet. Die wereldbeschouwing is ook doorgedrongen tot in het verkiezingsprogramma. De volgende tekst – de eindredactie heeft zelfs een kadertje omheen gezet, zodat het de lezer niet kan ontgaan – staat er letterlijk in. Onder het kopje ‘Energieke samenleving’ legt een lokale wethouder uit hoe leuk hij het vond te ontdekken dat de burgers uit zijn gemeenten helemaal geen nare conservatieve types zijn:
‘Thijs de la Court, GroenLinks-wethouder in Lochem, heeft samen met de bevolking in vijf jaar tijd een groot aantal duurzame veranderingen teweeggebracht in zijn gemeente: ‘Ik dacht dat ik in een conservatieve omgeving woonde, maar dat viel me hartstikke mee.”
Wethouder ontmoet burger, burger blijkt helemaal geen stomme conservatieve planeetverwoester te zijn. Opluchting alom.
In het recent verschenen boek The Righteous Mind verkent moreel psycholoog Jonathan Haidt de vraag waarom ‘goede mensen verdeeld raken door politiek en geloof’. Samen met collega’s deed hij experimenten en kwam tot de conclusie dat de mens vijf morele fundamenten heeft. Bij verschillende mensen komen ze op een verschillende manier tot uitdrukking: linkse mensen vinden met name zorgen voor elkaar en rechtvaardigheid belangrijk, terwijl ze autoriteit en gezag, heiligheid en loyaliteit en groepsgevoel afwijzen. Rechtse mensen vinden die laatste drie wel belangrijk.
Rijk palet morele opvattingen
Betekent dit ook dat rechtse mensen zorg voor elkaar en gelijkheid onbelangrijk vinden? Haidt concludeert van niet. Rechtse mensen vinden alle vijf morele fundamenten ongeveer even belangrijk, linkse mensen maar twee. Volgens Haidt bedienen rechtse politici op die manier een rijker palet morele opvattingen. Ze weten kiezers makkelijker aan zich te binden, omdat ze in hun houding meer begrip tonen voor alle morele overwegingen.
” Rechtse mensen houden ook van dieren, willen dikwijls ook zorgen voor elkaar en onderschrijven zaken als rechtvaardigheid. “
In een experiment dat Haidt deed waarin linkse en rechtse mensen gevraagd werd om in elkaars huid te kruipen en een lijst met politieke vragen te beantwoorden bleek bovendien dat de rechtse mensen zich uitstekend in de huid van linkse mensen konden verplaatsen, maar linkse mensen niet in de huid van rechtse mensen. De linkse mensen gingen er nog net niet vanuit dat rechtse mensen puppy’s aten bij hun ontbijt, maar toch in ieder geval geen sikkepit gaven om dierenwelzijn en andere zorgzame onderwerpen.
Ze hadden het mis.
Rechtse mensen houden ook van dieren, willen dikwijls ook zorgen voor elkaar en onderschrijven zaken als rechtvaardigheid. Ze zien die elementen echter ook in relatie tot groepsgevoel, orde en gezag. Conservatieve waarden zijn geen diabolische kwaadaardigheid, maar maken samen met progressieve waarden deel uit van de menselijke psyche.
Mensen zijn niet intrinsiek slecht
De stelling van Haidt is dit: mensen zijn niet intrinsiek slecht, verschillende mensen waarderen alleen in gelijke omstandigheden andere morele principes en steunen daarbij op de vijf fundamenten van de menselijke moraliteit. Haidt raadt linkse mensen dan ook aan zich de houding en het vocabulaire van rechtse mensen eigen te maken. Taal zegt ook wat over je mentaliteit: ben je er een van ons, of probeer je ons wat in de maag te splitsen? De opmerking van Thijs de la Court is in die zin exemplarisch voor GroenLinks, dat vaak lijkt te denken: ‘Wij zijn een vooroplopende elite en als we het volk eens meekrijgen is dat een verrassing. Wij horen niet bij hen, met hun groepsgevoel en vasthouden aan bestaande dingen. Wij zijn beter dan dat.’
Met die houding zal je nooit een grote partij worden, zelfs niet als je zo’n mooi programma hebt.
Dit artikel verscheen eerder op Bureau de Helling, het wetenschappelijk bureau van GroenLinks.
