Deze week begon de formatie en opeens viel de naam JA21. De partij die een half jaar geleden nog niet eens bestond, is nu al in de race om deel te nemen aan een coalitie met VVD, D66 en CDA. Joost Eerdmans heeft er al zin ‘an. Omdat JA21 over relatief veel zetels in de Eerste Kamer beschikt, zou de partij voor Mark Rutte aantrekkelijk kunnen zijn. Maar toch: de kans dat D66 wordt overgehaald is klein, de combinatie levert een minimale meerderheid op en miskent dat JA21 feitelijk nauwelijks een partij is. Als Eerdmans op langere termijn van JA21 een stabiele partij wil maken, slaat hij deze formatie over.
Bij JA21 komt vrijwel iedereen van Forum voor Democratie. Thierry Baudet heeft er alles aan gedaan de partij als een ‘Judasalliantie’ neer te zetten die al langer van plan was de macht binnen Forum te grijpen. Toen dat niet lukte, begonnen de Baudet-critici maar voor zichzelf met een plan dat eigenlijk al zo goed als klaarlag, zo is de suggestie. De werkelijkheid is heel anders: als er al langer een plan lag om JA21 te beginnen, hadden de initiatiefnemers Forum waarschijnlijk al een paar maanden eerder verlaten. Dan had JA21 de verkiezingen voor de Tweede Kamer veel beter kunnen voorbereiden.
Die tijd was er nauwelijks en dus is JA21 in alle opzichten een haastklus. We zien dat aan de statuten en het huishoudelijk reglement. Op dit moment is JA21 een dictatoriaal geleide partij, lijkend op Forum, waar het partijbestuur in de praktijk niet door de leden weg te sturen is. De consequentie is helder: het partijbestuur heeft carte blanche en hoeft geen echte verantwoording aan de leden – het klapvee – af te leggen. JA21 belooft binnenkort te transformeren tot ‘een bloeiende ledendemocratie’. Dat is nodig: het is de enige manier om nieuwe politici te rekruteren en meer aan ideeënontwikkeling te kunnen doen.
JA21-leden kunnen zichzelf straks kandideren voor bestuursfuncties en daar kunnen de leden dan bij gewone meerderheid over beslissen. Dit is een verstrekkende belofte: JA21 zou zo de eerste echte ledenpartij op populistisch rechts zijn, in tegenstelling tot PVV en Forum. JA21 gaat doen wat Wilders en Baudet – of eigenlijk: Henk Otten – nooit durfden: leden inspraak geven. De angst was altijd dat de leden onderling ruzie zouden krijgen, extremistische standpunten uiten of dubieuze kandidaten kiezen. Of die angst terecht is weten we niet, maar het lijkt slim toch even af te wachten hoe dit afloopt.
Als het JA21 lukt een echte ledenpartij te worden, moet er nog heel veel gebeuren: niet alleen een statutenwijziging om echte interne democratie mogelijk te maken, maar ook normale bestuursverkiezingen, een partijkantoor en een structuur met bijvoorbeeld regionale afdelingen. Daar moeten bestuurders komen en en die moeten gerekruteerd worden. Als JA21 aanwezig wil blijven in de Amsterdamse gemeenteraad is er haast geboden: de lokale verkiezingen zijn al over precies een jaar. In een ledenpartij moet dat democratisch geregeld worden. Dat doe je niet op een achternamiddag.
JA21 heeft ook programmatisch werk te doen. Tot dusver klonk men als Forum zonder complotgekte en zonder antisemitisme, maar dat is niet genoeg: veel zaken zijn simpelweg onduidelijk. Wat is de relatie tussen liberalisme en conservatisme, wat is de visie op de EU en hoe kijkt de partij aan tegen corona? Er is nog heel wat interne discussie nodig om een consistente lijn te krijgen die door alle eigen politici wordt gedeeld en steviger is dan die van Forum en PVV. Al die ideeën moeten bovendien komen van mensen die tot dusver de ideeën van iemand anders – Baudet – volgden en dus nooit eigen ideeën nodig hadden.
Als dit allemaal lukt komt er nog een taak bij: als JA21 een serieuze partij is, kan deze een verbinder zijn voor alle rechtse politici die de afgelopen jaren van Forum afsplitsten. Laten we beginnen bij iedereen die ooit ja zei tegen de gematigde variant van Forum, die in maart 2019 de grootste partij van Nederland was. JA21 zou alle mensen die bij Forum voor de radicale Baudet-koers zijn weggelopen moeten verwelkomen. Zij hebben immers grotendeels dezelfde ideeën. In een volwassen organisatie zouden al deze mensen zonder persoonlijke vetes met elkaar kunnen samenwerken. Dat vergroot bovendien de personele basis van JA21.
Zo zijn daar de politici van Groep Otten, die anderhalf jaar voor de JA21-afsplitsers vertrokken. Ze vinden globaal hetzelfde, zitten in de Eerste Kamer en drie provincies. Niemand begrijpt het onderscheid met JA21 en dus ligt samenwerking voor de hand. Dat geldt ook voor Forum-afsplitsers in Limburg, die zich nu ‘Samen voor Limburg’ noemen, maar die niet wezenlijk van JA21 verschillen. Enkele Statenleden in Groningen, Friesland en Overijssel gingen naar Code Oranje, de mislukte partij van Richard de Mos. Zou het niet logisch zijn ook hen in de JA21-gelederen op te nemen? In Brussel zit Dorien Rookmaker nog. Tijd om haar terug te halen.
De nieuwe partij van Eerdmans en Nanninga is een enorm gehaast avontuur dat plotseling tot stand kwam. Er ligt nu een reële kans om eindelijk te doen wat een tiental andere partijen eerder niet lukte: mensen rechts van de VVD verenigen in een partij die ook echt invloed kan gaan uitoefenen. Dat is zo’n immense taak, dat het idee dat JA21 ondertussen ook wel even aan een kabinet kan deelnemen totale nonsens is. De enige reden om dat te doen is dat er dan extra baantjes te vergeven zijn. Dan zal Thierry Baudet klaarstaan om JA21 niet alleen te presenteren als Judasalliantie, maar ook als onderdeel van het partijkartel. JA21 is schadelijker voor Forum als Eerdmans deze ronde overslaat.
