Herinnert u zich nog generaal Muhammad Saeed al-Sahhaf, de legendarische regeringswoordvoerder tijdens de Amerikaanse invasie in Irak? “There are no American tanks in Bagdad”, beweerde de clown met droge ogen voor de internationale televisiecamera’s, terwijl je die op de achtergrond door de straten van de Irakese hoofdstad zag rijden. Kijkend naar VWS-minister Hugo de Jonge moet ik steeds vaker aan die Irakese fabulant denken.
“Er is geen sprake van code zwart. We zijn er nog heel ver vandaan”, sprak De Jonge op 22 november 2021, nadat OMT-lid en voorzitter van de intensivistenvereniging Diederik Gommers had gezegd dat code zwart binnen tien dagen een feit kon zijn. De beroepsvereniging van verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland (V&VN) viel Gommers bij. “Het moment waarop ziekenhuizen aan de poort op niet-medische gronden moeten selecteren nadert snel”. Bij een werkbezoek aan een Tilburgs ziekenhuis op 2 december hield De Jonge zijn poot stijf. Terwijl het ziekenhuis uitpuilt met coronapatiënten en verpleegkundigen de minister bijkans smeekten om de ernst van de situatie te onderkennen, zodat in heel Nederland het besef doordringt hoe erg het is, verklaarde hij andermaal: “Code zwart speelt niet op korte termijn”. There are no American tanks in Bagdad.
In Trouw van 22 november (Ook vóór Code Zwart loopt het de verpleegkundigen al over de schoenen) maakte redacteur Marten van de Wier een rondje langs de ziekenhuizen. Overal was sprake van overbelast personeel, gesloten operatiekamers omdat alle personele inzet naar de coronazorg is overgeheveld, drie tot vier in plaats van de reguliere norm van anderhalve coronapatiënt per IC-verpleegkundige, minder wasbeurten, inzet van familieleden voor de verzorging, lokaal hier en daar al een 100% bezetting van de IC-bedden, ronselen van gepensioneerd zorgpersoneel om gaten in de werkroosters te dichten, psychiaters in opleiding die nu coronazorg doen, patiënten op zaal die eigenlijk op de IC thuishoren en de draaiboeken op tafel om meteen te kunnen beginnen als de minister van VWS het sein voor ‘fase 3’ heeft gegeven.
Hart- en longchirurgen Jos Maessen en Patrique Segers van het Maastricht UMC vertelden in Trouw van 4 december dat code zwart in hun ziekenhuis al anderhalf jaar heerst. In plaats van de gebruikelijke zes kunnen ze nu nog maar twee operaties per dag uitvoeren. Wie de gelukkige is wordt mede bepaald door hoeveel dagen zo’n patiënt naar verwachting een IC-bed nodig heeft. Is dat veel, gaat het feest niet door. Er zijn niet-geopereerden die vervolgens alsnog op de IC belanden na een reanimatie en daarna een te slechte conditie hebben om ooit nog onder het mes te gaan. Maar ‘there is no code zwart in The Netherlands’, aldus de Muhammad Saeed al-Sahhaf van de Lage Landen.
De voorman van de ambulance-verpleegkundigen vertelde bij WNL dat urenlang rondrijden langs ziekenhuizen om te leuren met patiënten inmiddels dagelijkse praktijk is. “Nu reeds worden keuzen gemaakt die tegen de beroepsethiek ingaan”, zei bestuursvoorzitter Peter Langenbach van het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam op 25 november. Er spelen zich naar zijn zeggen ‘rampzalige taferelen’ af in de ziekenhuizen. Wekenlang al worden operaties afgebeld. Niet alleen voor de heup of kaak. Ook ingrepen bij lekkende bloedvaten, alvleesklieroperaties en andere chirurgie waarvan uitstel tot ernstige gevolgen kan lijden vinden niet meer plaats. Een paar dagen eerder vertelde de directeur van het Limburgse Zuyderland-ziekenhuis eenzelfde verhaal. Artsen lopen met tranen in de ogen door de gangen omdat ze weten dat achter elke coronapatiënt een andere schuil gaat die nu niet de vereiste zorg krijgt.
Twee dagen nadat De Jonge betoogde dat code zwart ‘nog ver weg’ was bekrachtigde VWS, De Jonge dus, het ingaan van ‘fase 2D’ in de ziekenhuizen. Dat is het voorportaal van code zwart, fase 3. Bij 2D wordt ‘planbare urgente zorg’ afgeschaald omdat in meerdere regio’s capaciteit ontbreekt. Denk aan uitstel van hart-, kanker- en hersenchirurgie. Een uitstel dat zomaar afstel kan worden als een groeiend gezwel de patiënt fataal is geworden. Die loopt vervolgens kans om in een mobiele koelcontainer op de parkeerplaats van een mortuarium te belanden omdat alle beschikbare lijkbewaarplaatsen bezet zijn. Deze hoogtij in het uitvaartwezen is een rechtstreeks gevolg van het sterk groeiende aantal coronadoden. Thans gemiddeld ruim 50 per dag. Uitvaartondernemers bevestigen de toegenomen drukte. Werktijden worden opgerekt tot elf uur per etmaal en voorheen uitzonderlijke zondagse uitvaarten zijn schering en inslag, zoals dat ook in de eerste coronafase het geval was. “Het goede nieuws is dat de nabestaanden nu na afloop wel samen mogen komen voor koffie met cake”, sprak een werknemer met gevoel voor humor van een Limburgs uitvaartbedrijf.
Op 3 december liep de tien dagen termijn af die Diederik Gommers op 22 november voorzag alvorens code zwart een feit zou zijn. Als zou blijken dat hij gelijk had en De Jonge er naast zat met zijn ‘nog ver weg’ uitspraak leek een vertrek van de minister mij onafwendbaar. Daarbij gold wel deze disclaimer: “Een man met eergevoel treedt dan af. Een ijdele poseur gaat gewoon door”.
De huidige rampspoed laat er geen twijfel over bestaan dat code zwart materieel gezien al lang is ingetreden. Peter van der Voort, hoofd IC van het UMC Groningen, zei: “Feitelijk zijn we in code zwart beland. Er wordt al veel strenger geselecteerd wie wel of niet op de IC belandt”. Fase 3A van code zwart dus.
Dat er aan de ziekenhuispoort nog niet geloot wordt wie wel en wie niet naar binnen mag -de definitie die Hugo de Jonge klaarblijkelijk hanteert voor ‘code zwart’- is niet het gevolg van bekwaam bestuurswerk van de minister, maar van het totaal uitwonen van het hele zorgstelsel, inclusief de daarin werkzame personen. Het ziekteverzuim is gestegen tot 12%. Meer IC-verpleegkundigen verlaten hun werkplek dan er instromen. Er wordt IC-capaciteit voor coronazorg vrijgemaakt door andere zorg te beperken of zelfs geheel te sluiten. Voor onbepaalde tijd. Ziekenhuizen hebben hierdoor te maken met bedreigingen en fysiek geweld en bereiden zich met de lokale politie en beveiligingsdiensten voor op wat komen gaat. Wachtlijsten voor uitgestelde zorg worden langer en langer. Huisartsen raken overwerkt omdat ze medische bijstand moeten verlenen die in de ziekenhuizen niet meer plaatsvindt. Besmette verpleegkundigen met lichte symptomen blijven doorwerken omdat anders de collega’s bezwijken. Ik las over anestesisten die ontslag namen nadat ze verplicht werden coronazorg te verlenen waarvoor ze niet zijn opgeleid en waarvoor ze niet in het ziekenhuis aan het werk waren gegaan. Tandartsen, gepensioneerde doktoren en oud-verpleegkundigen, zelfs studenten diergeneeskunde worden aangemoedigd mee te doen. Hond, cavia, koe of mens, wat maakt het uit. Als Hugo Saeed al-Sahhaf de Jonge maar kan volhouden dat code zwart ‘nog ver weg’ is.
De nieuwste truc in het camouflagebeleid is de aankondiging, uitgerekend op 3 december, dat het aantal IC-bedden op 6 december met circa 100 verhoogd wordt, van 1143 naar 1250. Sinterklaas is De Jonge gunstig gezind. Hoe meer bedden, hoe minder ‘nee’ hoeft te worden verkocht aan de poort. Hulde voor de minister. “Onder druk wordt alles vloeibaar”, zei Ernst Kuipers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg.
Dat zal dezelfde druk zijn die Hugo de Jonge in maart 2020 uitoefende op Diederik Gommers. In een interview met De Volkskrant van 10 juli 2020 vertelde die over een Kamerdebat op 26 maart 2020 waar Tweede Kamerleden geïrriteerd raakten toen De Jonge geen garantie wilde afgeven dat er eind van die maand voldoende IC-bedden zouden zijn. Nog tijdens dat debat werd Gommers gebeld door een ambtenaar van VWS. Of hij kon beloven dat er 1600 (!) bedden zouden komen. De minister had die uitspraak nodig om de Kamer koest te houden. Hoewel Gommers op dat aantal helemaal geen invloed had en ook niet zeker wist of het kon, gaf hij toe aan de politieke druk en noemde het getal 1600 in een whatsapp-bericht. “Gommers heeft het bevestigd”, meldde De Jonge vervolgens aan de Kamer.
‘Ernst Kuipers heeft het bevestigd’, zal De Jonge deze keer zeggen als binnenkort blijkt dat Stella Salden, voorzitter van NU’91, de beroepsorganisatie voor verpleegkundigen en verzorgenden gelijk heeft met haar commentaar dat die extra bedden helemaal niet voorzien kunnen worden van bijbehorend personeel. Tenzij je elders in de zorg nog meer schade aanricht, voeg ik eraan toe. Je kunt bijvoorbeeld alle operatiekamers sluiten. Of de gehele dierenzorg ‘afschalen’ en alle dierverpleegkundigen naar de IC’s dirigeren.
Die aankondiging van 100 extra IC-bedden laat, net als de 1600 van Gommers die er nooit kwamen, zien dat code zwart geen afvinklijst is, maar een politieke keuze. De keuze van minister De Jonge is dat fase 3 ‘nog ver weg’ is. Als die politieke keuze eenmaal is gemaakt wordt er ijzerenheinig aan vast gehouden, ook al wijzen de feiten op het tegendeel. Alle wegen die tot de gewenste uitkomst ‘nog ver weg’ leiden worden bewandeld. Daarbij wordt niets en niemand ontzien. Ook al vallen oververmoeide verpleegkundigen dood neer, De Jonge gaat door. Te weinig IC-bedden? Dan doen we er toch honderd bij. Geen extra IC-verpleegkundigen beschikbaar? Dan maar met OK-assistenten, kaakchirurgie-medewerkers of desnoods de schoonmaker. Niets zal de man in de weg staan om te blijven volhouden dat zijn mening juist is en dat anderen -hooggeleerd of niet- die wekenlang de noodklok luiden niet weten waarover ze praten.
“Hugo zit er wat harder in dan ik” vertelde premier Rutte recent op een VVD-congres, pratend over een eventuele vaccinatieplicht. De tragiek is dat De Jonge met zijn Saeed al-Sahhaf act in eigen zwaard is gevallen. Erkennen dat code zwart een feit is betekent enorm gezichtsverlies. Maar hoe langer hij de noodsituatie blijft ontkennen, hoe geringer de kans dat het hem lukt het percentage gevaccineerden op te krikken. Hoe minder gevaccineerden, hoe hoger het aantal ziekenhuisopnamen. Hoe langer de wachtlijsten voor uitgestelde andere zorg, hoe meer blijvende gezondheidsschade. De slang bijt in zijn eigen staart. Tot de boel zo uit de hand loopt dat vaccinatiedrang vaccinatiedwang door uitsluiting wordt. Een kind ziet dat aankomen. En dan is de beer pas echt los.
In het AD zei de zwaar gefrustreerde IC-verpleegkundige Rowan Marijnissen van het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden ziekenhuis, waar De Jonge op 2 december op bezoek was: “Nu noemen ze het weer ‘code diepgrijs’. Wij zijn bang dat code zwart nooit afgekondigd gaat worden, ook niet als we het op de IC’s niet meer in de hand hebben”.
Ik vrees dat ze gelijk heeft. Pas als er aanwijsbaar doden vallen door uitgestelde zorg, of een 70-jarig verkeersslachtoffer voor de deur van een ziekenhuis bezwijkt omdat alle IC-bedden vol liggen met coronaklanten en het enige nog beschikbare bed is toegewezen aan een tiener met ‘meer winbare levensjaren’ zal misschien ook bij Hugo de Jonge een begin van besef doordringen dat code zwart al lang onder ons was toen hij die op 22 november en op 2 december 2021 in de verste verte niet zag naderen. Tot die tijd ziet hij ‘no American tanks in Bagdad’.
Lees ook van Geert Dales:
