Enige keren heb ik in mijn schrijven het boek Soumission aangehaald, de politieke roman van Michel Houellebecq waarin het gedemoraliseerde Frankrijk zijn identiteit opgeeft aan de Moslimbroederschap. De immigratietoestroom wordt zo groot dat de Europese cultuur er op den duur substantieel door kan veranderen. Dat is geen reactionair gedoe of doemdenkerij, dat is een reële mogelijkheid waarover de rechtse stemmer zich zorgen maakt. Zeker gelet op het verschil in geboortevruchtbaarheid tussen de betrokken groepen. Een groot taboe hierbij is dat veel immigranten daar ook niet blij mee zijn; men kwam niet voor niets naar een Westers land. Immigranten zijn niet tégen grenzen, maar willen aan de goede kant van de grens zijn.
Met dit in het achterhoofd kwam de VVD vlak na de Provinciale Statenverkiezingen met een voorstel tot een veel strenger asielbeleid. “Wereldwijd wordt jaarlijks 4 miljard dollar uitgegeven aan de opvang van 99% van de vluchtellingen. Europa besteedt jaarlijks een veelvoud van dit bedrag aan de opvang van slechts 1% van alle vluchtelingen. Opvang in de eigen regio is de enige manier om de enorme migratiestromen en de levensgevaarlijke mensensmokkelroutes naar Europees vasteland een halt toe te roepen.” Aldus VVD-ledenblad Liber (jaargang 11, nr3, p7). Het blad wees er op dat de vluchtelingen tijdens hun reis grof geld betalen om door te kunnen – geld wat terechtkomt in de zakken van terreurorganisatie Islamitische Staat.
Het plan werd enthousiast onthaald door VVD-kiezers. Pechtold reageerde op Twitter: “Bah, bah, bah!”, en dat is toch opmerkelijk voor D66 dat alles wil hervormen – van de arbeidsmarkt tot de cultuursector en een Europees belastingstelsel – maar qua asielbeleid blijft vasthouden aan verdragen die stammen uit de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. De geopolitieke context was destijds totaal anders en bovendien was verschil in welvaart niet zo’n sterke migratie-motor als vandaag. Het zij zo, doch ondanks het bevlogen betoog van VVD-Kamerlid Azmani wimpelde het kabinet het strenge voorstel weg. Het zou onuitvoerbaar zijn omdat het afweek van Europese verdragen. Dit wil zeggen dat als een vluchteling van een andere Schengenlidstaat reistoestemming krijgt, die vluchteling ook hiernaartoe kan komen. Dit werpt de vraag op hoe daar op Europees niveau dan over gedacht wordt, en daarvoor gaan wij te rade bij Guy Verhofstadt, die hier recent over schreef.
Op 6-8-2015 schreef Verhofstadt als voorzitter van ALDE (overkoepelende liberale groep Europarlement) een brief naar ministerraad-voorzitter Tusk. Verhofstadt verzoekt om een Europese top over migratie, waarbij men “verder moet gaan dan het schamele hervestigen van 40.000 immigranten uit Italië en Griekenland”. Hij wil de Dublinverordening vervangen door een gecentraliseerd Europees herverdelingssysteem van asielzoekers.
Enerzijds lijkt dat een helder idee – waarheen gaan asielzoekers als ze zelf kiezen tussen Griekenland, Nederland, of Roemenië? – anderzijds zijn er nadelen. Als liberaal spreekt Verhofstadt mede namens VVD en D66 en wil hij meer ruimte laten aan marktwerking. Desalniettemin zet zijn brief in op georganiseerde reddingsoperaties, “controle mechanismes” en ontwikkelingshulp; deze overheidsoplossingen suggereren een machtsconcentratie bij diezelfde overheid. Zijn achterban bestaat uit Europese liberalen. Veel van hen zijn hoogopgeleide, kosmopolitische jongeren uit recente EU-landen. Ze zijn opwaarts mobiel en hebben veel belang bij arbeidsmobiliteit. Dit leidt soms tot een naïeve wereldblik: men vergeet dat veel niet-Westerse nieuwkomers slechts zeer moeilijk integreren. In Nederland is illegale immigratie nog niet strafbaar; Verhofstadt gebruikt de term irregular immigration.
In mijn hoedanigheid als ALDE-trainee schreef ik verwachtingsvol mee aan enkele van zijn speeches; nu zie ik tegenstrijdige beleidsuitgangspunten die ik moeilijk kan rijmen. Men lobbyt voor homo’s en transseksuelen, en tegelijk voor een immigrantentoestroom die zich daar zacht gezegd ambigu tot verhoudt. Enerzijds ontketende ALDE een offensief tegen het enorme probleem van jeugdwerkeloosheid, anderzijds schetst Verhofstadt immigratie als antwoord op de arbeidsvergrijzing.
Cultuurwetenschapper Diederik Boomsma wees er op dat “vorig jaar 650.000 mensen uit vooral Afrika en het Midden-Oosten asiel aanvroegen in de EU, en in Nederland neemt de werkgelegenheid voor laaggeschoolden af; de meeste werklozen zijn laaggeschoold. Migranten brengen ook cultuur mee, normen, tradities en waarden, die niet altijd goed samengaan met de onze.” Nederland is hierbij hypocriet: waar het CBS berekent hoeveel immigranten uitkeringen ontvangen tellen mensen met een dubbel paspoort als Nederlanders, terwijl ons systeem Nederlanders niet toestaat een nationaliteit van een ander land aan te nemen. “Van de 494.500 personen die in mei 2015 een bijstandsuitkering kregen, is bijna de helft (243.000) een niet-Westerse allochtoon.” Nederland telt ronduit 2 miljoen niet-Westerse allochtonen: niet-Westerse allochtonen vormen 45% van alle bijstandsontvangers.
Boomsma heeft wel een punt en de strekking van zijn betoog werd al eerder toegegeven in het VVD-ledenblad. Men omschreef “zorgen over de toenemende invloed van religie op het maatschappelijk domein. Daarbij kun je denken aan gescheiden ruimtes voor mannen en vrouwen, de virulente haat tegen Joden en homoseksuelen en aan vrouwen die onder andere vanwege hun partnerkeuze op gewelddadige wijze worden benaderd door onbekenden op straat” (Liber jaargang 10, nr7, p6). Er werd een verband gelegd met “criminaliteit die steeds schaamtelozer en genadelozer wordt. Denk daarbij bijvoorbeeld aan extreem gewelddadige overvallen op ondernemers, schoolkinderen en pubers die buurten terroriseren.”
De conclusie van het betoog was dat gangsters en islamradicalen gemeenschappelijk hebben dat ze neerkijken op Westerse burgerlijke waarden en zich daar tegen afzetten. Men wees op demonstraties in de Schilderswijk, waar binnen een oogwenk een groep militanten werd opgetrommeld waarvoor zelfs de politie terugweek. VVD-stemmers voelen aan dat verdere toestroom aan immigranten deze situatie alleen maar instabieler en explosiever maakt. Zij willen door hun regering worden bediend, echter deze regering zit vastgeklonken aan de PvdA, wiens kiezers aan de andere kant van de barricade staan. Was het anders geweest als Wilders het rechtse kabinet niet had laten vallen? Dat is ‘what if history’.
Hoe dan ook zwengelt Verhofstadt’s brief een discussie aan; dat debat mist echter een balans tussen liberale uitgangspunten (mobiliteit, ondernemerschap, zelfredzaamheid) en Europese waarden en tradities. Nu beschreef ik in Avondland en Identiteit (Aspekt 2015) al de identiteitsdimensie van politiek, maar nergens werd ik er zo sterk mee geconfronteerd als recent op vakantie in Duitsland. Acht augustus jl. at ik schnitzels op de Marienplatz van München: van alle tien langslopende volwassenen droegen er drie een boerka, djellaba of nikab: het merendeel van alle langslopende kinderen behoorde tot deze gezinnen. Ik had net Verhofstadt’s brief gelezen en vroeg me af of hij werkelijk meende dat dergelijke nieuwkomers liberaal zouden stemmen. VVD-stemmers zitten niet op zo’n straatbeeld te wachten.
Niet in Europa, althans.
