Er is nog maar weinig over van de grootste partij van maart 2019. Inmiddels is meer dan de helft van de politici van Forum voor Democratie weggelopen en de uittocht is nog niet eens ten einde: velen zijn boos over de antisemitische uitlatingen van de politiek leider en de labbekakkerige aanpak van extremisme in eigen kring. Tijd voor een nieuwe partij op rechts, horen we velen dezer dagen denken, nu al die voormalige FvD-politici zonder partij verder moeten. Zouden ze zich wellicht bij een bestaande partij moeten aansluiten? Of moeten ze zelf een nieuwe partij beginnen? Of gewoon zelfstandig doorgaan?
Er zijn al signalen van een nieuwe partij in wording: een foto van Annabel Nanninga en Joost Eerdmans, de suggestie voedend dat ze met een eigen lijst gaan komen. Dat klinkt logisch: ze zijn de twee bekendste namen uit de Forum-boedel en hebben allebei de uitstraling om een nieuwe partij te kunnen trekken. Bovendien hebben ze beide een probleem. Eerdmans wil geen lijsttrekker meer zijn van Leefbaar Rotterdam, maar hij heeft geen perspectief op een nieuwe rol nu hij ruzie heeft met Baudet. Nanninga heeft nog wel drie functies, maar is zonder landelijke partij niet of nauwelijks herkiesbaar.
Is dat nou een goede reden voor een nieuw initiatief, vraag je je af. Het antwoord laat zich raden. Vroeger werden partijen opgericht omdat ze een specifiek politiek geluid wilden laten horen dat in Den Haag nog niet werd vertolkt. Op rechts gaat het nooit zo: er zijn al partijen rechts van de VVD die tegen de EU, tegen migratie, tegen de islam en voor referenda zijn, maar toch ontstaan er steeds weer nieuwe initiatieven. Al deze partijen hebben dezelfde achtergrond: de betreffende politici hebben een partij nodig om herkozen te worden. De reden is nooit dat deze partijen een nieuw, eigen geluid hebben.
Op rechts is men liever zelf de baas dan dat men zich bij een bestaande partij aansluit. Nu Forum definitief in de extreme hoek terecht is gekomen is er volgens velen vraag naar een partij met het profiel van FvD van maart 2019: een partij tussen VVD en PVV voor kiezers die Rutte te links vinden en Wilders te extreem. We kunnen over deze analyse twisten, maar laten we voorlopig veronderstellen dat deze kiezers bestaan. Ze werden in maart 2019 immers nog door Forum bediend. Vanuit de logica van politieke partijen zou je denken dat er een nieuwe partij moet komen om deze leemte te vullen.
Bestaat die partij niet allang? Henk Otten heeft al een eigen club, maar die is om allerlei persoonlijke redenen voor veel voormalige FvD’ers geen optie. Er is nog een tweede partij die dit gat bedient: Code Oranje, onder leiding van oud-PVV’er Richard de Mos, die met een nuchter rechts geluid populair werd in de gemeente Den Haag. Code Oranje weet inmiddels meerdere rechtse namen aan zich te binden en probeert ook coalities te sluiten met lokale partijen. Met je ogen dicht denk je: daar kunnen veel FvD-afsplitsers moeiteloos naartoe. Toch lijken Nanninga en Eerdmans zelf met een club te komen.
Dat Code Oranje dichtbij gematigde afsplitsers van Forum staat, is helder. Het Overijsselse FvD-Statenlid Johan Stuut heeft zich al aan de partij verbonden. De lokale partij POV uit Vlissingen is ook aangesloten. Een duo-raadslid van deze partij is tevens afgesplitst Statenlid van Forum. Op de kandidatenlijst van Code Oranje vinden we Tanya Hoogwerf, raadslid van Leefbaar Rotterdam, de partij waar Forum een alliantie mee had, en dus een goede bekende is van Nanninga en een directe collega van Eerdmans. Toch zit ze landelijk bij de concurrent. Bij Code Oranje vinden we tevens Will van Soest, een Amsterdams raadslid en Noord-Hollands Statenlid waar Nanninga op beide plekken constructief mee samenwerkt.
Zie hier het probleem op rechts: nooit was men in staat een onderscheidend beginselprogramma te maken waar verschillende politici zich om inhoudelijke redenen bij konden aansluiten. Altijd draaien partijen om een persoon, die sympathisanten rekruteert die allemaal wel wat in de leider zien, maar die als het erop aankomt vaak afhaken omdat de leider een totale gek, een brute dictator of een electorale ramp blijkt te zijn. Of alle drie. Dan valt het netwerk van sympathisanten – ‘de partij’ – weer uit elkaar, omdat iedereen gericht is op de leider en niet op het onderliggende inhoudelijke programma dat de leden bindt.
Veel nieuwe partijen op rechts mislukken omdat ze niet veel meer zijn dan het verlengstuk zijn van een leider, omdat ze inhoudelijk overbodig zijn en omdat ze te laat met de voorbereidingen voor de verkiezingen beginnen. Over vier maanden zijn de Tweede Kamerverkiezingen alweer achter de rug. Het wordt heel druk op rechts: de PVV is nog steeds oppermachtig en verwoordt de standpunten op deze flank al jaren prima. Wilders heeft met Forum een extremer broertje gekregen. Voor de mensen die PVV en Forum te ver vinden gaan is de VVD de meest logische optie, maar inmiddels kunnen ze ook kiezen voor Henk Otten, Code Oranje en misschien wel het duo Nanninga-Eerdmans.
Hoeveel perspectief dat allemaal heeft, weten we al. In 2017 waren er drie partijen die voortkwamen uit het Oekraïne-referendum. Van Voor Nederland (VNL) en GeenPeil werd al snel niets meer vernomen. Het was een herhaling van 2006, toen vier partijen streden om de erfenis van Pim Fortuyn, maar waarbij Hilbrand Nawijn, de LPF en EénNL – daar zat toen Joost Eerdmans al – totaal mislukten en Wilders er met de winst vandoor ging. Het zal in 2021 met de politieke erfenis van Forum niet anders gaan.
Het is invoelbaar dat Nanninga en Eerdmans geen zin hebben een punt achter hun politieke carrière te zetten omdat Baudet er bij Forum zo’n onvoorstelbare bende van maakt, maar het zou logisch zijn niet weer in alle fouten van alle voorgangers te vervallen.
