Stel dat de president van de Europese Centrale Bank (ECB) zegt: “In 2020 is een recessie hoogstwaarschijnlijk”, dan zou dit enorme gevolgen hebben. Beleggers en investeerders raken in paniek. Niet alleen in Europa, maar over de gehele wereld storten de beurzen in. Banken gaan over de kop. De werkloosheid explodeert. Een negatieve spiraal ontwricht de samenleving. Zes woorden, uitgesproken door de president van de ECB, zijn voldoende om dit proces op gang te brengen. Ook al zou zij geen enkele reden hebben om deze voorspelling te maken en ook al zouden er geen ontwikkelingen zijn die een recessie kunnen veroorzaken, toch kunnen die woorden deze vreselijke gevolgen hebben. En komt er inderdaad een recessie.
Laat mij toe een rare sprong te maken. Naar het evangelie van Johannes. Dat begint met een tekst die voor velen het absolute hoogtepunt vormt van wat ooit door mensen is geschreven:
“In het begin was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God. Dit was in het begin bij God. Alle dingen zijn door het Woord geworden en zonder dit is geen ding geworden.”
Hier zien we ook dat een woord, in dit geval één Woord, voldoende is om een heel proces op gang te brengen. Dit proces ligt, volgens de Bijbel, aan de basis van de gehele kosmos en van alle leven in de kosmos.
Waarom deze sprong? In beide gevallen gaat het om een schepping uit het niets. Aan de woorden van de president van de ECB gaat niets vooraf. Er is niets dat een recessie zal veroorzaken en toch komt die recessie. Die zes woorden waren bij de president van de ECB en die woorden waren de president. De recessie is door die zes woorden ontstaan en zonder die woorden zouden al die verschrikkelijke dingen niet gebeuren. Precies hetzelfde als bij Johannes. De president is als God die schept uit het niets.
Iedereen kan hetzelfde ervaren met woorden. Als een van de geliefden tot de ander zegt dat hij haar niet meer lief heeft en de relatie beëindigt, dan stort voor de ander de wereld in elkaar. Of als op school kinderen elkaar pesten, kunnen een paar woorden voldoende zijn om een puber tot zelfmoord te bewegen.
Niemand zal twijfelen aan het belang van woorden in de politiek, de economie en in de dagelijkse omgang. Er is echter iets vreemd aan de hand dat de rationele westerse mens heeft verdrongen. Woorden zijn iets geestelijks. Ze komen voort uit het niets. Dit laatste is wetenschappelijk gezien onaanvaardbaar. Rationeel gezien zoeken we naar feitelijkheden, objectief waarneembare oorzaken. Sinds de Verlichting wordt de zinvraag of de vraag naar Wie de woorden heeft uitgesproken die de ethiek op de wereld hebben gebracht gemakshalve verwezen naar het privédomein. Het gevolg hiervan is dat vrijwel niemand zich nog de vraag stelt waarom we ons aan bepaalde morele regels moeten houden. Zeggen dat dit een kwestie is van de individuele keuze is een mager antwoord. Dit zou namelijk betekenen dat er geen grond is voor onze moraal. Voor ons gaapt de afgrond van het Niets. Aangezien het gaat om een verdringing, is hier sprake van een neurose met alle mogelijke stoornissen tot gevolg.
Hieruit kan niet worden afgeleid dat rationele mensen die elke vorm van religie verwerpen, immoreel zijn. Zij zijn het product van een eeuwenlange geschiedenis. In onze cultuur betekent dit dat atheïsten de essentie van de christelijke moraal in hun eigen levenswandel toepassen. Wat echter wordt verdrongen bij allen die de Kerk hebben verlaten, is de vraag naar het waarom. Het argument dat het gaat om een sociaal contract is onvoldoende. Als de ander zich niet houdt aan de voorwaarden van dat contract, dan gelden de morele regels niet meer tegenover hem. Als iemand uit een cultuur komt waar geweld en intolerantie inherent aan zijn, zouden die wederkerige regels evenmin gelden. Dit is het begin van alle geweld en oorlog.
Toch maar Kerstmis blijven vieren als de komst van het Woord onder de mensen? Ook de westerse rationele atheïst kan dit aanvaarden als hij Kerstmis ziet als een herinnering aan de komst van de woorden die de ethiek onder de mensen hebben gebracht. Dat kan natuurlijk ook in andere culturen en bij andere religies. Maar aangezien de Westerse cultuur het minst racistisch is, het minst discrimineert, vrouwen en homo’s het meest rechten biedt, vrijheid voor elke individu hoog in het vaandel heeft, beter dan andere culturen zorgt voor een rechtvaardige verdeling van de welvaart en de beste sociale voorzieningen heeft om onze naasten te ondersteunen, kunnen we ons best houden aan de traditie van Kerstmis.
