Ondergetekende schreef vorige week dat het ontstaan van filterbubbels leidt tot uiteenlopende politieke belevingswerelden. Hetzelfde woord, symbool, uitdrukking of zelfs handgebaar, roept voor verschillende groepen uiteenliggende betekenissen op. De ‘gedeelde ruimte’ verdwijnt: dit versterkt radicalisering en luidt de ondergang in van de communicatieve ruimte als steunpilaar van onze democratie.
Vandaag zijn er lieden die uit het ‘ok’-handgebaar dat Trump maakte tijdens een toespraak, afleiden dat hij een aanhanger zou zijn van ‘white supremacy’. Zoals ik het begrijp hebben enkele trollen in de krochten van het internet onlangs bedacht: Als we social justice warriors er nu van kunnen overtuigen dat het ‘ok’-handgebaar een teken is van ‘white supremacy’, dan gaan ze zoeken achter elke steen, dan maakt links zichzelf compleet belachelijk.
Zo gezegd, zo gedaan. Inmiddels heeft dit handgebaar voor radicaal-links een andere betekenis dan voor het bredere publiek – van het tegendeel zijn ze niet te overtuigen. Internetcultuur leidt tot steeds diepere loopgraven: zo toont deze Twitterdraad. Als je met ze discussieert dan graven ze zich slechts dieper in. Ze speuren daarbij driftig naar ‘hondenfluitjes’ oftewel dog whistles – op die manier kan elk woord u verdacht maken.
Trump maakt het ‘White Power’ gebaar met zijn hand terwijl hij de naam van congreslid Ocasio-Cortez uitspreekt. Hoe duidelijk wil je het hebben? https://t.co/MEq2E81ikj
— Gert Jan Bakker (@isgoedhoor) July 24, 2019
Om deze radicalisering te remmen, om althans zeker te stellen dat we met elkaar in gesprek blijven op grond van navolgbare argumentaties en feiten, is ondergetekende een crowdfunding-project gestart. Er worden brieven uitgewisseld met allerlei vrijdenkers en ook bijvoorbeeld met de linkse politicoloog Jan Cornillie. Het is makkelijk om jezelf op te sluiten in een eigen bubbel, omdat je andere meningen irritant vind. Maar op die manier zal onze democratie op korte termijn vastlopen.
Dat bijvoorbeeld de leiding van GroenLinks een Twitterverbod wilde opleggen aan Zihni Özdil – mede omdat hij met ondergetekende op de foto ging – is gevaarlijk spel. Dit versterkt het dehumaniseren van mensen met tegengestelde standpunten en in die situatie kan een democratie niet blijven bestaan. Zulke politici spelen met vuur en zagen de boomtak af waarop ze zelf zitten.
Als je nooit probeert jezelf in te leven in je opponent en niet bekend bent met zijn of haar argumentatie, dan wordt de politieke opponent de vijand. Waarom zou je luisteren naar de vijand? En omgekeerd: waarom zou de vijand naar jou luisteren, in plaats van je gewoon overhoop te schieten? Als je Trump en zijn aanhang, of vergelijkbare politici in Europa, uitsluitend kan zien als gefrustreerde racisten, dan mondt dit vanzelf uit in geweld. We zagen het met de extreemlinkse schutter James Hodgkinson en deze week ging een ‘antifascist’ met explosieven aan de slag.
Ondertussen proberen de links-liberale instituties hun vijanden zo min mogelijk zendtijd te geven. Wat je onder het tapijt veegt verdwijnt echter niet, maar radicaliseert. De meerderheid van Nederland stemde liberaal, conservatief of nationalistisch, maar de mainstream media, publieke omroep en (gesubsidieerde) culturele instellingen weerspiegelen dit absoluut niet.
Wat belet je om een eigen alternatief te scheppen op de progressieve monocultuur? Dan komen we op het Zuilen bouwen: dat is uitdrukkelijk een ander dossier dan het gevaar van bubbelvorming (dit laatste was voor de Volkskrant kennelijk verwarrend). Het zit zo: de bouw van een Zuil is eenvoudigweg een emancipatieslag. Een Zuil is een organisatievorm die intellectuele vrijheid biedt, economische zekerheid en relationele vastigheid. Zodat je niet meer wordt weggepest door je bazen of collega’s, of wordt gesaboteerd door leraren, omdat je iets zegt dat afwijkt van hun wereldbeeld.
Renzo Verwer beschreef onlangs het lot van een dichter. Die kwam bij een gedichtenvereniging en gaf een voordracht waarin een bijzin iets positiefs meldde over Pim Fortuyn. De organisatie fronste diep. Toen hij een half jaar later een gedicht voordroeg dat iets positiefs over Wilders bevatte, was hij daarna niet meer welkom. Voortdurend worden mensen getreiterd en in hun vrije meningsuiting beknot. De heksenjacht op Els Noort is een dossier op zich; zie ook Tristen Strijkert die van zijn docent een boek over fascisme kreeg om hem te “genezen” van sympathie voor FvD.
Mijn boek Kerkgangers en Zuilenbouwers (2018) bevat een brede waaier aan verhalen uit de samenleving: ervaringen van mensen in alle maatschappelijke geledingen. Het boek bewijst dat er bewust een reële machtsongelijkheid in stand wordt gehouden tussen een deel van de bevolking dat links-progressieve ideeën koestert en het deel dat realisme huldigt.
Deze machtsongelijkheid zien we op de werkvloer, in de media en bij gevestigde instituties. Het bouwen van een Zuil is eenvoudigweg het streven van het realistische bevolkingsdeel om evenveel vrijheid en invloed te hebben als de Linkse Kerk. Uiteraard zien linksprogressieven dat niet graag gebeuren: daarom beschuldigen ze de rechtsrealisten van ‘bubbelvorming’, ‘afzondering’ en ‘enclavevorming’. Terwijl ze er zelf niet over peinzen om hun machtsmachines en ivoren torens te verlaten.
Grappig hè? Als realisten erop wijzen dat er zoveel subsidies worden gepompt in projecten met een evident linkse signatuur, die de denkwijze van de bevolking niet weerspiegelen, dan gebruikt ‘links’ opportunistisch het kapitalistische argument: “Niets belet je om zelf iets anders op te zetten.” Maar als we dat dan doen, beginnen ze te waarschuwen voor ‘bubbels’, ‘enclaves’ en ‘afzondering’.
Hun kritiek op een Nieuwe Zuil is zodoende onoprecht. Wanneer ze anderen afraden om een Zuil te bouwen, zien ze daarbij hun eigen dominante machtspositie niet onder ogen of verzwijgen ze deze bewust. Als ik echter het gevaar van filterbubbels behandel dan doel ik op de situatie waarin je überhaupt niet langer begrijpt wat de ander denkt. Dat je zijn of haar wereldbeeld niet kunt navolgen en niet meer van de onderliggende argumentatie op de hoogte bent. Het laatste is een totaal ander verhaal – om die brug te behouden ben ik mijn briefwisselingen gestart.
De opkomst van parallelle belevingswerelden komt echter niet uit het niets vallen, maar hangt samen met technologische innovatie.
Halverwege de vorige eeuw was er per straat één gezin met een televisie. Mensen kwamen samen om het nieuws te kijken en hadden ongeveer dezelfde feiten paraat om over de discussiëren. Vandaag is elke nieuwsgebruiker een eigen mediastation. Wat jij bekijkt, heeft invloed op wat vrienden en bekenden voorgeschoteld krijgen in hun feeds.
Terwijl Facebook eruit ziet als een dorpsplein waar mensen over verschillende onderwerpen praten, bepaalt het bedrijf in werkelijkheid wat wij te zien krijgen en te weten komen op hun sociale netwerk. “Ongeveer de helft van de Amerikaanse gebruikers rekent volgens het Pew Research Center op Facebook om hen het nieuws voor te schotelen.” Dit stelt de wiskundige Cathy O’Neil in Weapons of Math Destruction (2016). Hieruit volgt de vraag: kan Facebook, door het algoritme bij te stellen en het nieuws wat wij zien te filteren, het politieke systeem bespelen?
O’Neil denkt van wel: “Studies hebben aangetoond dat de stille voldoening van een publieke functie minder invloed heeft om mensen ergens toe te bewegen dan het mogelijke oordeel van vrienden en buren.” Dit heeft bijvoorbeeld betrekking op het nieuws dat vrienden zijn gaan stemmen: dit kan de stemopkomst verhogen, wat weer een impact kan hebben op de zogenaamde ‘swing states’ in de VS.
Ze wijst erop dat volgens Facebook hun campagne ervoor zorgde dat er 340.000 mensen meer gingen stemmen – dat is genoeg om een staat van de VS te doen omslaan en zo nationale verkiezingen ingrijpend te beïnvloeden. “George W. Bush won in het jaar 2000 met een marge van 537 stemmen in Florida. De activiteit van een enkel Facebook algoritme op verkiezingsdag, kan de uitslag van een presidentsverkiezing beïnvloeden.”
Dit is door te trekken naar vandaag. Om de verkiezingen in hun voordeel te beïnvloeden hoeft de Linkse Kerk niet per se te censureren. Ze kunnen er gewoon voor zorgen dat progressieve journalistieke artikelen meer prominent in feeds verschijnen. Door het circuleren van die artikelen aan te wakkeren, zal hun achterban bewust en actief uitzien naar de komende verkiezingen. Ondertussen circuleren bij het publiek dat gevoelig is voor ‘rechtse’ parameters meer berichten over bijvoorbeeld ‘live cooking’. Houden zo, denkt de Linkse Kerk.
Vroeg of laat komen we dan op gepersonaliseerde politieke advertenties – nu ook al op tv – en dan zijn we terug bij die dorpsstraat van halverwege de vorige eeuw. Wat de inhoud van de publieke discussie betreft waren die mensen on the same page. Vandaag zijn advertenties afgestemd op voorkeuren gebaseerd op onze internetactiviteit. Mogelijk krijgen onze buren een heel ander wereldbeeld voorgeschoteld: voor ons wordt het moeilijker om ons in hun (politieke) belevingswereld in te leven, en vooral om te weten waarom zij vinden wat zij vinden. Dat maakt de cirkel van de filterbubbels rond.
Precies hierom is het van enorm belang dat ‘links’ en ‘rechts’ inhoudelijk in gesprek blijven – juist in een tijd van felle debatten en maatschappelijke polarisering. Ik nodig u uit voor mijn bijeenkomst hierover op 16 augustus in Amsterdam, inclusief gezellige borrel. Of steun mijn crowdfunding (video inbegrepen) op VoordeKunst.
