Het gedrag van mensen is grotendeels gestuurd door instincten. Voorbeelden daarvan zijn overlevingsdrang en machtsstreven. Wie deze instincten weet aan te spreken beschikt daarmee over veel invloed. Om het gedrag van grote groepen mensen te beïnvloeden zijn geschikte tactieken uitgevonden. Zoals een belofte: ‘Gratis bier!’, maar ook angst: “Als je dit doet gebeurt er iets verschrikkelijks.” Religies zijn hierin gespecialiseerd. Wie denkt dat sinds de ontkerkelijking deze technieken minder worden toegepast, vergist zich. De ontkerkelijkte mens zoekt houvast tegen angst: hij is gevoelig voor de geruststelling die de overheid biedt als plaatsvervanger van religie, en al het gratis bier.
Een drang waarop u aanspreekbaar bent is ‘deugen’, vanwege de oerangst om buiten de groep te vallen. Binnen de kring van uw bekenden wil u niet bekendstaan als harteloos of zelfzuchtig. Degene die kan zorgen dat u zich schuldig voelt kan u daarmee beïnvloeden. U bent schuldig aan de vervuiling van de aarde en de armoede van anderen – u dient te veranderen. Alleen dan deugt u.
De Club van Rome attendeerde ons al in de jaren ’70 op het wegvallen van de grotere narratieven en structuren. Dat, en de informatierevolutie waarin elke burger alles kan opzoeken én waarin iedereen wordt overladen met informatie, zorgt voor veel onrust en angst. Onrust vooral onder de gewone mensen en angst bij met name de elites, die vrezen voor een ontketende massa.
In 1972 publiceerde de Club van Rome: ‘The Limits to Growth’. Dit rapport beschreef dat er slechts 550 miljard vaten olie resteerden en dat de aarde geen olie meer zou bevatten in het jaar 1990. In 1991 verscheen een vervolgrapport, ‘The First Global Revolution’ – dat stelt:
“De behoefte aan vijanden blijkt een algemene historische factor te zijn: het samenbrengen van een verdeelde natie om een vijand van buiten te weerstaan. In het zoeken naar een gedeelde vijand waartegen we ons verenigen, vonden we het idee dat vervuiling, de dreiging van een opwarmende aarde, watertekorten en hongersnoden in dit plaatje pasten. In hun totaliteit genomen zijn deze fenomenen een algemene bedreiging die we allemaal samen moeten confronteren. Dit kan alleen door onze houding en gedrag aan te passen – de échte vijand is de mensheid zelf.”
Er spelen ontwikkelingen die instabiliteit scheppen op grootschalig niveau: het wankelen van het monetaire fiat-systeem, bevolkingsexplosies in niet-Westerse landen plus massa-immigratie en de grillige Turkse geopolitiek. In onzekere tijden zoekt de mens naar leiding die belooft orde te scheppen.
Hier komt de ecologische religie in het spel als vervanger. De Club van Rome stond al stil bij de mogelijkheid van het behoud van Moeder Aarde als nieuw verbindend vertoog. Tegelijk met dit nieuwe narratief komen vrijheidbeperkende maatregelen om het volk binnen structuren te krijgen en in het gareel te houden. Ziehier experts die het opschorten van de democratie bepleiten omdat we anders “niet op tijd zijn om het klimaat te redden”.
Dit laatste werd onlangs daadwerkelijk aanbevolen in een radiogesprek tussen Jort Kelder en de wetenschappers Rosanne Hertzberger en Victor Lamme die zich “fan van China” noemt. Hun discussie ademde ‘watermeloen communisme’: groen van buiten, rood van binnen, waarbij klimaatverandering zal worden aangegrepen – wellicht door de VN – om de noodtoestand uit te roepen en de democratie te overrulen. De wereld willen redden is doorgaans een excuus om haar te overheersen.
Wat een gouden deugcombinatie! Enerzijds is er paniek die maakt dat we niet langer kunnen wachten en nu moeten handelen anders is het te laat; tegelijk met dit urgentiegevoel kunt u uw schuldgevoelens afkopen door achter een overheid aan te lopen die onder dwang de vrijheid van uw medemens aantast om te beschikken over hun eigendom. Een relatie tussen het CO2-discours en het kapotte monetaire systeem wordt indenkbaar door de grote investeringen door banken en oliebedrijven. Maatregelen om de uitstoot van CO2 te beperken kunnen worden aangegrepen om de controle op het dagelijkse leven te versterken.
Goedkope energie maakt de huidige welvaart mogelijk: die energie komt uit aardolie en aardgas. Aardolieproductie en -consumptie nemen wereldwijd toe, wat volgens de toekomstvoorspellers uit het verleden niet kan. Toch is het zo. Helaas is die olieproductie grotendeels in handen van oligarchen. Weinigen van hen hebben de kennis en de middelen om die grondstoffen te winnen: oliemaatschappijen rekenen op Westerse kennis en kunde en die uit het verre oosten. Hyundai bouwde bijvoorbeeld de Deepwater Horizon.
Dit veroordeelt het verre oosten en het Westen tot het omhelzen van onder andere Saudi-Arabië. Blijven die regimes wapens afnemen en bouworders uitgeven? Alleen zulke overeenkomsten houden de handelsbalans in evenwicht. De invloed van olieproductie op de wereldeconomie is onverminderd groot – de machtsposities schuiven.
De economische oorlog is af te lezen aan de exportcijfers van de afgelopen tien jaar. De VS exporteerde niets in 2010, en heeft nu meer export dan Canada, dat 50 procent in export groeide t.o.v. 2010. Het geteisterde Irak verdubbelde de export in deze periode. De olieprijs heeft invloed op alles wat u koopt en is het sturingsmiddel van de wereldeconomie. Per vat nu zo’n 37 dollar (12 maart ’20) – 20 jaar geleden zo’n 50 dollar. Corrigeer dat voor inflatie en de conclusie is dat olie niet op is en niet door schaarste duurder is geworden. Het is onjuist om u bang te maken over dat de olie op zou zijn – enter de angst voor klimaatverandering. Een gebrek aan angst zou u immers minder manipuleerbaar maken. Moeilijker te verenigen en moeilijker zo ver te krijgen om leiders te volgen die met plannen komen om de crisis te bestrijden.
Over “de limieten van de democratie” zegt het rapport ‘The First Global Revolution’ het volgende:
“Hoewel het klinkt als heiligschennis is democratie ongeschikt voor de taak die voor ons ligt. De complexiteit en de technische aard van de hedendaagse problemen maken dat gekozen volksvertegenwoordigers niet op tijd kundige besluiten kunnen nemen.”
Een rapport van de Club van Rome uit 2018 getiteld ‘Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet’ is nóg duidelijker:
“De crisis is niet cyclisch, maar groeiende. En is niet beperkt tot de natuur die ons omringt – er is een sociale crisis, een politieke en culturele crisis, een morele crisis en een crisis van de democratie zélf. Miljarden mensen geloven hun overheid niet meer. […] Het is belangrijk om de desoriëntatie die mensen ervaren in kaart te brengen en te onderkennen dat dit een religieuze basis heeft. […] Een nieuw narratief, een groot verhaal is nodig.”
Dan komen we al snel op Agenda 21 van de VN. Paragraaf 35.3 stelt hier namelijk het volgende: “Wetenschappelijke kennis moet worden toegepast om de doelen van duurzame ontwikkeling vast te stellen en te bevorderen voor het systeem van de Aarde.” Geïmpliceerd wordt dat de politiek zich meer politiek activistisch moet opstellen. Toch bleek het eerdere alarmisme van de Club van Rome over het opraken van de brandstoffen onterecht.
Hier komt nog bij dat kritiek op Agenda 21 door het Southern Poverty Law Center is bestempeld als ‘Antigovernment Conspiracy Theory’. SPLC verwerpt de kritiek op het streven naar een wereldregering omdat het zou gaan om “survival” – oftewel de kritiek wordt ter zijde geschoven met een beroep op de urgentie omdat de mensheid anders niet zou overleven. De bedenking dat Agenda 21 kan worden gebruikt als Trojaans paard om in soevereine landen de individuele vrijheid en in het bijzonder de ‘American way of life’ in te perken, bestempelt het SPLC zelfs als “extreemrechts”.
Het klimaatverhaal vertegenwoordigt meer en meer een wereldbeschouwelijke kracht: in Oostenrijk heeft een veganistisch-atheïstische beweging al de wil geuit als geloofsgemeenschap erkend te worden. Toch is er een verschil met de christelijke theologie, dat in het grote deugen vaak wordt vergeten. Volgens het christendom danken mensen hun unieke positie binnen de schepping aan hun opname in de goddelijke drie-eenheid. De mens maakt deel uit van de natuur maar overschrijdt tegelijk de grenzen van die natuur – alleen zo kan hij als ‘rentmeester’ verantwoordelijkheid nemen voor de schepping. Het morele gebod om de natuur te beheren gaat inherent samen met het vermogen om vanaf enige afstand op de natuur te reflecteren. En dus ook met de opdracht om zich niet door klimaatpaniek te laten meesleuren.
Die paniek kan worden genuanceerd als je beseft dat de schade door overstromingen en orkanen meer impact maakt doordat er rijkere mensen aan de kusten wonen. De vraag is vooralsnog of overstromingen en orkanen aantoonbaar vaker voorkomen. Zolang vastgoedbedrijven daar kapitale panden bouwen, rijke mensen die kopen en verzekeringsmaatschappijen er leningen voor verstrekken, ligt een zondvloed nog achter de horizon.
Gaan we door naar de milieubelasting, dan zien we dat in 2017 de overheidsinkomsten aan milieubelastingen van de EU-lidstaat 368,8 miljard bedroegen – grofweg 2,4 procent van het totale EU Bruto Binnenlands Product en een nominale stijging van 49 procent ten opzichte van 2002. Hier komt nog bovenop dat de EU zichzelf als doel stelt om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn (zie de Green Deal). Tegelijk blijkt uit een nota van de Europese Raad dat de vraag naar stroom tegen 2050 zal stijgen met 30 tot 75 procent.
Leggen we de religieuze naast de belastingtechnische dimensie van het CO2-verhaal, dan blijkt het vernuftige aan CO2 dat iedereen schuldig is: iedereen ademt CO2 uit en komt dus in aanmerking voor het betalen van klimaataflaten. Los van de wetenschappelijke discussie achter de klimaatprognoses laat het thema zich in politiek opzicht gebruiken als controlemiddel, inclusief Kinderkruistochten, een seculiere erfzonde en een beroep op het apocalyptische archetype. Hoe lang nog voordat ketters worden verbrand?
Overschakelen op kernenergie zou alles oplossen maar dat zou de middenklasse sparen: een grote stabiele middenklasse is een obstakel voor machtscentralisatie en -consolidatie. Het is wel zo handig dat peperdure maatregelen als zon, wind en waterkracht maar nauwelijks bijzetten en tóch een aureooltje hebben. Anders zouden onze oliepartners (primair Saoedi-Arabië) de wereldeconomie torpederen omdat we hun olie niet meer nodig hebben…
Temidden van dit wereldwijde machtsspel zit u. En u wilt deugen. Of West-Europa kan blijven deugen in een tijdperk van laagconjunctuur, is zeer de vraag. Dankzij het ‘nieuwe narratief’ kunt u uw teruggang in welvaart nu zien als deugd. We gaan kijken hoeveel teruggang u aankunt. Want zolang u gelooft dat u een groots en nobel doel dient door af te zien van bijvoorbeeld zorg en sociale zekerheid, zult u geen revolutie in gang zetten. Braaf zult u de krachten volgen die het het beste met u voor hebben…
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Willem Joustra. U kunt Sid door deze barre tijden helpen via BackMe en zijn werk volgen via de nieuwsbrief.
