De 17-jarige Lisette Blaak uit Soesterberg is met het verhaal We doen het omdat we om je geven de winnaar geworden van de Eerste officiële TPO-literatuur-schrijfwedstrijd met als thema: dystopie Nederland over 15 jaar. Zij wint hiermee behalve publicatie van haar verhaal op TPO.nl (zie hieronder) ook 1000 euro. De jury koos haar verhaal als winnaar uit meer dan 50 inzendingen. Lees hier het juryrapport en de nummers twee en drie plus een eervolle vermelding.
We doen het omdat we om je geven
Door: Lisette Blaak
Het begon al te schemeren toen Emma Goudrink de deur van haar ouderlijk huis uitstapte. Noodgedwongen woonde ze op zesentwintigjarige leeftijd nog bij haar ouders, omdat mensen die zo nodig hun geslachtsaanduiding wilden houden niet langer belastingvoordelen toegekend kregen. Waar twintig jaar geleden de eenverdieners volgens sommigen gediscrimineerd werden, waren dat nu de mensen die zich nog graag als man of vrouw wensten te identificeren. Emma’s ouders waren verstandiger. Zij stelden zich tegenwoordig aan Emma’s weinige vrienden voor als ouder één en ouder twee. De rollenpatronen van vader en moeder waren totaal achterhaald en eigenlijk ook al niet meer geaccepteerd. De regering probeerde actief genderneutraliteit te stimuleren, hoewel tegenstanders van deze vooruitgang het ‘actief afdwingen’ zouden noemen, wat natuurlijk onzin is. Het is algemeen bekend dat burgers een beetje in de goede richting gestuurd moeten worden, daar wordt iedereen beter van. Emma dacht hier iets anders over, tot grote teleurstelling van haar ouders.
Vluchtig stak ze de slecht verlichte straat over om even langs haar excentrieke neef Christoffer te gaan. Of nou ja, neef, familielid. Christoffer identificeert zich als mens, niet als man. In dat opzicht is hij het helemaal met de huidige maatschappij en diens regering eens. In andere opzichten is zijn waardering voor de huidige gang van zaken wellicht wat twijfelachtig te noemen. Laat dat precies de reden zijn dat Emma het erop waagde huis en haard voor twintig minuten te verlaten. Een brandende sigaret en vervolgens die kruidige damp in haar longen, ze snakte ernaar. Nergens was er nog tabak te verkrijgen, behalve dan op de zwarte markt, in haar dorp ook wel bekend als ‘Christoffers bedompte flat op drie hoog’. Zonder aarzeling drukte ze op de bel van nummer 48.
Zes jaar geleden had ze het nog doodeng gevonden om hier gezien te worden, handen diep weggestopt in de zakken van haar groene jas en een pet diep over haar ogen getrokken. Inmiddels was haar stress zo groot en haar depressie zo diep dat ze haar sigaretten simpelweg nodig had om niet elke dag te overwegen om er een eind aan te maken. Er zoemde iets en snel duwde ze de deur naar de hal van de flat open. Er waren geen mensen te bekennen en daar was Emma nu niet bepaald rouwig om. Ze weigerde zich voor te stellen als mens in plaats van vrouw, maar ze wist wat ze daarmee op het spel zette: haar reputatie, sociale kring en ten diepste haar leven. Geen mensen tegenkomen betekende even geen van veroordelende blikken en geen klap in haar gezicht.
De trappen van het gebouw waar Christoffer en de zwarte markt vertoefden waren smerig en zagen eruit alsof er dagelijks colonnes van modderschoenen overheen gingen. De gang die leidde naar de flat waar ze moest zijn, was iets schoner. Nog voor ze op de volgende bel kon drukken, ging de deur al open en werd ze welkom geheten door haar inmiddels favoriete familielid. “Ha, Emma, dat is een tijd geleden!”, zei hij, zich er schijnbaar niet van bewust dat zijn nichtje drie dagen geleden ook al wanhopig op de stoep had gestaan. Emma knikte vriendelijk naar haar neef en haalde haar portemonnee tevoorschijn. “Drie pakjes L&M, de zwaarste die je hebt”, kwam ze meteen ter zake. Als ze te lang bleef treuzelen, zou Christoffer gaan preken om haar tot de genderneutraliteit te bekeren. Zat ze niet zo op te wachten, al zou ze hem dan wel even fijntjes kunnen wijzen op zijn sigarettenhandeltje, inmiddels een business waar een gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren op stond.
Alsof het lot toch nog enigszins begaan met haar was, verdween Christoffer meteen om de gevraagde goederen tevoorschijn te halen. Dat ging niet zo makkelijk, aangezien alles verborgen lag in een dubbele bodem van zijn nogal chaotische kledingkast. Na een paar minuten kwam hij teruggelopen naar de gang waar Emma nog steeds roerloos stond te wachten en drukte haar de pakjes in de hand, om vervolgens de vijfenzeventig euro gretig van haar aan te pakken. Een rookverslaving was bijna onbetaalbaar geworden, maar een verslaving moet en zal bevredigd worden natuurlijk. Dat snapten Emma’s ouders dan nog net en daarom financierden ze haar dure en illegale hobby dan ook, bang dat ze hun kind anders hangend in het trapgat zouden vinden.
Emma bedankte haar neef en wees een kopje koffie in eerste instantie af. “Ach, blijf toch even. Dan valt het ook minder op”, voegde hij er veelbetekenend aan toe. Ze overwoog haar opties zorgvuldig. Als ze zijn voorstel nogmaals afwees, zou hij moeilijk kunnen gaan doen over de frequentie waarmee ze normaalgesproken langskwam voor maar een paar minuten. Hij zou haar het gevoel geven dat ze hem verdacht maakte. Gaf ze toe en bleef ze voor dat kopje veel te sterke koffie, dan moest ze straks door het donker naar huis. Nederland mocht er van de buitenkant dan nog zo politiek correct uitzien, in de praktijk viel het erg tegen. Tolerantie was er in ieder geval al niet meer bij voor Emma, ze was in haar wijk niet zo’n graag gezien gezicht meer. Ze koos toch maar voor de laatste optie. Mocht ze op de terugweg lastiggevallen worden, kon ze dat thuis in ieder geval wegroken met een sigaret. Ja, ze had haar prioriteiten duidelijk. “Ach, een kopje kan geen kwaad. Maar ik kan echt niet te lang blijven”.
Ze gaf zich gewonnen.
“Ben je inmiddels al van die vreselijke suikerverslaving af?”, vroeg Christoffer iets te opgewekt terwijl hij zich naar zijn kleine keukentje begaf waar de afwas een soort Mount Everest begon te vormen. Echt een mannenhuishouden, dacht Emma bij zichzelf. Kijk, daar gendervloekte ze al weer. “Nee, dus als je twee klontjes hebt, heel graag”, antwoordde ze een beetje geërgerd. De heksenjacht op suikergebruikers leek ook al goed op gang gekomen te zijn. Niet dat dat haar verbaasde. Ze zou dankbaar moeten zijn dat de overheid zich zo om haar gezondheid bekommerde. Emma hoorde Christoffer zuchten in de keuken. Ze vroeg zich af wanneer het breekpunt was geweest, het moment waarop de bevolking in een stel makke lammetjes was veranderd. Ze namen braaf aan wat ze voorgeschoteld kregen, bleven weg van suiker, tabak en andere verderfelijke middelen. Misschien was het tijd dat Emma zich ook aan de norm ging conformeren. Wat was er immers mis met politieke correctheid en letten op je eigen gezondheid?
Na haar kopje veel te sterke koffie stapte Emma toch echt op. Ja, ze was Christoffer heel dankbaar dat hij toch nog een beetje menselijke koppigheid in zijn lijf had en zijn zwarte marktje draaiende hield, maar te lang met hem in gesprek zijn, bezorgde haar regelrechte hoofdpijn. Het was niet dat hij haar echt recht in haar gezicht veroordeelde, maar ze las zijn goede bedoelingen om haar tot inkeer te brengen tussen de regels door. “Ik moest maar eens gaan”, zei ze. Christoffer deed geen poging om haar nog langer aan de praat te houden en hielp haar in haar jas. Nadat Emma hem nogmaals bedankt had, stapte ze de deur van zijn flat uit en liep zo snel en stil als ze kon de trappen af.
Dat laatste viel niet bepaald mee, gezien het achterstallige onderhoud in het gebouw. Emma’s versleten gympen leken aan elke trede een paar seconde vast te blijven kleven. Ze zag al helemaal voor zich hoe ze haar schoeisel laagje voor laagje kwijt zou raken. Eerst haar schoenen, dan haar sokken en uiteindelijk de huid van haar voeten. Ze kwam echter ongeschonden in het portaal van het flatgebouw aan. Het portaal was slecht verlicht en Emma holde altijd het liefst naar de uitgang, bang voor wat er zich achter de gestalde fietsen verschuilen kon. In principe natuurlijk een irreële angst, zeker voor een volwassene, maar juist omdat ze een volwassen vrouw was maakte dat nu net even het verschil. Er waren de laatste tijd verschillende mensen aangevallen die zich openlijk tegen genderneutraliteit uitspraken. Dit soort mensen werd regelmatig op hun nummer gezet, al dan niet met een letterlijk mes in de rug. Deze voorvallen maakte dat Emma bang was voor alles wat zich in de schaduwen kon ophouden, wachtend op iemand die zich weigerde te conformeren aan de heersende normen.
Dit waren ontwikkelingen van de laatste jaren, het was ineens heel snel gegaan. Er had zich een verschuiving in het politieke landschap voorgedaan waarmee veranderende normen en waarden in een stroomversnelling waren geraakt. De tolerantie ten opzichte van het ouderwetse gedachtengoed was eindelijk op. Een goede ontwikkeling, volgens velen. Het moest maar eens afgelopen zijn met discriminatie en genderpropaganda. Het geweld dat daar af en toe aan te pas kwam werd over het algemeen gedoogd. Het doel heiligt de middelen: dat was de nieuwe instelling van de politiek.
Er kwam niets achter de fietsen vandaan om Emma te wurgen. Ze duwde de deur open en een frisse avondlucht kwam haar tegemoet. Gretig ademde ze de lucht in en realiseerde zich dat er iets anders mee vermengd was. Sigarettenrook. Nieuwsgierig keek ze om zich heen en ontdekte een rokend groepje jongeren een paar meter verderop. De meesten waren van haar leeftijd, schatte ze in. Een gevoel van enorme opluchting kroop bij Emma omhoog. Ze bestonden nog, de mensen die risico’s durfden te nemen en ondertussen nog durfden te praten en te lachen ook. Ze kon een glimlach ineens niet meer onderdrukken en verzamelde al haar moed toen ze naar het groepje toeliep, dat haar nieuwsgierig en wat argwanend observeerde. Natuurlijk, ze nam een risico door in het openbaar te roken, maar ze wilde zich zo graag weer deel van een groep voelen. “Hoi, mooie avond is het nog hè?”, zei ze opgewekt tegen de groep terwijl ze er ook een sigaret bij pakte. “Zeker. Prachtige avond voor een sigaret in de buitenlucht”, antwoordde een kale man met een zwarte jas meteen, zwakjes glimlachend.
De eerste klap was in haar gezicht, uitgedeeld door een roodharige vrouw met een smalende blik. Emma had het moeten zien. Het had haar moeten opvallen dat iedereen na een hijsje de rook uitspuugde alsof ze door inhalatie spontaan zouden neervallen. Ze had moeten zien dat de sigaretten eindeloos leken mee te gaan. Maar het was haar niet opgevallen en ze had het niet gezien. Ze was er ingetrapt en nu moest ze de rekening betalen. De kale man graaide in haar handtas, op zoek naar haar ID-kaart. Hij schreef haar gegevens in een boekje. Een ander lid van de groep haalde haar net gekochte pakjes sigaretten tevoorschijn. Hij liep naar de dichtstbijzijnde put en kieperde de pakjes leeg. De kostbare sigaretten verdwenen in de duisternis.
Na de derde klap begon haar neus te bloeden, maar de groep wilde graag dat de boodschap aankwam. Ze had geluk gehad. Ze kwam er vanaf met een waarschuwing. Emma zou niet direct bij de politie aangegeven worden, al zou ze wel in de gaten gehouden worden, haar gegevens keurig genoteerd in het boekje. De volgende keer betrapt worden betekende ingerekend worden. Na een paar minuten vond de groep het genoeg geweest. “We doen dit omdat we om je geven, vergeet dat niet”.
De kale man gaf haar een bemoedigend tikje op haar gloeiende en bebloede wang.
Emma had geen idee hoe ze thuis gekomen was. Nou ja, ze zou het bloedspoor terug kunnen volgen om de route te bepalen. Haar moeder was zwijgend ijs gaan halen voor haar gezwollen gezicht toen ze de keuken was binnengestommeld. Haar vader had geen woord tegen haar gezegd. Zijn gezicht sprak boekdelen. Het was haar eigen schuld, nu zag ze eindelijk eens wat ervan kwam als je je zo afzette tegen de maatschappij. ‘We doen dit omdat we om je geven’, herhaalde ze de woorden van de kale man terwijl haar moeder terugkwam met het ijs. “Wat zei je?”, klonk het onzeker uit de mond van haar vader. “Dat was wat hij tegen me zei. Als motivatie voor zijn actie”, antwoordde Emma met een stem die geen enkele emotie verraadde. Er volgde geen reactie van haar ouders. Dat was misschien ook te veel gevraagd. Ze gedoogden haar identificatie als vrouw, ze betaalden voor haar verslaving, maar meer kon ze niet van haar ouders verwachten. Ze begreep het ook wel, haar aanwezigheid in dit huis had ook zijn uitwerking op de sociale kringen waarin haar ouders zich begaven. Keer op keer moesten zij zich verantwoorden voor het obstinate gedrag van hun dochter, om over haar depressie nog maar te zwijgen. Nee, een modelburger of modelkind was Emma niet.
“Er moet wat veranderen, Emma”, zei haar moeder. De frustratie klonk door in haar toon. “Ik weet het”, antwoordde Emma alleen maar. Het leek alsof ze ineens voor een keuze stond. Accepteren dat niemand haar veiligheid nog kon garanderen als ze zo verder zou gaan, of zich bekeren tot de maatschappij.
De wachttijd in het gemeentehuis leek eindeloos. De mensen staarden naar haar gehavende gezicht, met elkaar zachtjes speculerend over de oorzaak. Na drie kwartier werd eindelijk nummer 34 omgeroepen, Emma’s nummer. Onzeker maar toch vastbesloten liep ze naar de balie. De ambtenaar knikte haar toe en de woorden rolden wederom zonder emotie uit haar mond. “Ik zou graag mijn geslacht veranderen van vrouwelijk naar ongedefinieerd”.
De ambtenaar fronste voor een paar tellen, om vervolgens breed en warm naar haar te glimlachen. “Dat is heel goed mogelijk. Ik ga het direct voor u veranderen. Mag ik wellicht uw identiteitsbewijs?”.
Het was vreemd hoe mensen als een blad aan de boom konden draaien. Kennissen van haar ouders begroetten haar hartelijk op straat, familie belde spontaan om te vragen wanneer ze eens langskwam en collega’s nodigden Emma ineens uit voor lunchafspraken. Ze hoorde erbij, na jaren buitengesloten te zijn. Tenminste, zo zag ze dat toen. Nu zag ze in dat ze ten diepste zichzelf had buitengesloten, door keuzes te maken die niet meer van deze tijd waren. Door zichzelf niet langer als vrouw te identificeren kon ze gebruik maken van belastingvoordelen en had ze eindelijk de mogelijkheid gekregen om een appartementje voor zichzelf te huren. Emma wist niet precies waarom, maar ze had gekozen voor dezelfde flat als haar neef Christoffer. Hoewel ze nu buren waren, ging ze niet langer bij hem langs. Er was geen plaats voor een destructieve verslaving in haar nieuwe leven.
Rond de schemering stapte Emma de deur van haar ouderlijk huis uit, waar ze gezellig met familie had gegeten. Ze moest zich haasten, anders kwam ze te laat. Met snelle pas liep ze naar het slecht verlichte terrein achter haar flatgebouw, waar haar groep al stond te wachten. “Ah, daar is Emma eindelijk!”, riep Ron, een man met een kaal hoofd. Ze glimlachte en haalde haar sigaret tevoorschijn terwijl ze zich mengde in de conversatie. Vanuit haar ooghoeken zag ze aarzelend een jonge man op hun lachende en rokende groep aflopen, een nog onaangestoken sigaret in zijn hand.
We doen dit omdat we om je geven, vergeet dat niet.
Lisette Blaak
