De ondertitel van De Viool van mijn Moeder geeft slechts een klein gedeelte van het verhaal weg. “Autobiografische roman over een Nederlandse familie met een oorlogsverleden” is een tipje van de sluier over een meeslepend en bijna onrealistisch doch waargebeurd verhaal.
Een oorlogsverleden doet al snel vermoeden dat een boek gaat over een Joods gezin dat ondergedoken heeft gezeten en een tragische afloop kent. Maar wat oorlogsverleden betreft is er ook nog een andere kant: de kant van de NSB. De Viool van mijn Moeder wordt verteld vanuit de in het begin van het boek zevenjarige Else. Zonder dat het echt de bedoeling is, ontdekt Else het geheim: haar opa, de leuke opa uit Amsterdam, was lid van de NSB. Oma had niets te vertellen en moeder was lid van de jeugdafdeling van de organisatie. De spanning tussen de nieuwsgierige, pientere en eigenwijze Else en haar moeder wordt iedere dag groter, de reden dat Else haar toevlucht zoekt in klassieke muziek. Tot haar moeder overlijdt, kan Else geen rust vinden en blijft ze zoeken naar begrip voor haar moeder.
Op het moment dat de NSB wordt uitgelegd, is Else zeven. Van den Berg presteert het om de NSB niet alleen in heldere kindertaal uit te leggen, ook weet ze het zo te verwoorden dat de NSB een logische keuze lijkt. Else’s opa dacht dat het een goed idee was om met de Duitsers samen te werken. Hij hoopte dat het een oplossing zou zijn. Vanuit dat perspectief en de woordkeuze van Van den Berg, is de keuze voor de NSB ineens een hele goede keuze. Een kleine nuance is wel op z’n plaats: Else’s opa waarschuwde de Joden wel elke keer als de Duitsers eraan kwamen, wat hem als persoon een stuk minder ‘slecht’ maakt.
Maar waar Van den Berg het pas echt goed doet qua kindertaal, is op het moment dat het hoofdpersonage ook daadwerkelijk kind is. De NSB uitleggen aan een kind is een ding, maar het hoofdpersonage als kind ook echt een kind laten zijn, is een stuk lastiger. Toch brengen de details die Van den Berg gebruikt om de visie van het jonge meisje te omschrijven, de lezer terug naar de kindertijd. Inderdaad: heel hard in je ogen wrijven zorgt ervoor dat de wereld even kwijt is. In deze kleine details zit het ‘m voor de lezer.
Maar Else wordt ouder. Ook daar wordt er weer aan de details gedacht, de gedachten en handelingen lijken precies te kloppen bij de hoofdpersoon. In 267 bladzijden wordt de lezer op de hoogte gehouden van haar ouder worden, haar ontwikkelingen en alles dat haar bezighoudt. Ook de rest van de personages ontwikkelen zich: waar Else alsmaar nieuwsgieriger wordt, worden andere personages meer ingetogen of kribbiger door haar zoektocht. Er lijkt weinig extra drama toegevoegd aan het verhaal, zo natuurlijk komt het over.
Een roman die een andere kant van de oorlog laat zien zonder te veroordelen. De Viool van mijn Moeder is een zonder rompslomp geschreven, helder verhaal over een kant van de oorlog die we liever niet zo benaderd zien. De slechterikken hebben ook een gezicht.
