Ik heb twee Twitter-accounts. De eerste heeft voornamelijk volgers uit rechtse en conservatieve hoek. De tweets zijn pro-Trump, pro-Wilders, pro-FvD, anti-islam en wat dies meer. Deze tweets worden vaak gelinkt met video’s over afschuwelijke gebeurtenissen. Laatst zag ik bijvoorbeeld een filmpje van een meisje in Afghanistan dat verkocht werd om uitgehuwelijkt te worden aan een oude vieze man. Het meisje, waarvan ik de leeftijd schatte op acht jaar, klampte zich vast aan haar moeder en huilde hevig. Zij werd door een paar mannen losgerukt en die oude viezerik nam haar mee. Ook was er een video over een Yazidi vrouw die als slavin te koop werd aangeboden aan enkele Arabieren. Die vrouw zat er gehurkt bij en leek doodsbang. In een video van een huwelijksplechtigheid ergens in een shithole country gaf de bruidegom de veel te jonge bruid een harde klap om de oren. Dit hoorde daar blijkbaar bij het ritueel om aan te geven wie de baas is in het huwelijk. Iedereen, vooral ook de vrouwen, applaudisseerden toen die man de oorveeg uitdeelde. Het meisje zelf dook ineen van de pijn.
Bij dit soort filmpjes koken mensen van woede. Dit roept gevoelens op van wraak. Om dat uit onze samenleving te bannen komt bijvoorbeeld de gedachte op dat ‘alle moslims zo snel mogelijk gedeporteerd moeten worden naar landen van herkomst. Dat ze het zelf daar maar uitzoeken.’
Mijn tweede Twitter-account is van een heel andere orde. Hier krijg ik tweets uit linkse hoek: pro-Labour, pro-Corbyn, pro-Bernie Sanders en met veel tegemoetkoming voor immigranten, voor een groene politiek, voor harde maatregelen om de gevolgen van de klimaatverandering in te perken, voorstellen om in scholen en openbare gebouwen genderneutrale wc’s te plaatsen en met veel waarschuwingen tegen het opkomend fascisme. Bij deze tweets krijg je een ander soort kramp: hoe naïef kunnen mensen zijn? Ondergraven zij niet de fundamenten van onze westerse beschaving en worden wij in Europa niet zo verwijfd dat onze vijanden de spot met ons drijven en ons als een gemakkelijke prooi zullen overrompelen?
Soms heb ik behoefte om mij te bezinnen en een tijdlang geen tweets meer te lezen. Dan doemen een aantal vragen op. Ten eerste is er de twijfel wat fake news is in al die twitterberichten, wat is er nu echt waar, waarop kan de lezer zich baseren om waarheid, leugen, overdrijving of eenzijdigheid van elkaar te onderscheiden? Ten tweede is er het probleem van de polarisatie die de tweets, samen met andere internetproducten, teweegbrengen onder de bevolking. Eén video kan haat- en wraakgevoelens aanwakkeren bij miljoenen mensen. De invloed op verkiezingen, ook van valse informatie, is een welbekend fenomeen. Ten derde is er de mogelijke invloed van machthebbers die over de middelen beschikken om doelgericht met duizenden tweets de juiste personen te bestoken met tweets.
Hoe je weg vinden in twitterland zonder als een kleuter je te laten manipuleren? Beperken van de vrije meningsuiting is geen optie. Ik ben voorstander van absolute vrijheid van meningsuiting, omdat dit de motor is van vooruitgang en voortschrijdend inzicht. Bovendien is er het Wetboek van Strafrecht dat bepaalt wat strafbaar is. Aanzetten tot geweld of laster zijn er bekende voorbeelden van. De wet beschermt de burgers als ze persoonlijk worden bedreigd of belasterd. Er is echter geen wettelijke bescherming mogelijk tegen de ideeënwereld.
Ik vrees helaas dat fake news altijd verspreid zal worden, zowel door linkse of rechtse groeperingen. Zelfs diegenen die consciëntieus berichten de wereld insturen, met goede bedoelingen en met de overtuiging het gelijk aan hun zijde te hebben, kunnen zich baseren op vooroordelen of inzichten die over enkele jaren vals of ongefundeerd zullen blijken te zijn. Een typisch voorbeeld van dit laatste zijn de zogenaamde mainstream media. Kranten en tv moeten zich richten naar een groot publiek en daarom moeten ze de gangbare opinie volgen. De massa heeft nu eenmaal veel tijd nodig om nieuwe inzichten eigen te maken. Een nieuwe waarheid wordt eerst weggelachen, dan wordt zij met alle geweld bestreden en tenslotte wordt die waarheid gemeengoed.
We zullen, met andere woorden, moeten leren met fake news en opruiende tweets om te gaan. Het enige advies dat ik kan bedenken is als houvast of als ijkpunt die dingen te nemen die we zelf in de hand hebben en die we belangrijk achten. Belangrijk is dat we in vrede en veiligheid kunnen leven, dat we in onze basisbehoeften kunnen voorzien en dat we het gevoel hebben een zinvol bestaan te leiden. Hierbij is verbondenheid een sleutelbegrip: met de mensen met wie we ons verbonden voelen kunnen we onze doelen het best bereiken. Die mensen kennen we namelijk en maken we dagelijks mee. Over hen kan geen fake news verspreid worden.
Dit is een pleidooi voor een bottom-up beleid: richt jouw sociale, economische, culturele en politieke activiteiten op de mensen die je het best kent. Koop bijvoorbeeld alleen bij mensen met wie je je verbonden voelt, koop in de mate van het mogelijke producten uit de eigen regio en kies voor politici die een gemeenschappelijke cultuur en geschiedenis met jou delen en die deze waarden ook uitdragen. Als iedereen in de wereld zich zo gedraagt neemt ieder mens zijn verantwoordelijkheid op voor zijn eigen land en cultuur. De politiek zal ons dan volgen en niet omgekeerd. We zijn dan geen kleuters meer.
