(Scroll down for the English version – the original) Op 21 februari vond op de Universiteit Leiden het Bassam Tibi symposium plaats, geleid door prof. Paul Cliteur. Een groot en zeer divers publiek stroomde samen om deze laatste lichtglimp van de academische vrijheid op te vangen. Hieronder treft u de Nederlandse vertaling van mijn bijdrage en daaronder het Engelstalige origineel, zodat niet-Nederlandstaligen hier ook kennis van kunnen nemen.
Bassam Tibi is ongetwijfeld een visionair – zo blijkt uit zijn boek Europa ohne Identität, gepubliceerd in het jaar 2000. “Het volstaat om aan Merkel te denken en haar statement: “Wir schaffen das!” gedaan in 2015, nadat ze al in 2010 had verklaard dat “het multiculturalisme totaal is mislukt”.
Met dit in het achterhoofd is het inspirerend om het gesprek te lezen tussen Tibi en een Duitser die met een Aziatische vrouw is getrouwd. De zelfhaat van de Europeanen is totaal onbegrijpelijk, vervreemdend en giftig in de waarneming van Aziaten. Het samenleven met Aziaten hielp de betreffende Duitser om zijn eigen Europese identiteit beter te begrijpen en te omhelzen zonder schuldgevoelens, schaamte of getroebleerde sentimenten over het verleden van zijn voorouders. Dit wijst op het prille begin van een wedergeboorte: een gezond, weldenkend bewustzijn van een Europese Leitkultur oftewel leidcultuur. Tibi schrijft:
“Het staat ver van me af om me in het vaarwater van de Duitse zelfhaters te begeven en alles wat Duits is af te schrijven. Dat zou het geval zijn als ik «Duits» aan «Nazi» gelijkstelde.”
Bassam Tibi staat niet alleen. De Franse auteur Michel Houellebecq schreef dat Duitsers “meer dan enig ander volk getekend zijn door zorg en schaamte. Meer dan enig ander volk verlangen zij naar hun eigen vernietiging” (Platform, Amsterdam 2011, p. 304-5). Dit verklaart waarom Merkel – eens de hoop van de zakelijke en efficiënte Duitse rechtstaat – besloot om als een ware mysticus de ethische deugen van haar volk te testen in een zelf-opgeroepen beproeving. Zij verlangt dat degenen die de postmodernen omschrijven als ‘De Ander’, ontvangen worden op een wijze zoals Jezus Christus ontvangen had moeten worden.
Merkel doet dit omdat zij vergeving wil voor het verleden, terwijl zij feitelijk de toekomst van West-Europa heeft verdoemd tot een realiteit van gefragmenteerde enclaves. “Wir schaffen das!” zal de geschiedenis ingaan als hybris – zoals de overmoedige keizer Nero, die Rome afbrandde. De meeste EU-lidstaten willen dit niet, omdat haar statement migratiestromen veroorzaakt binnen de Schengen-zone die niet tot nauwelijks beheersbaar zijn. “Wir schaffen das!” is een nieuwe Duitse ‘Sonderweg’. Een eigenstandig ingeslagen route in een poging om solidariteit te scheppen, die feitelijk juist verdeeldheid creëert binnen de EU.
Het valt me op hoe Tibi’s politieke tegenstanders het concept van een leidcultuur afdoen als ‘verwarrend’ en ‘zinloos’. Kennelijk wantrouwen zij de verstandelijke vermogens van hun burger, en daarom verwerpen zij het belangrijke begrip van een leidcultuur als gevaarlijk en overbodig. Ze stellen Tibi’s werk voor als een karikatuur, een parodie van een discussie over of een ware Duitser zuurkool hoort te eten. Ze doen dit om de discussie weg te trekken van de kern. Die kern is, volgens Tibi: “Leidcultuur als concept voor de integratie van migranten is een strategie om een binnenlandse vrede mogelijk te maken!”
Om het idee van een leidcultuur te begrijpen, hebben we een definitie nodig van wat het betekent om een Citoyen te zijn: bij een bestaan als staatsburger komt meer kijken dan bij een bestaan als inwoner. De staatsburger draagt bij aan de politieke cultuur van zijn natie en onderhoudt de leidcultuur door een hernieuwende toewijding aan de waarden die voor die leidcultuur bepalend zijn.
Citoyen is een begrip uit de Franse Verlichting en de grote Franse Revolutie. Dit concept richt zich op het abstracte, in tegenstelling tot de ‘stoffelijke’ burger zoals we hem kennen uit de Duitse traditie. Een mens telt ook zonder overwegingen over religie, etnische herkomst of huidskleur als staatsburger: de staatsburger is een medelid van de politieke gemeenschap.
Actief burgerschap overstijgt zo de vraag waar iemand geboren is door de vraag centraal te stellen waar iemand thuishoort. Ergens thuishoren betekent de waarden bevestigen van de leidende cultuur en deze cultuur verinnerlijken. Dit is niet hetzelfde als wanneer Nederlands-Turkse leden van het parlement een monument voor de zogeheten gastarbeiders bezoeken, en daar ter plekke het statement maken: “Wij zijn geen gasten meer!” Want die benadering is tegengesteld aan integratie en verandert een deel van Nederland in een deel van Turkije. Dit verschilt totaal van het versterken van een leidcultuur.
Helaas heb ik zelf ondervonden wat het betekent wanneer je uitspraken over leidcultuur verkeerd worden weergegeven in de mainstream media, door wat we zeer ironisch de ‘Lügenpresse’ kunnen noemen. Een columnist in de linksliberale krant NRC Handelsblad genaamd Maxim Februari, beweerde dat ik een extremist zou zijn voor het gebruik van leidcultuur als term. Terwijl in werkelijkheid het CDA als partij van mainstream christendemocraten, reeds in 2011 het multiculturalisme heeft verworpen ten faveure van één Nederlandse leidcultuur.
Cultuurrelativisme effent de weg voor theologisch extremisme en religieus fundamentalisme – Paul Cliteur beschrijft dit als ‘theoterrorisme’. Tibi schrijft het volgende: “Pleidooien voor de Verlichtingsidentiteit van Europa dienen om de Europese Verlichting te verdedigen tegen de tegenstanders van integratie door migranten.” Cliteur en Tibi helpen ons in te zien dat de Duitse zelfhaat en het Europese schuldgevoel in feite eurocentrisch zijn. Immers, in de huidige geopolitieke realiteit zijn andere machten invloedrijker dan Europa. Zodoende kunnen we onszelf niet blijven beschuldigen voor zoveel ellende op de planeet – dat is zelfmoord.
Dit is belangrijk om in het oog te houden wanneer we reflecteren op wat Hakan Külcü inbrengt. Hij ondervindt dat deugden als masculiniteit, eigenwaarde en eergevoel vandaag zo zwak en afgesleten zijn in het Westen, dat een oprechte liefde voor Europa hem dwingt tot niet-integratie. De hedendaagse West-Europese cultuur manifesteert zichzelf als duidelijk te zwak om de substantiële cultuurveranderingen naar een religieus conservatisme af te houden, die het gevolg zijn van migratie. Külcü stelt wel dat godsdienstfanatisme geen passend antwoord is op deze crisis van de Europese identiteit, en dat Nederlandse media alleen hedonistische migranten in beeld brengen, om een niet-representatief beeld te scheppen. Dit hedonistische beeld schuift de werkelijke kracht van de politieke islam onder het tapijt en sust Europeanen in slaap.
In Duitsland is het echter nog erger: niet alleen de politieke islam is daar een taboe, maar zelfs het volgende idee is taboe: “dat ieder gemeenschapsleven een gedeelde identiteit behoeft en een consensus over de kernwaarden.” En dus zien we dat in Duitsland, de immigrant welkom is om zich in de discussie te mengen en deel te nemen aan het publieke debat. Totdat die immigrant begint over een leidcultuur. Dit toont dat Duitsland al een exclusieve leidcultuur heeft, maar dit is een hegemonie van ‘weg met ons’. Wie intensief met een narcist te maken krijgt, ontwikkelt vaak een minderwaardigheidscomplex. Wellicht geldt dit ook voor de Duitse cultuur – na gedomineerd te zijn door een narcistische leider in de vorige eeuw.
Met dit alles in gedachten, kan iemand beweren: ‘Ik hoef alleen een liberale rechtsstaat – ik wil hier niet een overheersende cultuur hebben met duidelijke symbolen om die cultuur uit te dragen’. Maar dat standpunt is waardeloos als er een versnippering van cultuurenclaves voor terugkomt: Turkse en Marokkaanse of wie weet Somalische, die de publieke ruimte opeisen. Duidelijke identiteiten met inbegrip van eigen visies op het recht. De enige wijze om dit te begrenzen, is om een leidcultuur te bekrachtigen.
Want de waarheid is dat vele jonge migranten geen tastbare wortels kunnen aanmaken, wanneer de seculiere staat hen enkel opdraagt om te consumeren en belasting te betalen – hedonisme en sociaal atomisme verkleed als vrijheid. Deze interpretatie van seculier liberalisme zonder culturele geschiedenis met herkenbare ankerpunten voelt zó leeg, dat mensen dan worden aangezogen door de politieke islam, als een bron van trots en identiteit.
Wij concluderen dat veel migranten de verhouding met hun nieuwe thuisland vooral begrijpen als een machtsverhouding. Zij verwachten van hun nieuwe thuisland dat het met hen een relatie aangaat op basis van kracht. Enkel vanuit het idee: ‘Ik ben de sterkere – mijn cultuur is hier leidend. Ik ben hier trots op en jij hebt je aan te passen. Jij moet eerst maar eens bewijzen of je het wel waardig bent om hier te zijn, dus heb jij je te voegen naar mijn cultuur.’
Als dit soort eisen dus niet worden uitgesproken, dan zijn wij als Europese opvangers in hun ogen zwak en ridicuul en niet serieus te nemen. Hierom kunnen Europeanen geen seculiere rechtstaat verdedigen, zonder dit in te bedden binnen een sterke leidcultuur met een bijbehorende identiteit.
A European Leitkultur to counter the German self-hatred
Bassam Tibi is undoubtedly a visionary, going by his book Europa ohne Identität published in 2000. “Soviel steht fest”, he writes: “Ein Land ohne Identität ist eine Gefahr für andere!” (p. XIII). For this we need only think of Merkel and her statement “Wir schaffen das!” in 2015, after she had already declared that “multiculturalism has utterly failed” back in 2010. With this in mind, it is very inspiring to read the conversation between Tibi and a German who married an Asian wife. The self-hatred of the Europeans is utterly incomprehensible, alien and toxic in the perception of the Asians. Living together with Asians has helped this German gentleman to better understand and embrace his own European identity without guilt, shame or feelings of remorse about the past of his ancestors. This marks the onset of a rebirth: a healthy and sane consciousness of a European Leitkultur. Tibi writes:
“Es liegt mir fern, mich im Fahrwasser der deutschen Selbsthasser zu bewegen und alles Deutsche dadurch abzuschreiben, indem ich «deutsch/Nazi» gleichsetze.” (p. XVII)
Bassam Tibi does not stand alone. The French author Michel Houellebecq wrote that “more than any other people, the Germans desire their own destruction, chained by guilt and shame about their past” (Platform, Amsterdam 2011, p. 304-305). This explains why Merkel – once the hope of no nonsense law-and-order – became a true mystic in an attempt to test the ethical virtues of her people. She desires to receive those who postmodernists call ‘The Other’, in a way that Jesus Christ should have been received. Merkel does this because she wants absolution for the past, while in fact she has damned the future of West-Europe to a reality of fragmented enclaves. “Wir Schaffen das!” will go down in history as hybris – like Emperor Nero who burned down Rome. Most EU member states do not wish this, because her statement summoned flows of migration within the Schengen-zone that are virtually impossible to control. “Wir Schaffen das!” is another German ‘Sonderweg’. A route of ‘going it alone’ in an attempt to attain solidarity, that is in fact very divisive within the EU.
It also strikes me how Tibi’s political opponents have declared the concept of a Leitkultur to be ‘confusing’ and ‘useless’. They apparently distrust the rational faculties of their citizen and for that reason condemn the important concept of a Leitkultur as dangerous and obsolete. They present Tibi’s work as a caricature, a charade of a discussion about whether a proper German should eat Sauerkraut – they do this to pull the discussion away from its core. That core is: “Leitkultur ist ein Koncept für der Integration der Einwanderer als eine Strategie des inneren Friedens!” (p. XV)
To understand the idea of a Leitkultur, we require the definition of what it means to be a Citoyen: being a citizen means more than being a mere civilian. The citizen contributes to the political culture of his nation and maintains the Leitkultur through a renewing commitment to its defining values.
“Citoyen ist ein Begriff der französischen Aufklärung und der großen Französischen Revolution; er bezieht sich auf der abstrakten, im Gegensatz zum «stofflichen» Bürger der deutschen Tradition. Ein Mensch gilt also ohne Berücksichtigung der Religion, etnischen Herkunft oder Hausfarbe als Citoyen; der Citoyen ist Mitglied eines politischen Gemeinwesens.” (p. 18)
Active citizenship thus transcends the question of where one is born by addressing the question of where one belongs. To belong somewhere means to affirm the values of the leading culture and to make that culture your own. This is not the same thing as Dutch-Turkish members of Parliament going to a monument for so-called ‘guest laborers’, where they made the statement: “We are no longer guests!” Because that approach is the opposite of integration and instead converts a part of the Netherlands into a part of Turkey. It is very different from strengthening the Leitkultur.
Unfortunately I have experienced myself what it means when your statements on Leitkultur are misrepresented in mainstream media, in what we can ironically call ‘the Lügenpresse’. A columnist in one of the main left-liberal newspapers of this country ,NRC-Handelsblad, named Maxim Februari claimed that I was some sort of extremist for using the concept of a Leitkultur. While in truth, the CDA (the Christian Democrats) – the centre mainstream political party of the Netherlands – already rejected the concept of multiculturalism in 2011 in favor of embracing one Dutch Leitkultur.
Cultural relativism opens the door for theological extremism and religious fundamentalism – Paul Cliteur describes this as ‘theoterrorism’. Tibi says the following: “Pläydoyer für der aufklärerische identität Europas sollen die europaïsche Aufklärung gegen die Gegner Integration der Migranten verteidigen” (p. 21). Cliteur and Tibi help us to understand that the German self-hatred and European guilt are in fact Eurocentric. Since in the new geopolitical reality, other powers are more influential than Europe. And so we cannot hold ourselves to account for so much misery on earth – it is suicide.
This is important to consider when we contemplate what Hakan Külcü argued. He finds that virtues as masculinity, pride and honour are now so weak and deteriorated in the West, that a genuine love for Europe commands him to non-integration. Today’s West-European culture manifests itself as clearly too weak to stave off the substantial cultural change towards a religious conservatism resulting from immigration. Külcü does state that religious zealotry is not a fitting answer to this crisis of the European identity, and that Dutch media only depict hedonistic immigrants, to create a false image. The hedonistic image underplays the power of political Islam and lulls Europeans to sleep.
In Germany it is even worse, as not only political Islam is considered a taboo, but even the following idea is taboo, that “jedes Gemeinwesen ein Wertekonsens und eine Identität benötigt” (p. XVIII). And so we see that, in Germany, the immigrant is welcome to join the discussion and to participate in the public debate. That is until that immigrant starts talking about a Leitkultur – which shows that Germany already has an exclusive Leitkultur, but this is a hegemony of ‘Weg mit uns’. After dealing with a narcissist, one often develops an inferiority complex. Perhaps this can be said of the German culture as well – after being dominated by a narcissistic leader in the previous century.
With all this in mind, one can say: “I do worry about political Islam, and am in favor of a secular liberal state, but for this I do not need any symbols of cultural significance.” But that position is pointless, when in reality we get a division of cultural enclaves. Turkish and Moroccan enclaves or who knows Somalian ones, that claim the public space. Clear identities with corresponding interpretations of the rule of law. The only way to put a stop to this, is to enforce a Leitkultur. Because the truth is, that many young migrants cannot develop tangible roots, when the secular state only tells them to consume and pay taxes – hedonism and social atomism dressed up as freedom. This interpretation of secular liberalism devoid of cultural history with recognizable anchors feels so empty, that people then drift towards political Islam, as a source of identity and pride.So to conclude, many migrants can only understand a relationship in terms of power. You have to prove yourself worthy to stay here and to be part of our culture, and you have to show evidence in your behavior that you belong here. And if such demands are not made explicit, we as European hosts appear as weak and ridiculous in their perception. For this reason, Europeans cannot defend a secular state of law, without embedding this in a strong Leitkultur with a concomitant identity.
