Ooit was Forum voor Democratie zo’n grote partij dat deze tientallen politici aan een baantje hielp. Er was slechts één probleem: Thierry Baudet was geen geschikte leider en hoewel half Nederland dat al heel lang zag, waren de politici van Forum ziende blind en horende doof. Zo gebeurde wat iedereen kon zien aankomen: de ene na de andere afsplitsing voltrok zich en zo zijn er inmiddels drie landelijke FvD-afsplitsingen, bovenop een aantal initiatieven in de provincie.
De grote vraag is natuurlijk hoe het nu verder moet met al die politici die zich ooit bij FvD aansloten, zich het politieke vak probeerden eigen te maken en daar soms met horten en stoten ook in slaagden. De meeste FvD-afvalligen hebben één ding begrepen: ze moeten in ieder geval bij een partij zitten, anders stopt hun politieke carrière bij de volgende verkiezingen. Die dynamiek heeft een hopeloos resultaat opgeleverd: de ex-FvD’ers hebben zich over drie partijen verdeeld. Dat verkleint hun kansen op succes aanzienlijk. Laten we deze afsplitsingen eens onder de loep nemen en kijken wat hier misgaat.
Afsplitsing 1: GO In de loop van 2019 ontstond de Groep Otten, afgekort GO. Je hoort er weinig van, maar de partij bestaat nog steeds. GO was destijds een mooie vluchtheuvel voor mensen die de gekte van Baudet al in een vroeg stadium onderkenden of er zelf het slachtoffer van werden. Henk Ottens naam werd flink door het slijk gehaald en toen moest hij vertrekken. Hij nam twee sympathisanten mee die met hem de kern van Forum hadden gevormd. Er sloten vrijwel meteen nog wat andere spijtoptanten aan: toenmalig senator Dorien Rookmaker en wat Statenleden.
GO leek in 2019 even een alternatief voor Forum, maar inmiddels weten we beter: het is een lege huls. De partij groeide nooit: een Overijssels Statenlid was binnen de kortste keren weer weg, Dorien Rookmaker werd Europarlementariër en zag geen meerwaarde meer in de samenwerking en de fusie van GO met Henk Krol mislukte. Zo ging GO een onzichtbaar bestaan leiden in met name de Eerste Kamer. De partij deed niet mee aan de Tweede Kamerverkiezingen van maart en misschien nog wel interessanter: ondanks dat er na de start van GO nog veel andere FvD’ers afsplitsten, gingen ze nooit naar de club van Otten.
Afsplitsing 2: JA21 Toen Otten vertrok, was de rest van Forum – zacht uitgedrukt – niet wakker. Men liet zich massaal voorliegen over de fraude die Otten gepleegd zou hebben, terwijl elk bewijs ontbrak. Niemand rook onraad of vroeg zich af of er niet ook naar Ottens kant van het verhaal moest worden geluisterd. Otten had Forum jarenlang uiterst hiërarchisch bestuurd en had zich daar niet populair mee gemaakt. Dat betaalde zich nu uit: eigenlijk waren veel mensen bij FvD hem liever kwijt dan rijk en de manier waarop interesseerde ze niet. Forum zou zonder Otten vast in een rustiger vaarwater komen.
Otten waarschuwde toen al voor de steeds extremer wordende Baudet, maar geen FvD’er wilde luisteren. Pas eind 2020 kwamen velen erachter dat Otten al die tijd gelijk had gehad. Ze vluchtten massaal weg, aangevoerd door Annabel Nanninga. Ze gaven nooit toe dat Otten het allemaal voorspeld had. Aansluiten bij GO overwogen ze niet: de weglopers wisten nog dat FvD mét Otten ook geen feest was geweest. Ook GO had niet veel met deze mensen te winnen: dit waren immers de mensen die klakkeloos waren meegegaan in de smadelijke fantasieën van Baudet.
Zo ontstond de tweede afsplitsing: JA21. Deze partij heeft verreweg de meeste FvD’ers getrokken: er zijn tientallen Statenleden en andere politici overgestapt. Met al die mensen is iets geks aan de hand: we horen ze bijna nooit. Geen teken dat dit een bruisende club is. JA21 probeert een ledenpartij te worden en heeft inmiddels een paar duizend leden. Een mooi begin, maar niemand kan ontkennen dat de partij weinig onderscheidend is, nauwelijks vernieuwende ideeën heeft, bijna geen aansprekende gezichten kent en een sprankelende leider ontbeert. JA21 is een schim van wat Forum ooit was.
Afsplitsing 3: BVNL Er bleven na JA21 toch nog wat mensen aan FvD verbonden, maar snel na de laatste verkiezingen ging het alsnog mis: Wybren van Haga splitste zich af en trok wat mensen mee. Van Haga legt graag uit waarom hij anders is dan JA21, maar de inhoudelijke overeenkomsten zijn groter dan de verschillen. Het ontstaan van Van Haga’s BVNL kan – net als bij JA21 – slechts door de volgorde van de gebeurtenissen worden verklaard. De mensen die nu bij BVNL zitten hebben destijds de antisemitische apps bij JFVD geaccepteerd, terwijl die voor de mensen van JA21 reden waren om te vertrekken.
Voor JA21 is BVNL niet geloofwaardig omdat Van Haga aanvankelijk bij FvD bleef. Hij ging op de kandidatenlijst staan met mensen die extremisme hadden aangemoedigd in plaats van bestreden. Van Haga toonde een rare mix van loyaliteit aan Baudet, opportunisme, ontkenning van ongemakkelijke feiten en hoop dat de situatie nog kon verbeteren. De mensen van BVNL hadden meer tijd nodig dan die van JA21 om te zien dat het met Baudet niet meer goedkomt. Zo kunnen beide partijen elkaar verwijten maken over de snelheid van afsplitsen. Voor BVNL is GO daarmee al helemaal geen optie, want daar had men nog eerder conclusies getrokken.
Politieke wetenschappers schijnen dit padafhankelijkheid te noemen. Het is afhankelijk van de eerdere gebeurtenissen hoe zaken zich ontwikkelen. Dat er nu drie afsplitsingen zijn, zegt nauwelijks iets over de politieke inhoud want ze zijn het op de hoofdthema’s allemaal met elkaar eens. Dat is logisch, want tot medio 2019 zaten al deze mensen ook in dezelfde partij. Deze afsplitsingen kunnen niet met elkaar samenwerken omdat ze in het verleden verschillende morele grenzen hebben gehanteerd waardoor persoonlijke relaties verstoord raakten en ook niet meer te helen zijn.
De beste illustratie zijn de partijbestuurders. Henk Otten, Rob Rooken en Olaf Ephraïm waren allen ooit bestuurder van Forum, maar ze zitten nu allemaal bij een andere afsplitsing. Rooken steunde in 2019 de hetze tegen Otten, dus deze twee heren kunnen niet meer samenwerken. Ephraïm kan bij beide niet aansluiten: hij legitimeerde de campagne tegen Otten toen hij FvD-bestuurder was. Hij kan dus niet naar GO, maar hij kan ook niet naar JA21, want daar zit Rooken, die in zijn nadagen bij Forum van Baudet af wilde en toen Ephraïm tegenover zich vond.
Dat brengt ons bij een advies aan alle ex-FvD’ers die hun politieke carrière willen vervolgen. Maak je nou eens serieus los van je eigen politieke leiding. Doe wat je eigenlijk al vanaf de eerste dag had moeten doen, namelijk een eigen onafhankelijk oordeel vellen. Stop met redeneren op basis van eerdere gebeurtenissen, verkeerde inschattingen, oude loyaliteiten en partijhiërarchie, maar kijk in de spiegel, geef je eigen fouten ruiterlijk toe en accepteer dat andere mensen die ook maken, zeker als ze bereid zijn die toe te geven. Dat maakt de weg vrij voor een grote, levensvatbare partij tussen VVD en PVV.
We zien nauwelijks ex-FvD’ers aanstalten maken om dit advies op te volgen en dus weten we hoe het met de meesten van hen gaat aflopen.
