De foto’s die u ziet, zijn doorgaans niet van Brazilië. De Amazone vormt niet de “longen van de aarde”. Ontbossing is in de afgelopen 15 jaar enorm afgenomen. Er klopt maar weinig van wat u leest over de branden in de Amazone.
De branden in de Amazone hebben geleid tot een storm van internationale verontwaardiging. Beroemdheden, milieuactivisten en politieke leiders beschuldigen de Braziliaanse president, Jair Bolsonaro, ervan ‘s werelds grootste regenwoud te vernietigen.
De branden in de Amazone zijn ernstig, zeggen ze, want in de uitgestrekte bossen wordt namelijk kooldioxide opgeslagen: een gas dat een belangrijke oorzaak is van de opwarming van de aarde. Vanwege de grote productie van zuurstof zou de Amazone de ‘longen van de aarde’ zijn.
“De Amazone produceert meer dan 20 procent van de zuurstof in de wereld”, doceerde topvoetballer Cristiano Ronaldo. De Franse president Emmanuel Macron wist: “Het Amazoneregenwoud – de longen die 20 procent van de zuurstof op onze planeet produceren – staat in brand.” Hollywoodster Leonardo DiCaprio: “De longen van de aarde staan in brand.”
Daniel Nepstad, een van ‘s werelds grootste experts op het gebied van bossen, noemt de vergelijking met de longen ‘bullshit’. Hij vertelde me: “Daar zit geen wetenschap achter. De Amazone produceert veel zuurstof, maar gebruikt dezelfde hoeveelheid zuurstof via de ademhaling. Het is gewoon een wasbeurt.” (Meer duiding over die longen bij de NOS.)
Goed, de bossen in de Amazone zijn dan misschien niet de longen van de aarde, maar wat nu als er regenwoud verloren blijft gaan en niet kan worden hersteld? Wordt het gebied dan misschien een soort savanne, waardoor de ‘longcapaciteit’ van onze aarde alsnog vermindert? Nee, dat is ook niet waar, aldus Nepstad, die één van de hoofdauteurs was van het meest recente rapport van het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties. “De Amazone produceert veel zuurstof, maar dat doen sojaboerderijen en graslanden ook.”
Dagenlang deelden de beroemdheden foto’s op sociale media om hun bezorgdheid over de branden in de Amazone te laten blijken. Tientallen miljoenen mensen hebben ze gezien. Zelden waren de foto’s ook werkelijk van de branden. Veel foto’s waren niet eens van de Amazone. De foto die Ronaldo deelde, werd in 2013 genomen in het zuiden van Brazilië, ver van het Amazonegebied. De foto die DiCaprio en Macron deelden, is meer dan 20 jaar oud. De foto die Madonna en Jaden Smith deelden, is meer dan 30 jaar oud. Andere celebrities deelden foto’s uit India, Zweden of de Verenigde Staten.
De mythe over de ‘longen van de aarde’ mag dan niet kloppen, zullen sommigen erkennen. Maar het werkelijke punt, zeggen zij, is dat er een toename is van het aantal branden in Brazilië en dat er iets aan gedaan moet worden. Nou, ook dat klopt niet helemaal…
Een reportage over de branden bracht CNN onder de kop: “Bossen branden in een recordtempo in de Amazone”. Een vooraanstaande verslaggever beweerde: “De huidige branden zijn zonder precedent in de afgelopen 20 duizend jaar”. Maar hoewel het aantal branden in 2019 inderdaad 80 procent hoger is dan vorig jaar, is het niet meer dan 7 procent hoger dan het gemiddelde van de laatste tien jaar.
“Wat mij het meest pijn doet, is het idee van de miljoenen Notre-Dames, de hoge kathedralen van de biodiversiteit, die tot op de grond afbranden,” schreef een journalist in The New York Times. Maar de “hoge kathedralen” van de Amazone doen dat helemaal niet. “Ik zag de foto die Macron en DiCaprio twitterden”, zegt Nepstad, “maar je ziet helemaal geen brandende bossen zoals dat in de Amazone.” De branden in de Amazone worden verborgen door het bladerdak van de bomen en nemen alleen toe tijdens jaren van droogte.
Wat in 2019 met 7 procent is toegenomen, zijn de branden van droog struikgewas en het kappen van bomen voor de veeteelt als strategie om eigendom van het land te verkrijgen. Bovendien, zegt Nepstad: “Mensen vergeten dat er legitieme redenen zijn voor kleine boeren om gecontroleerd vuur te gebruiken om insecten en ongedierte terug te dringen”.
De berichtgeving is uiterst misleidend geweest, stelt Leonardo Coutinho, een van de Brazilië belangrijkste milieujournalisten van Brazilië. Onder voormalig president Lula en Marina Silva, milieuminister van 2003 tot 2008, was het aantal branden het hoogst, liet Coutinho me in een e-mail weten. “Maar destijds werd noch Lula noch Marina beschuldigd van het in gevaar brengen van de Amazone.”
“Wat er in de Amazone gebeurt, is niet nieuw”, meldt Coutinho. Wat volgens hem nieuw is, is de verontwaardiging. Hij onderzocht de populariteit van zoekopdrachten naar de Amazone door de jaren heen. Wat bleek? “De wereldwijde publieke opinie was minder geïnteresseerd in de ‘Amazone-tragedie’ toen de situatie onmiskenbaar slechter was”, schrijft hij me. “De huidige situatie rechtvaardigt geen wereldwijde hysterie.”
Het is tekenend dat Coutinho’s perspectief werd gevormd door zijn werk voor Veja, het invloedrijke weekblad van Brazilië, waarvoor hij bijna tien jaar lang reportages maakte in de Amazone. Dat hij on the ground was is ongebruikelijk in mediakringen; veel van de correspondenten die verslag doen van de branden deden dit vanuit de kosmopolitische steden São Paulo en Rio de Janeiro, 4000 kilometer verderop. Dat is net zo ver als van Amsterdam naar Aleppo in Syrië.
Tegenover het nu geschetste beeld dat de Amazone op het punt staat te verdwijnen staat de complexe werkelijkheid. In de afgelopen vijftien jaar is de ontbossing enorm afgenomen. Tussen 2004 en 2012 is de ontbossing met liefst 70 procent gedaald, daarna licht gestegen. De helft van het Amazonegebied is dankzij federale wetgeving beschermd tegen ontbossing. En voor sojateelt – waarvoor de bossen in de Amazone soms moeten wijken – is niet het hele gebied geschikt. Sterker, slechts 3 procent van de Amazone is geschikt voor de sojateelt.
Op zich is het niet zo erg als beroemdheden en media zich druk maken, “zolang er maar iets positiefs overblijft”, zegt Nepstad. Maar alle hype is niet alleen maar positief. “De tweet van Macron had dezelfde impact op de supporters van Bolsonaro als de opmerking van Hillary Clinton tijdens haar presidentscampagne toen zij de supporters van Trump ‘betreurenswaardig’ noemde,” aldus Nepstad. “Er is verontwaardiging over Macron in Brazilië. De Brazilianen willen weten waarom Californië op sympathie kan rekenen als er bosbranden zijn, terwijl er met de beschuldigende vinger naar Brazilië wordt gewezen als er híer bosbranden zijn.”
De reactie van beroemdheden en journalisten komt vooral voort uit een romantisch antikapitalisme dat men vaker ziet bij stedelijke elites. “Er is veel haat tegen de agro-industrie”, weet ook Nepstad. “Sommige van mijn collega’s zeggen: ‘Sojabonen zijn geen voedsel’. Dan zeg ik: ‘Wat eet je kind? Melk? Kip? Eieren? Dat zijn allemaal soja-eiwitten die aan gevogelte wordt gevoerd.'”
Maar al die nuances en feiten zijn kennelijk te veel voor de zelfbenoemde experts onder de acteurs, muzikanten, premiers en voetballers die er ook verstand van denken te hebben.
Michael Shellenberger is voorzitter van Environmental Progress, een Amerikaanse milieuorganisatie, en co-auteur van het Ecomodernistisch Manifest.
Vertaald door Marco Visscher. Met goedkeuring overgenomen van Forbes.
