Waarom zijn er eigenlijk aparte verkiezingen voor de waterschappen? Dat waterschappen nuttige dingen doen staat nauwelijks ter discussie: iedereen wil veilige dijken en schoon water. Maar betekent dat ook dat waterschappen een gekozen bestuurslaag moeten zijn? Er zijn heel veel overheden die nuttige dingen doen maar die geen gekozen besturen hebben. Waarom dan een uitzondering maken voor de waterschappen?
De bestuurders in waterschapsland komen allemaal met dezelfde reden: waterschappen heffen hun eigen belasting. Het is in het laaggelegen Nederland onlogisch dat de veiligheid van dijken financieel moet concurreren met zaken als onderwijs en zorg. De waterveiligheid is zo belangrijk dat er een aparte inkomstenstroom voor moet zijn. En als een overheid belasting heft, moeten er ook gekozen bestuurders zijn die bepalen waar het geld heengaat. Daarom dus waterschapsverkiezingen.
Er zit een addertje onder het gras. Hoeveel vrijheid hebben waterschappen om zelf belasting te heffen? In de praktijk blijkt: niet zoveel. Het stelsel van waterschapsbelastingen is landelijk vastgesteld en is voor alle waterschappen hetzelfde. Momenteel is de Unie van Waterschappen bezig dat belastingstelsel te herzien. Een expertcomité ontwikkelde gedetailleerde voorstellen. De afzonderlijke waterschapsbesturen mochten er de afgelopen tijd over adviseren.
Alles draait hierbij om het woord ‘adviseren’. De waterschapsbestuurders mogen er iets over zeggen, zodat hun dijkgraaf – een soort waterschapsburgemeester – met de andere dijkgraven tot een gezamenlijk oordeel kan komen over het nieuwe belastingstelsel. Maar ook daarbij gaat het nog steeds om een advies: het nieuwe stelsel moet uiteindelijk door de minister naar de Tweede Kamer worden gestuurd en daar mag men vervolgens besluiten hoe het nieuwe stelsel er echt uit komt te zien. Lees: daar gaan de waterschappen zelf dus helemaal niet over.
Hoe weinig de waterschappen over hun eigen belastingen te zeggen hebben, blijkt wel bij waterschap Amstel Gooi en Vecht (AGV, regio Amsterdam-Hilversum). In het huidige stelsel mogen bewoners van een waterschap maximaal 60% van de belastingen opbrengen. Dat is geen probleem als je voldoende boeren in je gebied hebt, want die worden ook voor een bepaald bedrag aangeslagen. Maar in AGV wonen relatief weinig boeren. Die stoppen er steeds vaker mee.
Waar dat toe leidt laat zich raden: boeren moeten elk jaar meer waterschapsbelasting betalen omdat er steeds minder boeren binnen AGV actief zijn en de totale opbrengst vanuit alle boeren samen gelijk moet blijven. Boeren moeten dus boeten voor het feit dat hun collega’s ermee zijn gestopt. Bij een vergadering over dit probleem meldt de dijkgraaf meteen dat er niets aan te doen is. Alles is wettelijk vastgelegd en daar komt nu eenmaal een bepaald belastingplaatje uit.
In AGV wil het CDA ontheffing voor de boeren. Dat klinkt als een serieus gespreksthema maar niemand van de overige bestuurders gaat er echt op in. Water Natuurlijk – een soort satellietpartij van D66 en GroenLinks – wil wel dat de kosten voor boeren door de tijd in kaart worden gebracht om te zien wat de situatie nu precies is. Daar blijkt wel wat steun voor te zijn.
Het algemeen bestuur wil pas beslissen als de cijfers beschikbaar zijn, maar de dijkgraaf meldt dat dat weinig zin heeft omdat het stelsel voorlopig toch hetzelfde blijft. De tarieven voor boeren gaan dus sowieso omhoog. De hoop is dat het waterschap met het nieuwe – nog in te voeren – belastingstelsel meer flexibiliteit heeft om zelf belasting te heffen. Of die vrijheid er ook echt komt, blijft afwachten.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
