De alom bekende Britse auteur Karen Armstrong heeft meerdere bestsellers geschreven over religie. Zij is een begenadigd spreker die ondermeer de TED-prijs heeft gewonnen en een eredoctoraat verkreeg aan de Universiteit van Amsterdam. Zij was gedurende zeven jaar een katholieke non en studeerde daarna Engelse Letterkunde in Oxford. Nu neemt zij een afstandelijke houding in ten aanzien van de diverse wereldgodsdiensten.
Een centraal thema bij Armstrong is dat volgens alle wereldreligies compassie het leidend principe moet zijn voor menselijk gedrag. Confucius bijvoorbeeld zegt dat we niet moeten wachten tot de Verlichting komt. De Verlichting wordt bereikt door het helpen van andere mensen. De ware Verlichting is zich in de plaats van de ander kunnen stellen. Ook in het Evangelie wordt gezegd dat het Rijk der Hemelen niet bestemd is voor diegenen die almaar God aanroepen, maar voor wie de hongerigen spijst, de dorstigen laaft en de zieken, de naakten en de gevangenen helpt.
De Heilige Schriften van de religies ziet Armstrong als kunstwerken die niet letterlijk mogen worden opgevat. De mensen hebben de natuurlijke neiging om te vergeten in plaats van zich te herinneren. De Heilige Schriften leren ons wat we ons moeten blijven herinneren. Die Schriften staan ook vol met tegenstrijdigheden, met als gevolg dat er in elke religie meerdere afsplitsingen in de loop van de geschiedenis zijn opgetreden. In Genesis bijvoorbeeld wordt God eerst beschreven als een goedaardig wezen dat alles onder controle heeft. God zegt in hoofdstuk 1 van Genesis dat alles goed is. In het derde hoofdstuk echter zien we dat God de controle heeft verloren en met de Zondvloed roeit Hij het menselijk ras nagenoeg uit. Ook in de Koran zien we aan de ene kant een barmhartige Allah en aan de andere kant een Allah die dreigt met verdoemenis en straf. Deze tegenstrijdigheden worden volgens Armstrong opgelost als we de Heilige Schriften niet zien als iets wat we moeten geloven. Ook Confucius zei dat de Heilige Schriften niet zeggen wat we moeten geloven, maar ze openen onze geest en ons hart.
Verder geeft Armstrong aan dat een terugkeer naar de oorspronkelijke betekenis van de schriften niet mogelijk en ook niet nodig is. De joden geven hier het goede voorbeeld. Op elk moment kan een nieuwe betekenis ontdekt worden, zelfs een kind kan hieraan bijdragen. Een oude islamitische wijsheid zegt: ‘Iedere keer dat je een tekst uit de Koran reciteert, moet het iets anders betekenen voor jou en als het niet iets anders betekent, dan heb je het niet goed gereciteerd.’
In deze bijdrage is het niet mijn bedoeling Karen Armstrong te bekritiseren. Haar charisma inspireert velen en haar wijsheid is in deze onzekere tijden hard nodig. Ook is zij gewoon een goed mens. Het geld van de TED-prijs heeft zij besteed om aan de wereld een ‘Charter for Compassion‘. te geven. Hier wil ik mij beperken tot een aantal persoonlijke bedenkingen bij de rol die de religie zou kunnen spelen bij de uitdagingen van deze 21ste eeuw.
Islamofoben zullen allicht steigeren bij de stelling dat ook volgens de islam compassie een hoofdprincipe is. De islam wordt vaak smalend de ‘religie van de vrede’ genoemd. Ik vermoed dat de islam hetzelfde meemaakt als het christendom in de Middeleeuwen. Zodra een religie gegijzeld wordt door wie de macht heeft, wordt religie een instrument om anderen te onderdrukken en zelf een decadent leven te leiden. Dat het rijkste islamitisch land, Saudi Arabië, ligt naast het armste islamitisch land, Jemen, spreekt boekdelen. Die gijzeling geldt trouwens ook voor politieke ideologieën. Het gevolg hiervan is dat de meest verheven idealen kunnen leiden tot de grootste misdaden tegen de menselijkheid. Kijken we echter naar de gewone vrouw of man, dan zien we dat de overgrote meerderheid van goede wil en vol compassie is voor de medemensen. Op de 70 miljoen moslims in Europa zijn er 69,5 miljoen die menslievend zijn en helaas is er een restgroep die terreur zaait.
Zorgwekkend is de ontwikkeling waarbij de religie minder en minder een rol gaat spelen in de samenleving. Dit betekent, in de terminologie van Armstrong, dat we ons dan niet meer herinneren wat we ons zouden moeten blijven herinneren. Dan stellen we ons hart en onze geest niet meer open voor het appel tot compassie voor onze medemensen. Materialisme, consumentisme en onverantwoordelijk gedrag ten aanzien van de planeet Aarde, waar ook toekomstige generaties moeten kunnen leven, zijn er het gevolg van. Het allergrootste gevaar is echter dat biologische krachten de plaats van de Verlichting door de Heilige Schriften zullen innemen. Zodra onze materiële behoeften niet meer bevredigd kunnen worden, breekt de oorlog van allen tegen allen uit, worden minderheden de zondebok en ze moeten uitgeroeid worden. Als een pure struggle for life losbarst dan wordt ook de meerderheid van de mensen meegesleept. Een goed signaal voor dit gevecht is als de massa begint te hamsteren.
Is dit een pleidooi voor een herstel van het religieuze leven? Niet in de zin van een terugkeer naar een dom geloven in sprookjes en verzinsels. We kunnen het begrip religie misschien beter vervangen door het begrip wijsheid. Die wijsheid vinden we inderdaad in de Heilige Schriften. Als de exegese ervan verdwijnt, zoals het geval is in westerse landen, laten we ons niet meer inspireren door de wijsheid die in de loop van duizenden jaren door het mensdom werd opgebouwd. Is dat misschien dè oorzaak van de puinhoop waarin we nu terecht zijn gekomen? Is de klimaatcrisis niet een gevolg van gebrek aan compassie voor de toekomstige generaties? Is de massa-immigratie niet te wijten aan de onrechtvaardige verdeling van de welvaart in de wereld?
Klimaatactivisten, Social Justice Warriors, Extinction Rebellion en andere actiegroepen zijn in zekere zin religieus geïnspireerd. Zij zijn de profeten die de mensen willen wakker schudden, zodat ze zich weer herinneren waar het in het leven om gaat en waar onze verantwoordelijkheid ligt. De belangrijkste profeten van de 21ste eeuw zijn echter politici als Wilders, Baudet, Orban en Trump. Zij hebben helder inzicht in de chaos die de massa-immigratie teweegbrengt. Die chaos is een herhaling van wat in de Bijbel staat beschreven in het verhaal van de Toren van Babel. Politici van de traditionele partijen en diegenen die de macht hebben binnen de EU hebben oogkleppen op. Onbedoeld kunnen zij verantwoordelijk zijn voor een herhaling van de verschrikkingen van de 20ste eeuw (zou Merkel meelezen?).
Deze chaos kan vermeden worden als alle volkeren terugkeren naar de landen van herkomst om daar, uit compassie, hun verantwoordelijkheid op te nemen voor hun landgenoten. Vanaf dat moment zal Europa en de gehele westerse wereld weer krachtig worden en compassie kunnen hebben, dit is: solidair kunnen zijn met de volkeren die hun eigen land willen opbouwen. Wilders, Baudet, Orban en Trump zullen de verschrikkingen kunnen afwenden en van de 21ste eeuw de eeuw van de herwonnen spiritualiteit maken.
