Een aardbeving met een kracht van respectievelijk 6,5 en 8,3 op de schaal van Richter veroorzaakte in Californië en Japan nauwelijks doden. Een aardbeving met een kracht van 6,5 veroorzaakte in Iran 25.000 doden. Het is niet een aardbeving die mensen doodt, maar gebouwen die instorten. In Californië en Japan hadden ze honderd jaar geleden iets soortgelijks meegemaakt, maar vanaf dat moment hebben ze stapje voor stapje de gehele infrastructuur zodanig aangepast dat zware bevingen kunnen worden weerstaan. In sommige landen trekken ze geen lessen uit eerdere rampen. Daar hebben de mensen zelf schuld aan het hoog aantal slachtoffers. Corruptie, onverschilligheid, gebrek aan langetermijnplanning maken landen extra kwetsbaar.
Bij een pandemie geldt hetzelfde. Een virus zal in de meest natuurlijke omstandigheden weinig slachtoffers maken. Als besmette mensen echter de hele wereld rondtrekken kunnen miljoenen sterven. Indien de autoriteiten snel en efficiënt ingrijpen, ontstaat geen pandemie. In China vervolgde men echter de artsen die waarschuwden. Het is een vreemde zaak dat het met covid-19 zo uit de hand kon lopen, want we hadden de afgelopen decennia al ervaring met hiv, ebola, varkensgriep en sars. Deskundigen hebben al lang gewaarschuwd voor een pandemie, maar de autoriteiten hebben gefaald om de maatregelen te nemen om de kwetsbaarheid van de bevolking te verminderen. In dit concrete geval blijkt dat we niet al te veel moeten vertrouwen op internationale organisaties zoals de WHO. Ik kom daar straks op terug.
Aardbevingen en pandemieën gebeuren eensklaps en onvoorspelbaar. Dat zijn risico’s waarmee we moeten leren leven. Het gaat erom dat we minder kwetsbaar worden. Deskundigen maken daarom een onderscheid tussen risico en kwetsbaarheid. Gebieden waar er een risico is op aardbevingen kunnen verschillen in de kwetsbaarheid van de bewoners. In Californië en Japan is er een groot risico op zware aardbevingen, maar met de kwetsbaarheid van de bevolking valt het best mee. In landen als Turkije en Iran is het andere koek.
Er zijn risico’s die zich langzaam ontwikkelen en voorspelbaar zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor de klimaatverandering. Er zijn nog steeds klimaatontkenners en dat is erg gevaarlijk omdat als zij aan de macht zijn, er geen maatregelen worden genomen om de kwetsbaarheid van de bevolking te verminderen. Als de zeespiegel zal stijgen zullen landen waar de dijken niet worden verhoogd de klos zijn. The Economist besteedt regelmatig uitgebreide artikelen aan de gevaren van de klimaatverandering (in het laatste nummer nog een Special Report Business and Climate Change). Dit blad verkoopt geen flauwe kul want kapitalisten willen precies weten wat er gaande is om te weten of en waar ze moeten investeren. Wie dit gezaghebbende weekblad in twijfel trekt en denkt dat klimaatverandering een hoax is, is gewoonweg dom.
Ilan Kelman, hoogleraar aan het Institute of Risk and Disaster Reduction van het University College London, houdt in zijn boek Disaster by choice een pleidooi om wetenschappelijke inzichten te vertalen in wijsheid van handelen. Hij definieert een ramp als “een situatie waarbij hulp van buitenaf noodzakelijk is om er mee om te gaan”. Bij de coronapandemie kan die hulp van buitenaf komen van mensen die zichzelf makkelijk buiten het systeem kunnen plaatsen. Hiermee wordt bedoeld mensen die hun werk thuis kunnen voortzetten, die beschikken over een snelle internetverbinding, die geld verdienen aan de pandemie en die het minst kwetsbaar zijn. De armen en mensen die wonen in de derde wereld hebben bij deze pandemie meer dan ooit hulp nodig van buitenaf. We kunnen echter het ergste vrezen, want de economische en psychosociale gevolgen van de lockdown kunnen ook rijkere landen zwaar doen lijden. Er is nu al sprake van een toename van huiselijk geweld, van het aantal zelfmoorden, van drank- en drugsgebruik en de spanningen in de samenleving nemen toe. Voor solidariteit met de meest kwetsbaren zal weinig animo zijn.
Dit brengt mij tot enkele conclusies voor het geval dat we de pandemie niet wereldwijd onder controle krijgen. Hoe kunnen we de kwetsbaarheid van de bevolking, ook in ontwikkelingslanden, verbeteren? Ik denk hierbij niet alleen aan de coronapandemie, maar het geldt evenzeer voor de klimaatramp die zich aan het voltrekken is en voor andere rampen die de wereld kunnen treffen. De meest voor de hand liggende maatregel is dat elke regio in de mate van het mogelijke zelfvoorzienend wordt. Dan wordt het heen en weer reizen tot een minimum beperkt en zijn we voor onze vitale behoeften niet afhankelijk van andere regio’s. Rond elke gemeente moet er een gebied zijn voor land- en tuinbouw voor de voedselvoorziening. Ook de industrie zou minder afhankelijk moeten zijn van import uit verre landen.
De lockdown bewijst hoe kwetsbaar de globalisering van de economie ons heeft gemaakt. Zonder globalisering zou er geen pandemie zijn geweest. Indien er toch een pandemie was gekomen, dan zouden de economische gevolgen beperkt gebleven zijn. We moeten ook af van een economisch model waarbij mensen continu worden gestimuleerd om te consumeren, want daar ligt een van de hoofdoorzaken van zowel de snelle spreiding van het coronavirus als van de klimaatverandering. Wat de gezondheidszorg betreft is het van belang goed voorbereid te zijn op calamiteiten. Het medisch onderzoek moet voldoende gesubsidieerd worden om snel en efficiënt preventieve en curatieve methoden te kunnen ontwikkelen. In nogal wat landen werd de laatste jaren op de gezondheidszorg bezuinigd. Dit heeft het extra moeilijk gemaakt om de pandemie onder controle te houden.
De bovengenoemde maatregelen tonen aan dat de oplossing ligt in lokale initiatieven. In de eigen regio wordt de verantwoordelijkheid om de kwetsbaarheid van de bevolking te verminderen beter aangevoeld. Om die reden hoeven we weinig te verwachten van internationale organisaties zoals de WHO of van de Europese Unie. Indien onze landen sterker uit deze pandemie komen, dan wordt het ook mogelijk om de derde wereld bij te staan. Ook ontwikkelingslanden moeten in de mate van het mogelijke zelfvoorzienend worden en een eigen industrie opbouwen, wat met de informatietechnologie beter dan ooit naar die landen overgebracht kan worden. De emigratie uit die landen werkt dit helaas tegen. Wie met de beste bedoelingen immigranten uit niet-westerse landen hier opvangt maakt onbedoeld de bevolking in de landen van herkomst nog kwetsbaarder.
Vaak wordt gezegd dat het land geregeerd moet worden als een goed huisvader. Het gezin is inderdaad het paradigma voor goed bestuur. Ik vermoed dat als de pandemie volledig uit de hand loopt, we meer en meer zullen terugvallen op een kleine kring van mensen met wie we ons verbonden voelen. Wordt een vaccin gevonden, dan zal de klimaatverandering ons dwingen een meer natuurlijke levenswijze te herontdekken. Einde globalisering en iedereen terug naar de plek waar de mensen zijn met wie men zich verbonden voelt. Zal na alle rampen dit toch de beste eeuw ooit worden met een samenleving op mensenmaat?
Lees ook: Kabinet overweegt vermoeide Hugo de Jonge exclusief corona-minister te maken
Lees ook: Sietske Bergsma – Heel Holland negeert ‘Noodwet covid-19’
Lees ook: Volkskrant SLOOPT coronatestbeleid, het Grote Falen van minister Hugo de Jonge (CDA)
