Wat hebben Anders Breivik, Marc Dutroux en Robert Mikelsons met elkaar gemeen? Alle drie hadden een moeilijke jeugd. Een zwaar leven vanaf het begin zeg maar. En nee, dit is geen goedkope manier om wat clicks te vergaren maar simpelweg de waarheid. Mensen horen niet graag dat een man die zijn piemel in honderden peuters heeft geduwd wellicht niet de meest stabiele opvoeding heeft genoten. Dat de vader van Marc Dutroux een gevoelloze klootzak was en dat de jonge Breivik door negers werd gepest.
Het merendeel van de mensen vindt het schandalig om zulke criminelen ook maar enigszins een menselijk gezicht te geven. Liever wordt de mythe van de intrinsiek slechte mens in stand gehouden. Tegelijkertijd is diezelfde massa er vaak als eerste bij om te wijzen op fouten in de samenleving die zouden hebben bijgedragen tot het drama. Denk aan de demonisering rond Pim Fortuyn, de erbarmelijke staat van de reclassering of de negatieve invloed van de gangstercultuur. Niet in de gaten hebbend dat ze hiermee juiste het intrinsieke gedeelte van de slechtheid afwassen.
‘Who fucking cares?’
Maar wanneer Robert Mikelsons vertelt dat hij ooit tevergeefs met zijn pedofiele klachten naar een huisarts is gegaan, is het land te klein. “Schande! Het monster beweert een ethisch kompas te hebben!” wordt er dan spottend gesputterd. Terwijl het toch niet meer dan logisch is dat zo’n Robert Mikelsons niet van de een op de andere dag het monster van Riga werd. Maar boven alles: who fucking cares? Heeft zo’n onthulling ook maar enige invloed op het geleden leed?
Tegelijkertijd weet u wel beter; de rechtelijke macht houdt teveel rekening met zulke verzachtende omstandigheden. Dit moet veranderen. De straf bij extreem gewelddadige misdrijven zou zelden moeten afhangen van hoe zielig iemand ooit in het verleden is geweest. We geven mensen met een moeilijke jeugd toch ook geen verzachtend rij-examen? Een verzachtende sollicitatieprocedure of een verzachtende uitkering? Maar wanneer de moeilijke-jeugd-mens het voor elkaar krijgt om iemand dood te schoppen geldt dit ineens wel. Waanzin!
Berouw tonen
De mate waarin iemand verantwoording aflegt of excuses aanbiedt zou trouwens al helemaal nooit tot een lichtere straf mogen leiden. Draai dat gewoon standaard om en verzwaar de straf voor iemand die dat niet doet. Berouw tonen moet de norm worden, daar hoeft geen beloning tegenover te staan. Beide geven namelijk een verkeerd signaal aan de daders, die op deze manier baat hebben bij zelfmedelijden. Het geeft helemaal een verkeerd signaal aan de slachtoffers, die op deze manier vaak een emotioneel verzwarende klap in het gezicht krijgen.
We straffen in de eerste plaats om te beschermen, om te voldoen aan een zekere vorm van genoegdoening en als afschrikkingseffect. We straffen niet om van criminelen betere mensen te maken. Dat mensen die psychische hulp nodig hebben deze dienen te krijgen spreekt voor zich, ook in de gevangenis. Maar dit zou ten alle tijden los moeten staan van de duur of zwaarte van de straf. Daders zijn daders ook als ze zelf slachtoffer zijn. Bijkomend voordeel is dat we voortaan dan ook wat relaxter kunnen omgaan met de vraag hoe een mens tot onmenselijke dingen in staat is.
