Kan de hedendaagse mens ‘het ongerepte paradijs’ nog waarderen zonder omringd te zijn door gezichtsreinigers, designlampen en volautomatische espressomachines? Kunstenaar en TPO’s artist in residence Daan Samson onderzocht die vraag door in de tuin van Museum Boijmans Van Beuningen een ‘welvaartsbiotoop’ te creëren. In de Rotterdamse museumtuin was er eerder deze maand een tropisch eldorado te zien dat gevuld was met welvaartsartikelen. Naderhand zocht TPO’s cultuurredacteur Bas Paternotte de kunstenaar op in dé plantentuin van Parijs; voor een gesprek over botanische kunst, exotisme en klimaatpsychologie. Beelden van de installatie onderaan dit artikel.
Je bent Rotterdam eventjes ontvlucht? Na jouw presentatie in de tuin van Boijmans Van Beuningen ontvang je mij nu alsnog in een jungle. Bijna letterlijk, want je zei met mij te willen wandelen door de tropische kassen van Les Jardin des Plantes.
“Ik heb hard gewerkt joh. In de tuin van Boijmans heb ik een miniatuur stukje Centraal-Amerika nagebouwd. Een kleine biotoop geïnspireerd op de nevelwouden van onder meer Costa Rica. Het was achtentwintig graden tijdens de installatie-dagen! Afgelopen weekend waren er luxe artikelen toegevoegd, zoals Wifi-luidsprekers van Harman Kardon en natuurlijke antikleeflaag-pannen van GreenPan. Rust is nu wel even welkom. Daarom leek het mij een aardig idee jou uit te nodigen op een plek waar er altijd een serene stilte heerst. Le Jardin des Plantes is een van de fraaiste botanische tuinen in Europa. Hoe vind je het? Was je hier al eens geweest?”
Het is prachtig, en ook ik was na de hectische Haagse-week wel aan wat rust toe. Mijn vriendin bracht hier weleens een bezoek, omdat zij als wielerliefhebber vaak in Frankrijk vertoeft. Haar woorden over de grandeur blijken niet overdreven. Maar zeg… ben jij het exotische groen onderhand niet kotsbeu? Nu vertoef je hier wederom tussen de palm- en bananenbomen.
“Ach nee. Met het project ‘welvaartsbiotopen’ ben ik een langlopende verhouding aangegaan met de wereld van flora en fauna. Al net voor aanvang van de coronapandemie begon ik mij te interesseren voor de kloof die gaapt tussen ‘ongerepte natuur’ en de consumptiedriften die we als mensheid hebben. Tijdens de lockdowns ben ik in mijn atelier begonnen met het creëren van leefwerelden. Het gaat om nagebootste stukken ‘ongerepte natuur’. Onder meer in vitrines schep ik leefwerelden vol planten… en soms ook met mierenkoloniën. Binnen die biotopen geef ik vervolgens melkopschuimers en oogmassage-tools een plaats. Het is mijn opzet toeschouwers te confronteren met hun wens zich enerzijds te omringen met comfort, status en vermaak, maar anderzijds een groot verlangen hebben richting onaangeraakt natuurschoon.
In Le Jardin des Plantes ben ik nu om nieuwe kennis op te doen over symbioses in de natuur. Over bijvoorbeeld de samenlevingsvormen die orchideeën en paddenstoelen met elkaar aangaan. Veel is er daarover op deze plek ontdekt. En Parijs blijft sowieso een plaats waarvan je kunt houden. Gisteren ben ik gaan kijken op de locatie waar drie jaar geleden die ene fantastische trouwfoto van Michel Houellebecq is gemaakt. Wij kunnen er zometeen even heenlopen. Dan zul je zien dat de sterschrijver voor zijn huwelijksfoto een plantsoentje is ingestapt dat feitelijk ligt op een lullig, knetterdruk kruispunt. Dat lijkt wel typisch iets voor Houellebecq, maar ik denk dat de fotograaf het heeft geregisseerd.”
Ah ja, jij koestert een liefde voor Michel Houellebecq. Dat snap ik wel. Ook hij bejubelt de innovaties die vanuit ‘de vrije markt’ voortkomen. Of het nu gaat om antidepressiva-producten, of om de wereld-producten die dagelijks naar de mega Carrefours worden gevlogen. Zelf moet ik aan zijn soms cynische bewierokingen denken wanneer ik op mijn toiletpot zit. Ik zit dan namelijk direct naast mijn nieuwe Bosch-wasmachine. Vanuit het verbindingsstuk met de wasdroger kun je een kunststof opvouwplankje trekken. Voortschrijdend inzicht, zo zou ik het willen noemen. Temeer omdat je óók een fles wijn op het plankje kunt zetten. Verrekte handig tijdens verblijf op de wc. Stonden er in jouw museumtuin-biotoop producten met dergelijke pluspunten uitgestald?
“Jazeker. De VanMoof S3 bijvoorbeeld. Dat is een elektrische stadsfiets waarover Houellebecq zéér lovend zou schrijven. Binnen mijn biotoop stond een S3 opgesteld tussen Nephrolepis-varens en diverse planten uit de aronskelkfamilie. De bewuste fiets kan automatisch schakelen en heeft ingebouwde anti-diefstaltechnologie. Evengoed binnen de stedelijke omgevingen waar Houellebecq zo aangedaan over schrijft, is het totaal nutteloos om een VanMoof te pikken. Wanneer de eigenaar meldt dat zijn fiets gestolen is, wordt het trackingsysteem geactiveerd. Zeer snel wordt de S3 dus teruggevonden. Die innovaties én het design zijn vorig jaar beloond met de Red Dot Award. En het exemplaar dat in de museumtuin te bewonderen was, zal ik aanbieden aan Museum Boijmans Van Beuningen… voor hun collectie ‘vormgeving en design’. De iconische fiets kan dan geconserveerd worden direct naast bijvoorbeeld Dyson stofzuigers en de ‘Crosslight lamp’ die Jan Melis en Ben Oostrum voor DARK ontwierpen.”
Ik heb afgelopen weekend eens goed naar al die designproducten gekeken. Het viel mij op dat ze waarschijnlijk op véél belangstelling kunnen rekenen van het ‘bakfiets-publiek’ dat wereldwijd de kunstmusea platloopt. Of zie ik dat verkeerd?
“Dat zie jij scherp. Het is de intellectuele voorhoede die zichzelf graag omringt met fraaie design-lampen en vloerkleden van Louis de Poortere. Daar is nooit iets mis mee geweest, lijkt mij. Vandaag de dag is er echter een geheel ander licht gaan schijnen op globalisering en grenzeloze consumptie. Termen zoals ‘vliegschaamte’ en ‘klimaatpsycholoog’ zijn écht iets van vandaag. En waarschijnlijk hebben die begrippen vooral een plaats gekregen in de belevingswereld van mensen die zichzelf als kritisch en welbewust omschrijven. Het is juist de progressieve voorhoede die zichzelf tegenwoordig klem gaat zien zitten. ‘Wereldwijd musea platlopen’… dat zit er voor die groep al een poosje niet meer in. Aan de andere kant proef ik de hoop van mensen die uitspreken dat materialistische innovatie evengoed bijdraagt aan het creëren van een aards paradijs. Dankzij dergelijke investeringen bestaan er nu covid-vaccins en Senz stormparaplu’s die onze colberts drooghouden.
En een ‘Big Green Egg’ symboliseert in jouw ogen een paradijselijk bestaan?
Ja, eigenlijk wel. De keramieke schaal van deze ‘kamado’ wordt gemaakt volgens technologieën die aanvankelijk voor de NASA waren ontwikkeld. Ik meen dat het patent erop samen met de ruimtevaartorganisatie wordt gedeeld. De kwaliteit van het ‘groene ei’ is daardoor dusdanig duurzaam dat de buitenkeuken voor veel consumenten een ‘once-in-a-lifetime-aankoop’ wordt. Kijk… en zo kruipt er dus opnieuw een betekenislaag mijn biotopen binnen. Sustainability is een belangrijk thema voor veel fabrikanten. Merken zoals Brabantia en FOREO ontwerpen hun producten op zo’n manier dat zij de consument langdurig ter zijde kunnen staan. ‘Verantwoordelijkheid nemen’ en ‘van aardse geneugten genieten’ laten ze hand in hand gaan. En heb je gezien hoe aantrekkelijk die gezichtsreinigers eruit zien? Als kleurrijke koraaldiertjes.”
Tja… en dankzij de volautomatische koffiemachine van uitgerekend het Italiaanse SMEG hoeft de kunsttoerist dus niet meer naar de Biënnale van Venetië om een goede espresso te drinken? Wat een ironie.
“Zo is het… Koffie van barista-kwaliteit. Gewoon zélf gezet… in jouw eigen biotoop.”
Raakt dat de kern van jouw groene kunstprojecten?
“Ja, want graag leg ik mijn publiek de vraag voor of we het paradijs überhaupt zouden herkennen… ook wanneer dat al geruime tijd erg dichtbij huis zou zijn. De welvaartsbiotopen lijken ergens op de tropische oorden die ons in reclames worden voorgeschoteld. Met precisie boots ik stukjes Azië, Centraal-Amerika en andere werelddelen na. Zeg maar de paradijzen van vóór onze recente zondeval. Daarbij zorg ik ervoor dat alle levende elementen ‘endemisch’ zijn. Hun oorsprong ligt dus daadwerkelijk in de door mij uitgekozen natuurgebieden. In mijn atelier heb ik bijvoorbeeld een Aziatische mierenkolonie wonen in het gangenstelsel van een Aziatische mierenplant. De knol en de mieren verkeren in een symbiose die in geheel Zuidoost-Azië voorkomt. Middenin die biotopen zijn de welvaartsproducten de enige ‘exoten’ die een plaats hebben gekregen. Melkopschuimers uit Frankrijk en anti-acnetools uit Zweden. Dergelijke welvaartsproducten zorgen ervoor dat dat jij en ik elke dag PFAS-vrij kunnen koken, en dat wij vanuit onze Lensvelt loungestoel onze favoriete muziek kunnen streamen richting wifi-luidsprekers die vervaardigd zijn van dezelfde Kvadrat-stof als waarvan de door Joep van Lieshout ontworpen stoel is gemaakt waarin op dat moment onze billen rusten.”
Het is weer enerverend allemaal. Zal ik nu mijn wederhelft appen met de vraag of er vlakbij een leuk zaakje zit alwaar wij onze konten straks kunnen neerstrijken?
“Ja, doe dat maar. Volgens mij zijn we wel aan een wijntje toe.”
