Zijn we nu in oorlog of niet? Westerse politici gaan er prat op dat de vrede al bijna tachtig jaar duurt. Ook zijn er nauwelijks landen die met elkaar in oorlog zijn. Een precies antwoord op deze vraag is echter afhankelijk van hoe oorlog wordt gedefinieerd. Lang geleden was de vraag of we al of niet in oorlog zijn eenvoudig te beantwoorden. Oorlog was een zaak tussen landen. Er werd een oorlogsverklaring afgegeven. De legers bevochten elkaar op een slagveld en na enkele dagen, soms binnen één dag, was de strijd beslecht. Vanaf de eerste wereldoorlog werd de oorlog op meerdere, zeer uitgebreide fronten bevochten en de strijd duurde jaren lang. Maar ook in dit geval was het duidelijk wanneer de oorlog ten einde was, namelijk bij een wapenstilstand of een onvoorwaardelijke overgave. In deze tijd echter is het onderscheid tussen oorlog en vrede minder duidelijk. De vijand zit overal. Er zijn naast de reguliere legers, allerlei rebellerende bendes en op individueel vlak zijn er de zogenaamde lone wolves. We hebben het weliswaar over tachtig jaar vrede, maar in de media krijgen we vrijwel dagelijks een portie oorlogsgeweld voorgeschoteld.
In het 800 pagina’s tellende boek Une histoire de la guerre, waaraan tientallen experts hebben meegewerkt, is de conclusie dat er in deze tijd een poreuze grens is tussen oorlog en vrede. Grosso modo is er een ontwikkeling van een beslissende veldslag van korte duur, een oorlog die een eindeloze strijd is, tot wat de auteurs noemen ’secondaire vormen’ van oorlog: burgeroorlogen, guerrilla, koloniale oorlogen, terrorisme. Deze laatste vormen zijn oorlogen die niet tussen landen worden gevoerd. Het begrip oorlog wordt voor alles en nog wat gebruikt. President Bush had het over de ’War on Terror’. Elke terroristische aanslag wordt als een oorlogsdaad gezien.
Ook vrede is een rekbaar begrip. Op 22 mei 1790 verklaarde de Franse Assemblée ’de vrede voor de hele wereld’ en daarmee begon een oorlog die 24 jaar duurde, want de vijanden van de vrijheid moesten worden uitgeroeid. Ook de zogenaamde Vredeskorpsen creëren verwarring: afhankelijk van de kant waar men zich bevindt, worden de handelingen van zo’n korps al of niet als oorlogshandelingen ervaren.
De meest geciteerde auteur over oorlog is de Pruisische generaal von Clausewitz (1780-1831). Hij definieerde oorlog als de verlenging van de politiek met andere middelen. Die middelen zijn ondertussen veel dodelijker geworden. Een totale oorlog is mogelijk, waarbij de gehele bevolking wordt ingezet en de tegenstander compleet wordt uitgeroeid zonder morele, juridische of politieke normen in acht te nemen. Er zijn nu ook veel meer burgerslachtoffers: in de 19de eeuw was dit 20 procent, tijdens de Tweede Wereldoorlog 65 procent en nu is 90 procent van de oorlogsslachtoffers burger. Ook is er veel meer ideologisch geweld vanuit de haat die verankerd is in bepaalde ideologieën.
Waar het mij hier om gaat is of er een einde gemaakt kan worden aan de oorlogen in de wereld. Is een totale vrede mogelijk, waarbij de mensen zich massaal en standvastig houden aan elementaire morele normen? Dit lijkt enerzijds een hopeloze opdracht en misschien moeten we tevreden zijn met de conclusie van de Franse socioloog Raymond Aron: ‘De vrede is onmogelijk, maar oorlog is onwaarschijnlijk’. Anderzijds is een einde van het oorlogsgeweld meer dan ooit tevoren noodzakelijk om meerdere redenen: de wereld stikt van massa-destructiewapens die de gehele mensheid kunnen vernietigen. Na zo’n oorlog leven we niet meer verder in onze kinderen en kleinkinderen, want ook zij zijn omgekomen. Een andere reden is dat moderne oorlogen met robotten gevoerd kunnen worden. Hierdoor kunnen we de controle erover verliezen. Ook is het mogelijk dat iemand naar zijn kantoor gaat om van daaruit via een drone, duizenden kilometers verder mensen te doden. Ten slotte kan zelfs een eenling een oorlog voeren die de veiligheid van de burgers ernstig in het gedrang kan brengen.
Het is een biologische wetmatigheid dat als er overbevolking is, de agressie toeneemt. Wat nu gaande is in Derde Wereldlanden spreekt voor zich. De massa-immigratie die hiervan het gevolg is, leidt tot etnische spanningen en kan tot burgeroorlogen leiden in westerse landen. De grote stroom vluchtelingen in en vanuit het Midden-Oosten is een van de grootste humanitaire rampen sinds de Tweede Wereldoorlog.
Het idee dat met economische hulp vrede bereikt kan worden is een illusie gebleken. In 1990 toen de Koude Oorlog voorbij leek, werd gedacht dat met economische hulp en interventies van de VN-oorlogen voorkomen konden worden. Enkele jaren later was er de genocide in Rwanda en op veel plaatsen laaiden burgeroorlogen op. Het Westen zelf wordt bedreigd door jihadisten en wordt in de strijd tegen de moslimterroristen verlamd door de ideologie van de mensenrechten en juridisch gebekvecht. Het dilemma van democratische leiders is hoe zich te verdedigen tegen individuen en groepen die de mensenrechten aan hun laarzen lappen.
Neem als voorbeeld de oorlog in het Midden-Oosten. Noch economische hulp, noch diplomatieke oplossingen kunnen in het Midden-Oosten tot vrede leiden. Het doel van de Palestijnen en van de moslims in het algemeen, is het joodse volk te vernietigen. Vredesonderhandelingen hebben daarom geen zin en dienen slechts als rookgordijn. Hier maakt de ideologie elk compromis onmogelijk. De joden hopen al duizenden jaren op de komst van de Messias, die de eeuwige vrede onder alle volkeren zal brengen.
Om de atheïstische lezers niet in de gordijnen te jagen, stel ik voor de komst van de Messias te zien als een allegorie van een nieuwe geest die de gehele mensheid inspireert. Zoals een therapie kan leiden tot een aha-erlebnis, een plotseling inzicht of een ingrijpende ervaring die een doorbraak betekenen en genezing brengen, zo zouden via de wereldomspannende sociale media en de internet-technologie de mensen overal ter wereld geïnspireerd kunnen worden tot meer verantwoordelijk gedrag tegenover elkaar en tegenover de natuur.
Dit keer geen ‘fake news‘ meer, maar ‘glad news‘, bedoeld om overal initiatieven te stimuleren die de haat van de ene mens tegenover een ander omkeert in de bereidheid zich voor de ander verantwoordelijk te voelen. Geef iedere volwassene, overal ter wereld, een creditcard met elke week een klein bedrag voor het levensonderhoud. Mastercard for Messias. Of elke burger die welvarend is, heeft een buddy in de Derde Wereld die hij wekelijks financieel steunt. Of elke christen en jood steunt op dezelfde wijze een arme moslim in het Midden-Oosten. Bottom-up beleid in plaats van de falende top-down politiek.
