De laatste decennia hebben voor het Nederlandse hoger onderwijs in het teken gestaan van uitmuntendheid. University Colleges zijn als paddestoelen uit de grond geschoten, evenals Law Colleges en een lange lijst als ‘excellent’ aangemerkte studies op ieder vakgebied. Selectie aan de poort is hiermee veel gebruikelijker geworden. Er is veel gezegd over de zin en onzin van deze ontwikkelingen, maar juist door hun selectieve karakter hebben de nieuwe opleidingen hun bestaansrecht verdiend. Selectie aan de poort is namelijk ontegenzeggelijk goed voor de emancipatie van de Nederlandse nerd.
Straight A student
De werkwijze van de nieuwe, selectieve opleidingen doet denken aan de manier waarop Amerikaanse topuniversiteiten hun studenten kiezen: op basis van persoonlijke motivatie, nevenactiviteiten tijdens de schooljaren en muzikale of sportieve prestaties, maar nog altijd voornamelijk op basis van cijfers. In de VS betekent dit dat vooral scholieren met straight A’s toegelaten worden tot Harvard, Berkeley en Yale, en ook in Nederland komen op de University Colleges veel leerlingen met hoge cijfers terecht.
Meer mogelijkheden
Voor het eerst in de vaderlandse geschiedenis hebben goed presterende scholieren hierdoor daadwerkelijk meer mogelijkheden voor hoger onderwijs dan hun middelmatig scorende klasgenoten. Waar in ons oude, egalitaire systeem alle scholieren met een bepaald vakkenpakket dezelfde studies konden kiezen, ongeacht hun cijfers, moet je nu echt hoge punten halen om bij bepaalde opleidingen binnen te komen. Zelfs een lotingstelsel, zoals bij geneeskunde of psychologie, komt er niet aan te pas.
Tieners met hoge cijfers worden zo voor het eerst echt een klasse apart. De schuchtere leerling die torenhoog scoort mag immers wat anderen niet mogen: een ‘excellente’ studie beginnen aan een kleinschalig college dat in hoog aanzien staat. Of deze studies nou daadwerkelijk beter zijn dan andere maakt niet uit: het gaat erom dat alleen hoge cijfers nu bepaalde deuren kunnen openen. Kortom, de slimmeriken kunnen voor het eerst categorisch meer bereiken dan hun zesjeshalende klasgenootjes. Deze privileges emanciperen eindelijk de Nederlandse nerd.
Nerd zijn is benijdenswaardig
Dat was hard nodig. Nerds hebben nooit in hoog aanzien gestaan, ze waren nooit de meest sociaal vaardige of meest sportieve tieners, ze deden het nooit goed bij de meisjes. Het halen van hoge cijfers was iets dat je deed omdat je het kon of omdat je het leuk vond, maar het leverde je nooit concrete beloningen op. Daaraan is nu een einde gekomen. Door selectie aan de poort bij universiteiten kan de status van ‘nerd’ mondjesmaat benijdenswaardig worden.
Bovendien kan door zijn nieuw verworven kansen de Nederlandse nerd zich eindelijk een houding geven. Cool zul je van negens en tienen nog steeds niet worden, maar door selectie aan de poort wordt de nerd qua toekomstbeeld bijzonder, en zo kan hij zich een sterke eigen identiteit aanmeten. Deze identiteit omvat dan niet alleen het halen van hoge cijfers, maar ook het behalen van tastbare successen. Ze omvat niet alleen een diepgewortelde interesse in computers, historische veldslagen of macro-economie, maar ook het omzetten hiervan in een lucratieve toekomst.
Beroemde nerds doen zelfvertrouwen goed
In de VS hebben nerds altijd al een concreet streepje voor gehad, en bestaat een bijbehorende identiteit al langer. Daar is de toelating tot uitblinkende universiteiten sinds jaar en dag voorbehouden aan de best scorende scholieren. Ook is er veel meer aandacht voor de goed presterende leerlingen: er zijn bijvoorbeeld speciale zomerkampen voor hen die van wiskunde of ruimtevaart houden, of voor gifted children op de basisschool. Bovendien zijn er voldoende beroemde voorbeelden van succesvolle nerds, zoals Bill Gates en Mark Zuckerberg. Dit is allemaal hard nodig voor nerds in hun tienerjaren om een identiteit met zelfvertrouwen op te bouwen, en in Nederland is selectie aan de poort een stap in de goede richting.
Hoge druk op de schouders
De voorrechten voor de Amerikaanse scholieren met hoge cijfers hebben helaas ook nadelige effecten. Er ligt een hoge druk op de schouders van een nerd in de VS: hij moet het maar waarmaken dat hij bij zo’n topuniversiteit binnenkomt. In Hollywoodfilms zie je dan ook hoe zowel de sportjongens – op het veld – als de nerds – in het klaslokaal – moeten presteren om hun ouders trots te maken en een goede toekomst voor zichzelf en hun familie veilig te stellen.
In ons eigen land ligt deze druk gelukkig niet zo hoog, bijvoorbeeld doordat het hier niet noodzakelijk is om een studiebeurs te veroveren. Maar al komt er een beetje druk om te presteren bij voor de Nederlandse nerd, dan hoeft dit nog niet erg te zijn. Immers, alleen als er van tieners iets verwacht wordt kunnen zij zich tegen die verwachting verzetten. Zo zorgen de exclusieve kansen en de goed presterende leerlingen ervoor dat deze leerlingen een sterke eigen identiteit mogen invullen, maar dat ze deze identiteit ook weer kunnen afwerpen. En zulke rebellie zou best wel eens een verademing kunnen zijn voor een groep die voorheen niet al te veel commentaar van haar ouders kon verwachten.
Jeroen van Baar is student en nerd
CC-Foto: Kit.
