Er zijn twee soorten gelukkige mensen. De eerste soort heeft haar wetten zelf gemaakt. De tweede soort gehoorzaamt wetten waarvan geloofd wordt dat ze door God of Allah aan de mensheid zijn gegeven. Ze worden helaas ongelukkig als de twee soorten elkaar te vuur en te zwaard bestrijden. In een land waar ze met elkaar samenleven is van samen-leven nauwelijks sprake. De ene groep zou, als de nood het hoogst is, de andere groep het liefst uitroeien.
Beide soorten hebben aan de ene kant gelijk en aan de andere kant hebben ze het volledig mis. De mensen die hun wetten zelf hebben opgesteld, zijn mensen die echt vrij zijn. Ze gehoorzamen weliswaar de wetten, of ze proberen het althans, maar ze weten dat ze die wetten in volle vrijheid hebben goedgekeurd. Die wetten kunnen altijd veranderd worden. Het probleem is echter dat ze geen grond hebben om de keuze voor een of andere wet op te baseren. Willen ze een grond hebben, waar komt die dan vandaan?
Bovendien zijn mensen nogal dom. Ze kunnen zich vergissen en maken dus wetten waarvan achteraf blijkt dat ze niet goed werken. Er zijn ook enorme meningsverschillen tussen verschillende partijen zodat de wetgeving het resultaat is van heel wat ruzies waarbij de machtigste of de sluwste het vaak wint. Wetten moeten voortdurend bijgesteld worden. Uiteindelijk bevatten alle wetboeken en de circulaires die erbij horen samen tienduizenden pagina’s. Geen mens die daar wijs uit raakt.
De tweede soort, de mensen die geloven dat hun wetten van God of Allah zijn gegeven, hebben het ook niet makkelijk. Het voordeel is dat ze absolute zekerheid hebben over de waarheid van hun wetten. God is namelijk alwetend, eeuwig en onveranderlijk. Het nadeel is dat binnen hun kringen er altijd onenigheid is over wat God of Allah nu precies bedoeld heeft. Ook hier wordt gezocht naar consensus, die echter nooit bereikt wordt. Eeuwige ruzies zijn er het gevolg van. Bovendien is het voor mensen erg gevaarlijk te denken dat zij Gods of Allah’s wil moeten vervullen. De stap naar het ombrengen van diegenen die de Wetten overtreden of aan hun laars lappen is makkelijk genomen.
Deze twee groepen kwamen tegenover elkaar te staan in het begin van de Westerse beschaving. Het universum van de Griekse Logos kwam in aanraking met het universum van het joodse monotheïsme. Dit is de diepste bron van het antisemitisme. De autonome Rede stond tegenover de heteronomie van het Geloof. Zijn Rede en Geloof met elkaar te combineren?
Met de Rede proberen we de werkelijkheid te doorgronden. De waarheid dat zijn de wetmatigheden van de wereld, de natuurwetenschappelijke wetten of, in de terminologie van Heidegger, de wetten van het Zijn. Het Geloof daarentegen zoekt de waarheid niet in de wereld, maar in datgene wat de wereld of het Zijn transcendeert. De waarheid komt hier van buiten de wereld, wat rationeel gezien onzin is.
Dit verschil betekent een radicaal onderscheid in identiteit. De westerse rationele mens zoekt de grond van zijn identiteit in de wereld. Hij is geworteld in de wereld. De jood heeft geen wereldse identiteit. Hij heeft geen heimat. Hij zoekt zijn identiteit in het Woord van God. Zijn identiteit dat zijn de geboden en de rituelen.
De jodenhaat heeft in dit verschil haar oorzaak. De westerse mens kan niet accepteren dat er mensen zijn op zijn grondgebied die fundamenteel van hem verschillen en die nota bene verkondigen dat zij door God zijn uitverkoren. Fundamenteel omdat de jood niet de grond van zijn bestaan zoekt in de wereld en dus ook niet in het Vaderland, maar in de Wet van God. De jood is overal thuis en in westerse ogen daarom nergens. De jood is dan een vreemd lichaam dat uiteindelijk volledig uitgeroeid moet worden. In het nazisme was het doel een nieuwe mens te creëren en een zuiver ras, bevrijd van alle vreemde elementen.
Het christendom is een zeer krachtige beweging geweest die bijna tweeduizend jaar de dominante kracht was in het Westen. Dat komt omdat het christendom het Geloof en de Rede verenigde. De Griekse filosofie werd met het monotheïsme verenigd. Het individu bleef vrij en autonoom, maar dan wel vrij om uit zichzelf te gehoorzamen aan de geboden. Het begrip ‘Zonde’ werd centraal om te bevestigen dat de mens zelf verantwoordelijk is voor zijn daden.
Het jodendom en de islam houden vast aan een transcendente grond van hun moraal. Vandaar dat het krachtige bewegingen blijven. De jodenhaat bij de moslims werd in zekere zin vanaf de kruistochten geactiveerd door het Westen, maar in de Koran worden de joden gezien als ’lieden van het Schrift’ die het woord van Allah hebben vervalst. Het zionisme is een aberratie van het jodendom omdat hier het socialisme en het nationalisme, die in de 19de eeuw in Europa ontstonden, werden overgenomen.
De Rede heeft het christendom uiteindelijk de das omgedaan. Aangezien de Rede geen grond heeft, komt een proces van ontbinding op gang. De ontkerkelijking van Europa betekent dat Europa van haar wortels werd ontdaan. Afsterven is daarom onvermijdelijk.
Is hier nog een uitweg mogelijk? Marx zei dat het aan spiritualiteit ontbreekt. We leven in een wereld zonder geest. Volgens Heidegger kan alleen God nog ons redden. Volgens deze filosoof is een echt volk een volk dat haar God ontmoet. Hoe moeten we dit interpreteren? Het gaat erom dat we onze grond, de wortels van onze beschaving, niet zoeken in het Zijn. Het Zijn biedt geen houvast. Alle Zijn berust op een afgrond.
Waar moeten we onze grond, ons houvast dan wel zoeken? Het gaat in elk geval niet om een politieke of economische omwenteling om uit het verval van onze beschaving te komen. Een spirituele mutatie is noodzakelijk. Er moet een nieuwe geest ontstaan. Die nieuwe geest is niet te programmeren omdat de Rede hierin machteloos staat. Het is iets wat de mensen overkomt. Bij de joden ontstond een nieuwe geest op de berg Sinaï. Voor het christendom was het Paulus op weg naar Damascus die verlicht werd door een nieuwe geest. Wanneer en hoe een nieuwe geest ons zal overkomen is vooralsnog onduidelijk. We moeten leren zien in de duisternis, die helaas ook een catastrofaal einde kan zijn.
Ik waag een gok: Europa zal herrijzen als ze voor honderd procent achter Israël staat en voor honderd procent meewerkt aan de opbouw van een Islamitisch Rijk van Turkije tot Marokko. Dan wordt Jeruzalem het spirituele centrum van de wereld. Wenen het centrum van de Europese beschaving en Mekka van de islamitische wereld. In deze visie vindt Europa haar wortels terug: solidariteit omwille van de liefde voor de medemens, onafhankelijk van ras, afkomst, religie of ideologie. Was en is de wet van de naastenliefde niet de grondslag die het christendom aan de Europese beschaving heeft geboden?
