Langzaam begint het tot veel mensen door te dringen dat er volgende week waterschapsverkiezingen zijn. Dat besef is echter niet genoeg: waar gaan die verkiezingen inhoudelijk nou eigenlijk over? Vrijwel niemand lijkt het te weten. Het is zoals marketeers altijd al zeiden: het publiek heeft altijd gelijk. Inmiddels weet uw verslaggever het ook niet meer precies. Daarom speciaal voor u: een top tien van onderwerpen waar de waterschapsverkiezingen zeker niet over gaan, al willen partijen en kandidaten u graag anders doen geloven.
10: Veiligheid Het belangrijkste bestaansrecht van waterschappen is waterveiligheid. Nederland ligt onder de zeespiegel. Er zijn daarom goede dijken en voldoende gemalen nodig. Heel erg belangrijk allemaal, maar daar bestaan geen meningsverschillen over. Er zijn geen partijen in de waterschappen te vinden die concessies willen doen aan de veiligheid. Dus wat u ook kiest: veilige dijken krijgt u altijd en niemand zet de gemalen uit, wat de samenstelling van het waterschapsbestuur ook is.
9: Schoon water Een tweede taak van waterschappen is de waterzuivering. Water wordt via het riool naar de waterzuiveringsinstallatie afgevoerd en daar voldoende gezuiverd om het weer te kunnen lozen in kanalen en rivieren. Kandidaten doen alsof hier een politieke kwestie aan de orde is: hoe schoon moet dit gezuiverde water zijn? Bij nadere beschouwing stelt dit thema niets voor want er zijn Europese regels waaraan voldaan moet worden en in de praktijk wil eigenlijk iedereen – als het even kan -medicijnresten en plastics uit het water zuiveren. Er is niet echt iets te kiezen.
8: Muskusratten Aangezien deze hoofdonderwerpen weinig onderscheidende standpunten opleveren, gaan partijen op zoek naar een uniek eigen geluid. De Partij voor de Dieren is een voorbeeld. Duurzaamheid staat bij veel waterschapspartijen hoog in het vaandel, maar de Partij voor de Dieren heeft iets unieks: de bescherming van de muskusrat, waar momenteel op wordt gejaagd omdat deze de dijken beschadigt. De kans dat andere partijen dit dier voortaan minder hard willen aanpakken nadert de nul procent. Zolang de Partij voor de Dieren geen absolute meerderheid haalt is dit standpunt dus onzinnig.
7: Naaktlopen Andere nieuwe partijen hebben hetzelfde probleem als de Partij voor de Dieren. Ze moeten opvallen om de kans te vergroten dat ze de kiesdrempel halen. Queer is zo’n partij: deze neemt deel in waterschap Amstel Gooi en Vecht. De partij wil dat naaktrecreatie mogelijk wordt op de dijken van het waterschap en dat daar ook voldoende genderneutrale toiletten bij in de buurt zijn. Klinkt onderscheidend, maar vergunningstechnisch is dit aan de gemeente. Een verschil voor de bühne dus.
6: Inspraak Er is de laatste jaren veel discussie over hoe de democratie ingericht moet worden en hoeveel directe invloed burgers moeten hebben. Er worden zelfs hele politieke partijen voor opgericht. Bij waterschappen speelt dit debat ook: hebben burgers wel voldoende invloed op wat het waterschap beslist? Het antwoord is ja: bij elk peilbesluit en elke dijkverhoging is een langdurig en intensief inspraaktraject. Daar klaagt niemand over en dus zijn er ook geen partijen die dit willen veranderen. Ook hier is voor burgers niets te kiezen.
5: Geborgde zetels De meest heftige discussie over waterschappen zijn de geborgde zetels: zetels die aan boeren, bedrijven en natuurbeheerders worden toegewezen zodat de belangen van deze groepen in het waterschap worden vertegenwoordigd. Deze zetels worden benoemd en dus niet democratisch gekozen door burgers. Partijen verschillen ook echt van mening of deze praktijk moet blijven bestaan. Maar het bestaan van deze zetels is aan de Tweede Kamer en niet aan het waterschap. Deze verkiezingen gaan er dus niet over.
4: Verantwoording Misschien wilt u weten wat uw waterschapsbestuurders de afgelopen jaren hebben gedaan zodat u zelf kunt bepalen wie het meest competent of deskundig is. Een mooi streven, maar dan zouden deze bestuurders dus verantwoording moeten kunnen afleggen over wat ze precies hebben gedaan. Dat doen ze niet, want er is nauwelijks media-aandacht. En zelfs als die media-aandacht er zou zijn, zou verantwoording afleggen onvoorstelbaar ingewikkeld zijn omdat de besturen de meeste beslissingen met enorme meerderheden nemen. Geen verschillen dus.
3: Belasting Burgers moeten belasting betalen voor het waterschap en daarmee is het de vraag wie er belasting moeten betalen, hoeveel en om welke redenen. En hoewel sommige partijen boeren liever meer laten betalen en andere groepen minder, is ook hier sprake van een minimale keuze: er is een landelijk belastingsysteem voor de waterschappen en deze kunnen daarbij onderling maar beperkt eigen keuzes maken. Daarnaast gaat het vooralsnog om relatief lage bedragen en dus maakt dit voor de koopkrachtplaatjes allemaal betrekkelijk weinig uit.
2: Klimaatadaptatie Het waterschap is in figuurlijke zin blij met klimaatverandering want dit maakt het werk van deze bestuurslaag belangrijker. Klimaatadaptatie levert zo een legitimatie op voor het bestaan van waterschappen, maar nog steeds geen echte politieke keuzes. Zo zijn belangrijke maatregelen ter voorbereiding op klimaatverandering het aanleggen van waterbergingen op daken, het aanleggen van groenstroken en het niet betegelen van tuinen. Dat is aan woningscorporaties, huiseigenaren en gemeenten. De zelfstandige rol van het waterschap is wederom beperkt.
1: Bodemdaling En dan tot slot bodemdaling. De bodem daalt omdat het waterpeil te laag is afgesteld. Het waterschap stelt dat waterpeil vast. Daarbij zijn de belangen van boeren vaak doorslaggevend. Bodemdaling is niet handig als de zeespiegel stijgt en al helemaal niet als deze daling ook nog tot extra CO2-uitstoot leidt. Maar op korte termijn zullen de boerenbelangen blijven prevaleren en zal dit pas veranderen als Den Haag de waterschappen beleidswijzigingen op dit terrein oplegt. Weer niets te kiezen dus.
Conclusie – Al met al gaan de waterschapsverkiezingen dus vrijwel nergens over. Met de politieke thema’s in het waterschap is altijd wat mis: er is consensus over, ze gaan over relatieve details, het waterschap gaat er helemaal niet over, ze interesseren niemand iets of het is een combinatie van dit alles.
Het gekste is: vrijwel alle waterschapsbestuurders halen hun schouders op over dit gebrek aan elementaire keuze. Hun redenering is: waterbeheer is in het laaggelegen Nederland heel belangrijk en daarom bestaat er een aparte bestuurslaag met een eigen belastingstelsel. En vanwege die belastingen moeten er ook verkiezingen zijn. Dat betekent dat u sowieso moet stemmen en dat waterschapsbestuurders sowieso gekozen worden, of daar nou een rationele keuze van burgers aan ten grondslag lag of niet.
Chris Aalberts doet tot aan de verkiezingen van maart verslag van de politiek van de waterschappen. Onder de titel #Waterlanders onderzoekt hij wat er bij deze verkiezingen te kiezen valt. Lees hier de hele serie.
