Sinds enkele weken kunnen behalve Nederlandse ook Belgische gebruikers van Facebook op hun pagina (timeline) aangeven of ze orgaandonor zijn. Hartstikke hip natuurlijk, een Overheid 2.0 die initiatieven lanceert via een Facebook-app. Hoewel de overheid sinds de rellen in Haren aan de ene kant weinig met Facebook op heeft, maakt zij aan de andere kant gretig gebruik van de mogelijkheden die het medium biedt. Behalve hip is dit voornamelijk stuitend.
Niet alleen de Belgische overheid is geïnfecteerd met het ‘laten we de kloof met de burgers via ‘iets’ met social media dichten’-virus. Ook de Nederlandse overheid promoot het delen van uiterst persoonlijke informatie via een commerciële website. Bij donorregistratie in Nederland (via de website jaofnee.nl) kan de burger het donorschap kenbaar maken via Facebook, Twitter of (het bestaat nog) Hyves.
‘Vind ik leuk’
Met het openbaar maken van donorregistratie is een eerste stap gezet richting het integreren van bepaalde overheidsfuncties met Facebook. Het ergste is dat dit waarschijnlijk niet eens bewust gebeurt, maar uit de koker van nietsvermoedende communicatie afdelingen komt: het is ‘juist hartstikke leuk’ om via Facebook aan ‘familie en vrienden’ te laten zien dat je ook donor bent geworden. Data eenmaal gedeeld op Facebook zijn van Facebook: het bedrijf mag er mee doen wat het wil. Door het accepteren van de gebruikersvoorwaarden is de gebruiker hiermee akkoord gegaan.
De Nederlandse overheid stimuleert burgers zeer persoonlijke informatie (wel of geen donor) vrij te geven, hiermee eigendom te maken van een Amerikaans commercieel bedrijf gevestigd in Ierland zonder de juridische implicaties van eigendom van informatie en recht op privacy in kaart te hebben gebracht. Dit zal in de praktijk in twee gevallen schadelijk zijn voor niet alleen het individu, maar ook de Nederlandse overheid zelf.
Facebook is de grootste spamboer ter wereld
Allereerst kenmerkt de problematiek zich in de praktijk zich door een onderscheid in belangen: Facebook heeft als commercieel bedrijf hele andere belangen dan de overheid. Facebook wil graag mensen zoveel mogelijk gegevens over zichzelf beschikbaar laten stellen, opdat zij deze weer kunnen verkopen aan bedrijven die zodoende gericht reclame kunnen maken.
In principe is Facebook niets meer en niets minder dan de grootste spammer ter wereld. Wanneer iemand aangeeft wel of niet orgaandonor te willen zijn valt daar geld mee te verdienen. Zo hebben met name religieuze mensen niet veel op met orgaandonatie. Kat in het bakkie voor de online Bijbelverkoper en mede mogelijk gemaakt door de overheid. Maar weinig burgers zouden het accepteren als de gemeentelijke basisadministratie (GBA) of DigiD mensen actief zou stimuleren om gegevens beschikbaar te stellen aan reclamebedrijven.
‘Goed burgerschap’
Toch gebeurt het wel. Men kan zeggen “ja maar die informatie geven mensen toch zelf”. Daarbij moet echter niet worden onderschat hoeveel mensen overstag gaan als de overheid vraagt om bepaalde informatie te geven. Als de Belastingdienst u belt, bent u eerder bereid informatie te verschaffen dan wanneer een verzekeringsmaatschappij dat doet. Een overheid die inspeelt op de gevoelens van ‘goed burgerschap’ en actief promoot om (mogelijk gevoelige) informatie over te dragen aan commerciële bedrijven, begeeft zich op glad ijs.
Ten tweede gedragen bedrijven zoals Facebook en Google zich steeds meer als niet-officiële intelligentiebedrijven. Hierdoor is hun loyaliteit niet exclusief verbonden aan de Nederlandse overheid. Het zijn namelijk niet alleen bedrijven aan wie Facebook informatie doorspeelt, ook overheden weten het bedrijf te vinden.
Wikileaks
Zo heeft de Amerikaanse overheid informatie opgevraagd bij de sociale media om de voorstanders van WikiLeaks in kaart te brengen. Facebook, Google en uiteindelijk Twitter gingen hiermee akkoord. Het gaat in dergelijke gevallen ook om informatie van Nederlandse staatsburgers, zoals de Nederlandse Rop Gonggrijp. De mede-oprichter van XS4ALL hielp WikiLeaks met de online publicatie van een video waarin te zien was dat Amerikaanse soldaten zich schuldig maakten aan het vermoorden van journalisten en hulpverleners in Irak.
Naar aanleiding van de video startte de Amerikaanse overheid een onderzoek naar degenen die de film hadden gelekt, niet naar degenen die zich in de film schuldig lijken te maken aan moord. De US Central Command (verantwoordelijk voor de missies in Irak en Afghanistan) kon namelijk de ‘eigen Irak tapes’ niet vinden en zo geen cross- reference maken met de WikiLeaks-versie voor verificatie. Hierdoor konden zij niet onderzoeken of de soldaten in kwestie zich wel of niet aan de rules of engagement hadden gehouden.
Fishing expedition
Echt of niet, het gelekte filmpje zit de Amerikaanse autoriteiten hoog. Gonggrijp is zelf geen verdachte in de zaak, toch hopen de Amerikaanse autoriteiten via zijn internetgedrag en contacten mogelijke (nog niet bekende) verdachten te vinden.
De houding van de Nederlandse overheid is (op zijn zachts gezegd) apathisch te noemen: er wordt een Nederlands staatsburger doorgelicht via een bedrijf op last van een andere overheid die overduidelijk op een fishing expedition is. In dit geval gaat het om de Amerikaanse overheid, maar hier kan technisch gesproken eveneens Russische, Chinese of Iraanse overheid worden ingevuld. De Nederlandse overheid is dus overduidelijk niet bedacht op de mogelijke risico’s die een dergelijk precedent met zich meebrengt, anders had zij in de kwestie Gonggrijp voortvarender gereageerd.
Overheid en privacy combineren slecht
Ondertussen stimuleert de Nederlandse overheid burgers om privégegevens te delen met een spamboer. Daarmee geeft ze een signaal af, namelijk dat het oké is om persoonlijke informatie zoals orgaandonorschap te delen met bedrijven die vervolgens eigenaar worden van die persoonlijke informatie.
Tegelijkertijd heeft zij geen duidelijk beeld in hoeverre andere overheden deze informatie bij diezelfde spamboer – die zij impliciet promoot − opvragen. Dit is zeer kwalijk: een overheid die in het verleden heeft aangetoond niet met gevoelige informatie van burgers om te kunnen gaan, mag zich wel twee keer bedenken om qua gevoelige informatie in zee te gaan met derden.
Dieuwertje Kuijpers is wetenschappelijk medewerker van de prof. mr. B.M. Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau en ten behoeve van het liberalisme gelieerd aan de VVD.
