De Shoah markeert voor eeuwig de Europese geschiedenis. Ondertussen is de jodenhaat terug van weggeweest, met dank aan het Europese immigratiebeleid. Van waar die diepgewortelde jodenhaat? In deze bijdrage wordt geprobeerd hier een antwoord op te geven, vanuit de vraag wat de jood zodanig kenmerkt dat hij haat opwekt bij niet-joden. Daarna ga ik in op enkele aspecten van dit antisemitisme en op de manier waarop jodenhaat bij moslims, bij extreem-rechts en binnen de Europese Unie ons dichter bij een door de mens veroorzaakte Apocalyps brengt.
Het begint al in de Bijbel waar geschreven staat dat het joodse volk door God werd uitverkozen. God heeft met hen een verbond gesloten, wat betekent dat het joodse volk altijd zal blijven bestaan en overwinnen. Het verhaal van het joodse volk begint met de bevrijding uit de slavernij in Egypte en de vestiging in het door God beloofde land.
Als we kijken naar de geschiedenis van het joodse volk dan is er een opeenvolging van onderdrukking en vervolging. Toch weet het joodse volk telkens er weer bovenop te komen en het behoudt al duizenden jaren zijn identiteit. Draagt het joodse volk misschien het geheim van het leven en is dit een bewijs van een verbond met God? De psychoanalyse die door de jood Sigmund Freud werd bedacht licht de sluier van dit geheim al een beetje op. De levensdrang van de mens ligt in de driften die vanuit ons diepste onbewuste de energie leveren voor ons voelen, denken en handelen in ons bewuste leven. De psychoanalyse helpt om ons te bevrijden van de trauma’s ten gevolge van de onderdrukking van het driftleven, zodat ze niet ons hele leven of ons lot blijvend bepalen. Freud geeft hiermee aan hoe de mens de verschrikkingen uit zijn verleden kan overwinnen. De psychoanalyse is een door en door joodse leer als antwoord op alle diep verdrongen trauma’s die het joodse volk heeft moeten ondergaan.
Er is echter meer. Het joodse volk bracht ook een ethiek in de wereld. De Tien Geboden leggen de grenzen vast tussen goed en kwaad. Hier schiet de psychoanalyse te kort. Het principe van de driftenergie verklaart niet waarom we de keuze zouden moeten maken tussen goed en kwaad. De keuze voor het leven en de wil om het lijden en de vervolging te overwinnen kan zowel leiden tot een strijd tegen de anderen om zelf te overleven, als tot een engagement voor anderen opdat zij kunnen overleven. Waar die keuze vandaan komt wordt toegelicht door de joodse filosoof Emmanuel Levinas. Deze filosoof maakte weliswaar een scherpe scheiding tussen zijn filosofisch werk en zijn studie van de Talmoed, maar de filosofische vragen die hij stelt zijn geïnspireerd door bijbelse verhalen.
Volgens Levinas is het in de ontmoeting met de Ander dat ik het appèl hoor om hem niet te doden en, wat op hetzelfde neerkomt, het goede voor hem te doen of mijn verantwoordelijkheid voor hem op te nemen. ‘Doden’ wordt hier niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk bedoeld. Iemand negeren is in zekere zin hem een beetje doden, hem dood wensen. Alvorens iemand te kunnen negeren, moet je hem eerst hebben gezien. In die zin is negeren een bewust proces om de ander uit jouw wereld te bannen.
De kernvraag is waar dit appel om het goede te doen vandaan komt. Volgens Levinas komen we bij dit verzoek op het idee van God. De God in de filosofie van Levinas is niet de God die de atheïsten verwerpen of hebben dood verklaard. Levinas maakt een onderscheid tussen een ‘economische’ God en de afwezige God. De economische God werd door de mensen verzonnen, als een soort hulp om hun zorgen en lijden te helpen overwinnen; of als een God die de kracht geeft om de strijd te winnen. Die strijd wordt dan een Heilige Oorlog genoemd. ‘Gott mit uns‘ en ‘Allahu Akbar‘. Die God bestaat inderdaad niet. Het is daarom interessant om aan een atheïst de vraag te stellen in welke God hij niet gelooft.
De afwezige God is voor de mens niet te begrijpen. Hij laat slechts een spoor na, bijvoorbeeld door via de Ander tot mij te spreken in de vorm van een appèl om goed te zijn voor die Ander. In dezelfde zin zouden we de gehele schepping kunnen begrijpen als een spoor van een transcendente macht. Het begrip ‘spoor’ is raadselachtig, want een spoor is de aanwezigheid van een afwezigheid.
We beginnen slechts te bestaan als we er zijn voor de Ander: ‘Kijk, hier ben ik’. Hier geef ik antwoord op het appèl van de Ander. Ik ben verantwoordelijk voor alles en voor allen, hoe de Ander zich ook gedraagt en ondanks mijn wens om van deze ondraaglijke last af te komen. Deze openheid naar de Ander betekent een bevrijding uit de geslotenheid in mijzelf. Dit moeten we stellen tegenover de mens die volledig ik-gericht is en de Ander negeert of hem dienstbaar maakt aan het eigenbelang. Deze mens is de gevangene van zijn ik. Deze mens hoort moedwillig het appel van de Ander niet. Dat is het begin van alle kwaad in de wereld.
Nagenoeg de gehele familie van Levinas werd vermoord door de nazi’s, die hierbij konden rekenen op de enthousiaste medewerking van de Litouwers. Niettemin heeft Levinas daarna zijn filosofie opgebouwd vanuit het gebod ‘Gij zult niet doden’. Bij Levinas is er geen woord van haat. Dit is uitzonderlijk en getuigt van een bovenmenselijke, volmaakte ethiek. Deze joodse boodschap is cruciaal voor onze tijd. Sociale media lopen over van de haatberichten. De hatelijkheden tussen de Democraten en de Republikeinen in de VS zijn een slecht voorbeeld voor de gehele wereld. De haat van de islamisten leidt tot ongehoorde wreedheden. Is de stem van Levinas die van een roepende in de woestijn?
Als bovenstaande argumentatie wordt gevolgd, dan wordt duidelijker waarom antisemitisme de gehele geschiedenis door heeft gewoed en telkens weer opduikt. Het judaïsme doet namelijk een appèl op de mens om zijn driftenergie te gebruiken om het goede te doen of om zich verantwoordelijk te gedragen. Dit zou bijvoorbeeld verklaren waarom joden, in vergelijking met alle andere volkeren, veel meer hebben bijgedragen aan de wetenschap en de cultuur.
Er zijn dus twee oorzaken van antisemitisme. Ten eerste de kanalisering van het driftleven en ten tweede jaloezie. Kanalisering van het driftleven betekent dat we onze agressie moeten beheersen, dat de seksuele lusten in dienst moeten staan van onze liefdesrelatie met de Ander en dat onze lustbevrediging in het algemeen niet ten koste mag gaan van het welzijn van anderen. Deze beperkingen worden in onze consumptiemaatschappij nauwelijks nog aanvaard. Economische groei ten koste van alles is een vorm van agressie. Wie niet beantwoordt aan onze egocentrische behoeften, laten we vallen. Goed rentmeesterschap over de planeet aarde met het oog op het welzijn van toekomstige generaties wordt schromelijk verwaarloosd.
Jaloezie als tweede oorzaak van antisemitisme volgt uit wat het joodse volk heeft gepresteerd. Het meest frappante voorbeeld is de staat Israël: in een regio vol haat, geweld, stammenoorlogen en religieus fanatisme is er een klein paradijs waar democratie heerst, waar topprestaties worden geleverd op wetenschappelijk, technologisch en cultureel gebied, waar de mens geniet van de vruchten van de aarde en waar de mensen hun tradities koesteren.
De moslims haten de joden uit jaloezie. Moslims worden door de islam onderworpen en hebben nooit geleerd kritisch na te denken. Daarom dragen de moslims nauwelijks iets bij aan de wetenschap en de cultuur. De joden integendeel leren van kleins af teksten op persoonlijke wijze kritisch te interpreteren, wat de intellectuele ontwikkeling krachtig bevordert. Vandaar hun topprestaties. De vergelijking tussen de puinhoop in het Midden-Oosten en de pracht van Israël spreekt boekdelen.
Extreem-rechts haat de joden omdat het judaïsme de liefde voor de vreemdeling predikt. Het goede doen voor de Ander kent geen grenzen en beperkingen. Ieder mens is de Ander, onafhankelijk van zijn afkomst of etnische achtergrond. Is de houding van de joden tegenover de Palestijnen misschien een bewijs van het tegendeel? Is in dit verband de politiek van Israël extreem-rechts? Het gaat puur om zelfverdediging tegenover een volk dat de jodenhaat nooit zal opgeven en waarmee om die reden helaas geen verdragen zijn te sluiten. Moest de jodenhaat worden opgegeven, wat ondenkbaar is, dan zou het gehele Midden-Oosten dezelfde bloei kennen als Israël. We kunnen er zeker van zijn dat de joden, gezien hun ethiek, al te graag zouden willen samenwerken met de Palestijnen en meehelpen aan de opbouw van hun land. De haat die van één kant komt en in de Koran wordt geproclameerd is helaas onuitroeibaar.
De Europese Unie zal nooit toegeven dat jodenhaat haar politiek inspireert. Kijken we echter naar de feiten dan zien we wat anders: wie miljoenen potentiële jodenhaters op zijn grondgebied toelaat weet donders goed dat dit tot gevolg zal hebben dat alle joden moeten vluchten. Dat is na 1956 ook al gebeurd vanuit de islamitische landen. Dat komt de EU trouwens goed uit, want ondanks de mooie woorden over de moraal en de vrijheid komt uiteindelijk het gehele beleid van de EU neer op economische groei en maximale winst maken. Verantwoordelijkheid voor de toekomstige generaties delft hier het onderspit.
Door de waanzinnige economische productie met alles wat daarmee samenhangt, zoals transport en luchtvervuiling, zijn we onszelf aan het uitroken. De burgers zijn bang geworden wegens de klimaatverandering, de luchtvervuiling en het uitsterven van planten en dieren. Die angst is terecht, want de door de mens veroorzaakte Apocalyps is in gang gezet. Indien de Europese Unie de ethiek van het judaïsme (en het christendom) als fundament zou nemen, moet het tot nu toe gevoerde beleid radicaal gewijzigd worden. Dan zouden we goede rentmeesters zijn over de planeet aarde. Dan zouden we nooit toelaten dat één procent van de bevolking de helft van alle bezit voor zich opeist. Die radicale wijziging is echter ondenkbaar, gezien de grote belangen. We kunnen ons zelfs afvragen of de hetze tegen de katholieke kerk in de MSM niet hetzelfde doel heeft als het antisemitisme, namelijk de afwijzing van een moraal die het goede doen voor de Ander absolute prioriteit geeft op het eigenbelang.
Wat zal het uiteindelijke resultaat zijn van het steeds erger wordend antisemitisme? Daar kan ik zelf geen antwoord op geven. Er kan hier wel gewezen worden op een aloude voorspelling die zegt dat als alle joden zijn teruggekeerd naar het Beloofde Land, het einde der tijden is aangebroken. Dan zullen de joden bevrijd zijn en wij zullen ons in de duisternis bevinden, samen met de moslims.
