Het grootste gevaar voor de mensheid schuilt niet in nieuwe pandemieën, in de gevolgen van de klimaatverandering, de instabiliteit van de financiële markten, de dreiging van een nucleaire oorlog of in de massa-immigratie. De geschiedenis leert dat de meeste mensen voldoende veerkracht bezitten om rampen te overkomen en grote uitdagingen aan te kunnen. Het grootste gevaar schuilt bij wereldleiders en regeringsleiders in het algemeen die hun beleid baseren op verkeerde veronderstellingen. De wereld is zo complex geworden dat het heel moeilijk wordt goed gefundeerde beslissingen te nemen.
De meeste regeringsleiders geloven sterk in de globalisering. Het lijkt voor de hand te liggen dat mondiale problemen zoals een pandemie, de klimaatverandering of een economische recessie het snelst en het best opgelost kunnen worden bij een goed gecoördineerde aanpak op wereldschaal. Sommigen dromen van een wereldregering. In een videoboodschap voor het World Economic Forum in Davos zei de Chinese president Xi Jinping dat kleine boten ondergaan in een storm, maar een reusachtig schip kan een storm best trotseren.
Zach Weissmueller, een journalist en producer bij de Reason Foundation, een Amerikaanse denktank gevestigd in Los Angeles, zegt hierover dat als we met z’n allen in één schip zitten en de storm al te hevig wordt, dan verdrinken we met z’n allen. Een concentratie van macht vertegenwoordigt volgens hem een existentieel risico. Een slechte economische maatregel op mondiaal niveau kan de gehele wereldeconomie doen kelderen.
Globalisering houdt een enorm risico in, vooral omdat er zoveel onzeker is over de manier waarop we de hierboven vermelde mondiale problemen moeten aanpakken. Is er een beter alternatief? Het wetenschappelijk onderzoek kan hier een richting aanwijzen. Een wetenschapper ontdekt veel bij toeval en dat lukt vooral als hij min of meer lukraak (met ‘trial and error‘) één en ander probeert. Dat is ook de reden waarom het vaak enkelingen, zonderlingen en eigenzinnige wetenschappers zijn die nieuwe ontdekkingen doen. Wie afhankelijk is van subsidies en werkt bij een groot internationaal instituut zal risico’s mijden en wil vooral geen fouten maken. We weten echter dat we juist van fouten kunnen leren. Een groot instituut kan weliswaar het geld en de middelen verschaffen om geavanceerd en hoogtechnologisch onderzoek mogelijk te maken, maar het is toch altijd de individuele wetenschapper die een ingeving krijgt en een doorbraak forceert. Het gaat erom dat grote instituten en organisaties de talentvolle en onverschrokken individuen alle vrijheid en kansen bieden, wat vaak niet lukt omdat minder talentvolle lieden en bemoeizuchtige ambtenaren het hen niet gunnen.
Als deze redenering correct is dan zouden we om de grote problemen van deze tijd aan te kunnen, zoveel mogelijk moeten decentraliseren. Ik zou beginnen met de afbouw van de Europese Unie om elk soeverein land de kans te geven te ’experimenteren’ met een innovatief beleid. Binnen een confederatie kunnen de soevereine landen hun ervaringen uitwisselen om tot goede afspraken te komen. Een confederatie werkt het best als elk soeverein land de vrijheid en de kansen krijgt om een eigen beleid te ontwikkelen en uit te testen. Een unie zoals we die nu kennen in Europa verhindert integendeel innovatie, ontwikkeling en dus ook de kans om de grote problemen van deze tijd aan te kunnen. De onmacht van Europa om de massa-immigratie van miljoenen illegalen aan te pakken is er een sprekend voorbeeld van. Wat covid-19 betreft heeft de EU geen rol van betekenis gespeeld. De lidstaten hebben elk individueel ’geëxperimenteerd’, ervaringen werden uitgewisseld en uiteindelijk werd de pandemie bedwongen.
Een ander actueel voorbeeld is de oorlog in Oekraïne. Het is op het moment van dit schrijven nog onbekend hoe het zal aflopen. Er is een risico dat het steeds erger wordt en dat Europa in brand komt te staan. De oorzaak van dit conflict met Rusland ligt voor een deel bij de NAVO. Door de NAVO steeds verder uit te breiden werd Rusland vernederd. De westerse regeringsleiders hebben dertig jaar lang de verkeerde beslissingen genomen, ondanks de waarschuwingen van enkele experts die al in de jaren 90 een oorlog voorspelden als de uitbreiding van de NAVO wordt doorgezet. Poetin heeft uiteraard ook de verkeerde beslissing genomen die bovendien immoreel is, want een oorlog tegen een broedervolk is waanzin en kwaadaardig. Ook moeten we ons als Europeanen voor de rest van wereld schamen dat hier weeral een oorlog woedt.
Mijn hypothese is dat er geen oorlogvoering of andere agressie van Rusland geweest zou zijn indien de NAVO niet had bestaan. Er zouden soevereine Europese landen geweest zijn die nauwe banden met Rusland zouden hebben aangehaald. De ervaringen zouden tussen de landen uitgewisseld zijn en misschien hadden we nu al een confederatie gehad waar Rusland ook lid van was. Helaas heeft de VS er economisch en militair-strategisch belang bij dat binnen Europa er geen toenadering is met Rusland. Via de NAVO heeft de VS de macht en de invloed om te verhinderen dat het tot een verbroedering zou komen.
Het World Economic Forum is in zekere zin ook een existentieel risico voor de westerse beschaving. Hier worden plannen bedacht en informele afspraken gemaakt die berusten op de foute aanname dat globalisering de oplossing biedt voor de grote problemen van deze tijd. De sjieke omgeving van Davos waar de zogenaamde ‘elite’ van de wereld samenkomt verblindt de deelnemers. Wie zou het daar aandurven een tegengeluid te laten horen? Als die er is door een of andere Greta, dan is dat een stem in de woestijn of het is leuk voor de bühne.
De tegengeluiden zijn er. De sociale media bieden de individuen de kans met nieuwe ideeën te komen. Via podcasts komt er ‘een nieuwe lente en een nieuw geluid’ zoals Herman Gorter zo mooi dichtte. Er wordt een hoop onzin in cyberspace gelanceerd, maar wie goed oplet vangt op internet de signalen op die een nieuwe wereld aankondigen. Hoe die wereld er precies zal uitzien is moeilijk te voorspellen. In de lijn van het bovenstaande vermoed ik dat meer en meer burgers zelf initiatieven zullen nemen om bij elke conflicthaard of bij elke ramp solidaire acties op gang te brengen. Dat gebeurt trouwens bij elke humanitaire crisis, zoals nu voor de vluchtelingen uit Oekraïne.
Er is echter meer: waar halen die burgers de motivatie om voor anderen op te komen, zelfs voor volslagen onbekenden uit een ver land? Dit is een prachtige vorm van ‘globalisering’ of liever van de aanpak van mondiale problemen vanuit de individuele burgers. Waarom zijn het vooral burgers in het Westen die zo solidair zijn op internationaal vlak? Is dit soms niet gefundeerd in de joods-christelijk ethiek waarop onze beschaving is gegrond? Het gaat hier niet om gelovig of kerkelijk te zijn, maar om de vrije keuze om barmhartig te zijn, vergevingsgezind, onbaatzuchtig en opofferingsgezind.
Als burgers massaal door deze ethiek worden geïnspireerd komt er een wereld zonder oorlog, met een rechtvaardige verdeling van de welvaart en goed rentmeesterschap over de natuur en zullen we in de 21ste eeuw de grootste uitdagingen aankunnen. Kortom, voor wie het wil aannemen: niet de globalisering zal de wereldproblemen oplossen, maar de joods-christelijke ethiek die op elk individu een appèl doet om voor de anderen (ook diegenen ver weg en de toekomstige generaties) onze individuele verantwoordelijkheid op te nemen.
Er dreigt een nucleaire oorlog. Is het nog te verantwoorden een afwachtende houding aan te nemen? Is het te verantwoorden de hoop te vestigen op de NAVO die mede oorzaak is van de spanningen? Gezien de ernst van de situatie is het antwoord op beide vragen een beslist nee. Ik hoop dat via sociale media de burgers massaal worden opgeroepen om acties te ondernemen om een verbroedering tussen Rusland en Oekraïne en uiteindelijk met de rest van Europa tot stand te brengen. Er zijn genoeg influencers in cyberspace om die kruisvaart op gang te brengen.
Lees meer van Juliaan van Acker:
