In mijn therapeutische praktijk heb ik jaren geleden een radicale wending gemaakt. In plaats van te onderzoeken in welke mate een kind of een ouder gestoord is, zocht ik welke talenten en welke goede eigenschappen dat kind of die ouder heeft. Bij een jonge crimineel, die herhaaldelijk ernstige delicten had gepleegd, probeerde ik er achter te komen wat die jongen aan zijn medemensen te bieden heeft. Bij een vader die zijn achtjarig dochtertje seksueel had misbruikt, zocht ik wat hij als vader zijn gezin te bieden had. Veel mensen zullen dit verschrikkelijk vinden. Vandaar enige toelichting alvorens ik een pleidooi wil houden voor een gelijkaardige radicale wending in de politiek, de media en andere maatschappelijke terreinen.
Het is de taak van de rechter om de crimineel te veroordelen. Hoe langer hij in de gevangenis zit, hoe langer hij geen nieuwe delicten kan plegen. Het Wetboek van Strafrecht bepaalt hoelang die gevangenisstraf mag duren. Als orthopedagoog moet ik er echter voor zorgen dat na het uitzitten van de straf, die delinquent niet recidiveert. Als ik die jongen aanspreek op zijn talenten en capaciteiten en als ik er in slaag dat de mensen uit zijn omgeving – zoals zijn ouders, leerkrachten en een werkgever die hem een kans wil geven – hem op dezelfde manier te behandelen, dan is er een grotere kans dat hij op het rechte pad terechtkomt. Bij een straf zonder dergelijke behandeling is de kans op herhaling van het crimineel gedrag 90 procent binnen vijf jaar. In mijn projecten was er bij 85 procent geen recidive in die tijdsperiode. Tel uit je winst.
Als een vader incest heeft gepleegd en de dochter en de moeder willen nog contact met die man, dan is het beter de gezinsrelaties te herstellen en langdurig contact te onderhouden om herhaling te voorkomen. Een madam van de jeugdzorg vroeg eens aan een meisje waarom ze de relatie met haar vader niet wilde verbreken, na al het verschrikkelijke dat haar was overkomen. Het meisje antwoordde: ’Het blijft toch mijn vader’. Daarmee was die madam op haar plaats gezet.
In een tv-debat zat ik tegenover een moeder die niet wilde dat haar kinderen nog contact hadden met hun vader. Die man zat een langdurige gevangenisstraf uit wegens moord. Ik zei nadrukkelijk aan deze moeder dat zij het volste recht had zelf daarover te beslissen en dat ik, moest ik in haar plaats zijn, wellicht dezelfde opvatting zou hebben. Daarna gaf ik aan dat onderzoek onomstotelijk heeft bewezen dat voor een goede reïntegratie van de dader na de detentie, blijvend contact met zijn gezin een beslissende factor is. Ook voor de kinderen zelf, die ooit zullen horen wie hun vader is, is het kunnen vergeven van hun vader in het belang van hun persoonlijkheidsontwikkeling.
Dit zijn allemaal situaties die heel triest zijn, veel leed veroorzaken en waar niet zomaar een pasklare oplossing voorhanden is. Duidelijk is echter dat een traditionele aanpak met veroordeling, uitsluiting en vooral veel misprijzen een averechts effect heeft. Een diagnose die vooral gericht is op alles wat afwijkend is, noemde ik in mijn colleges een destructieve diagnostiek en daarom verbood ik mijn studenten het gebruik van psychologische tests. Wil je succes bereiken in de therapie dan is het beter alleen het gedrag te veroordelen, maar niet de persoon. Als persoon moet de dader respect behouden en de therapie is geslaagd als de mensen in zijn omgeving hem ook met respect behandelen, aantonen dat ze om hem geven en hem een nieuwe kans willen geven.
Wat leert deze klinische ervaring nu voor ons gedrag op een breder maatschappelijk vlak? Onder invloed van de sociale media wordt elk feit, ook uit een ver verleden, wereldwijd verkondigd, zo mogelijk met audio of video geïllustreerd. Internet is de hedendaagse schandpaal geworden. Zowel links als rechts, gelovig of ongelovig, autochtoon of allochtoon, kunnen aantonen hoe ’slecht’ of ’verdorven’ hun tegenstanders zijn: Trump, de paus, de katholieke kerk, de moslims, de dirigent van het Concertgebouworkest, de illegalen, de Marokkanen, de PVV-aanhangers, Poetin, kortom: een waslijst van mensen en groepen die volgens sommigen niet deugen. Haat alom. Wat hier misgaat is het niet willen zien van wat deze mensen te bieden hebben en wat zij aan de samenleving hebben bijdragen en nog kunnen bijdragen. Als dat respect er wel is, dan is de kans veel groter op samenwerking, solidariteit en wederkerig respect.
In de huidige tijd is het heel moeilijk in te zien dat de katholieke kerk eeuwenlang enorm heeft bijgedragen aan het lenigen van het leed van arme en hulpbehoevende mensen, dat de meeste Marokkanen niet crimineel zijn, dat de moslims in vrede kunnen leven als ze in hun land menswaardig en met respect kunnen leven, dat Trump in de loop van zijn carrière enorm veel mensen aan werk heeft geholpen, enzovoort.
Betekent dit nu dat onderzoeksjournalistiek, de #meToo beweging of een alternatieve partij ongewenst zijn? Absoluut niet. Als er strafbare feiten zijn gepleegd, dan is er de rechtbank om te vonnissen. Was het niet strafbaar of is het feit verjaard, dan moeten er publieke excuses komen en zonodig een financiële of een andere vorm van tegemoetkoming. Maar daarna komt de vergiffenis en moet iedereen met een nieuwe lei kunnen herbeginnen. Als we deze wending maken in onze samenleving, dan verliezen we de talenten van een vermaard dirigent niet of hebben we niet alleen saaie politici, maar ook durvers die in hun leven allerlei fratsen hebben uitgehaald. Zoals u en ik.
