Wat waren ze trots bij de NOS dat Mariëlle Tweebeeke, de ‘anchor’ van Nieuwsuur, de Oekraïense president Volodymyr Zelenksky mocht interviewen. De hele uitzending van vrijdag 27 mei 2022 werd ermee gevuld. “Een exclusief gesprek met president Zelensky van Oekraïne. In een speciale uitzending van Nieuwsuur. Een gesprek op een geheime locatie waar alles gevraagd mocht worden” kirde presentator Jeroen Wollaars. Tweebeeke zelf vertelde vooraf over de spannende tocht naar Kiev en hoe zij door veiligheidschecks heen had gemoeten om bij de president te komen. “De zandzakken staan hoog tegen de muren van het regeringsgebouw. Je voelt aan alles dat het een bijzondere toestand is”. Zo’n inleiding schept hoge verwachtingen.
Helaas was de ongeïnformeerde en opgewonden Tweebeeke geen partij voor de presidentiële steracteur, die haar meermaals lachend in de hoek zette als een onnozele schoolmeid. “Je spreekt over corruptie in Oekraïne. Is die er nu? Heb jij ooit in dit land gewoond?”. ToenTweebeeke nog even door wilde gaan op dat punt beet de president haar toe “Geef eens antwoord op mijn vraag”. “Nee” schutterde Tweebeeke, “ik heb hier niet gewoond”. Weg thema corruptie. De nieuwswaarde van wat een hoogst interessant gesprek had kunnen worden was nul. Of het moet zijn dat de bejubelde Mariëlle Tweebeeke ook maar een amateur is als het er echt op aan komt.
Het begon al met een tenenkrommend videootje dat Tweebeeke op Instagram postte vanuit de trein van Lviv naar Kiev. “We zitten al wat uurtjes in de trein. Dit duurt negen uur”, sprak de Floortje Dessing van de NOS, terwijl ze zich liet filmen gezeten achter haar laptop, af en toe diepzinnig starend naar het voorbijtrekkende Oekraïense landschap. Ze had er zelfs een suave bril voor opgezet. “We zijn op weg naar een gesprek met president Zelensky. Hij zegt ‘We kunnen winnen’. Maar is dat ook echt zo?”.
Hier was niemand minder aan het woord dan de Nederlandse Oriana Fallaci, de in 2006 overleden legendarische Italiaanse journaliste die de groten der aarde interviewde en tot opmerkelijke ontboezemingen bracht. Met de oogopslag van een journalistieke kosmopoliet verbeeldde Tweebeeke Fallaci’s reïncarnatie. Het verschil is dat Fallaci een zeer belezen kenner van de wereldpolitiek was en daarmee bij haar gesprekspartners, of dat nou Henry Kissinger, ayatollah Khomeini of Deng Xiaoping was, gezag afdwong. Zover is Tweebeeke nog lang niet. Meermaals lachte Volodymyr Zelensky haar recht in het gezicht uit. Die voelde aan zijn sneakers dat hij een journalistieke kabouter zonder kennis van zaken op de thee had.
Zelensky is een bewonderenswaardige president in oorlogstijd die respect afdwingt met zijn moed en standvastigheid. “Ze zeiden tegen me: je moet weg uit Kiev. Binnen drie dagen ben je dood. Maar ik heb kinderen aan wie ik een voorbeeld moet geven. Je kunt op verschillende manieren in het leven staan, maar niet als verrader”. Hoe indrukwekkend de man ook is, het mag geen reden zijn om hem onweersproken propagandistische verhaaltjes te laten verkopen. Dat deed hij wel en Tweebeeke liet het gebeuren. Door gebrek aan kennis of tekortschietend talent om op dit niveau te interviewen. Of beide.
Kennelijk voelde Nieuwsuur aan dat de reporter zich in het pak had laten naaien. Aan tafel in de studio zat Rusland- en Oosteuropa-expert Bob Deen van het onderzoeksinstituut Clingendael. Telkens als Zelensky een controversiële of twijfelachtige bewering deed en Tweebeeke hem geen tegengas bood werd het interview even stopgezet voor een noodzakelijke correctie door de studiogast.
Zo beweerde Zelensky zonder blikken of blozen dat 62% van de Nederlanders voor toetreding van Oekraïne tot de EU is. Dat cijfer hanteerde hij in een redenering dat premier Rutte niet anders kon dan een warm pleitbezorger te zijn van zo’n EU-lidmaatschap omdat hij nou eenmaal gekozen is om de wil van het volk uit te voeren. Geen enkele poging deed Tweebeeke om de president te laten inzien dat politiek leiders er niet zijn om klakkeloos te doen wat het volk zegt te willen en tot welke uitwassen een dergelijke bestuurlijke opvatting in de geschiedenis heeft geleid.
Nog erger werd het toen Been in de studio de herkomst van die 62% toelichtte. Dat was de optelsom van de 25% mensen die ‘eens’ antwoordden op de stelling ‘Oekraïne moet in de EU’ en 37% die invulde ‘neigt naar eens’. De vraag werd bovendien in de periodieke ‘Eurobarometer’ van de EU voorgelegd terwijl de oorlog al gaande was, wat onderzoekstechnisch nogal dubieus is. Het ergste was dat Zelensky verzuimde te melden dat de volledige stelling luidde ‘Oekraïne moet toetreden tot de EU, zodra het daar klaar voor is’. En dat Tweebeeke naliet de president op deze manipulatieve interpretatie van dat onderzoek te attenderen. Waarschijnlijk omdat ze het niet in de gaten had.
Toen Tweebeeke, tijdens het thema EU-toetreding, riep “It can take decades if it happens at all” vroeg Zelensky: “Hoe weet je dat? Je weet alles, Mariëlle! Waarom heb je me dat niet eerder verteld?” voegde hij er vals lachend aan toe. Tweebeeke zweeg schaapachtig, in plaats van te wijzen op de Turkse aanvraag voor het EU-lidmaatschap die uit 1987 dateert.
De interviewster sneed terecht het corruptieprobleem in Oekraïne aan als een ernstig obstakel voor een eventueel EU-lidmaatschap. Zelensky blafte haar toe dat ze niet wist waarover ze sprak. Ze had immers nooit in het land gewoond. Wat wist zij daar nou van? “Officiële rapporten zeggen……” probeerde Tweebeeke, die meteen door een geïrriteerde president werd onderbroken met een verhaal dat de Russische Federatie ook ‘officiële rapporten’ heeft die stellen dat er in Oekraïne veel nazi’s wonen. Dus wat stellen ‘officiële rapporten’ nou helemaal voor? Een immense belediging voor de onderzoeken van gerespecteerde instituten als Transparancy International en de Europese Rekenkamer (ECA).
Het Estse lid van de ECA Juhan Parts heeft nog maar een half jaar geleden uitgebreid bericht over de miljarden Europees geld voor steun aan de economische ontwikkeling en opbouw van de democratische rechtsstaat die verdwenen zijn in de zakken van corrupte Oekraïners. “Een duivels verbond van oligarchen, ambtenaren, politici en rechters gijzelt de staat”, aldus Parts. Waarom wees Tweebeeke Zelensky ook niet op de onthulling uit de ‘Pandora Papers’ dat hij samen met enkele louche compagnons al sinds 2012 over brievenbusfirma’s in belastingparadijzen beschikte, om daarmee inkomsten uit tv-werk uit het zicht te houden, belasting te ontduiken en geld wit te wassen. Kort voor zijn presidentschap begon droeg Zelensky zijn aandeel in de brievenbusfirma Maltex over aan een kompaan. Later bleek dat Zelensky’s echtgenote nog immer dividend van Maltex ontving. Tweebeeke zweeg erover. Was ze bang in Kiev op straat gegooid te worden of wist ze dit niet?
Zelensky barstte in een bulderende lach uit toen Tweebeeke hem vroeg of hij -van origine Russischtalig en ooit woonachtig geweest in Moskou- nog wel Russisch wil spreken. “I can speak any language I want”. Talen worden niet verboden in ons land, ook niet het Russisch, aldus de president. Oh nee? In 2019, nadat Zelensky al was gekozen, werd met overgrote meerderheid een wet aangenomen die het Oekraïens verplicht stelt als staatstaal voor alle inwoners van het land, waar bijna eenderde helemaal geen Oekraïens spreekt. Alleen in huiselijke kring en in de kerk mag nog Russisch gesproken worden, zegt de wet. Het was weliswaar nog een project van Zelinsky’s corrupte etnocentristische voorganger Pedro Porosjenko en van handhaving is vooralsnog niet gebleken, maar waarom counterde Tweebeeke die bulderende lach niet met wat scherpe vragen over de wet?
Ook had ik graag gehoord wat Volodymyr Zelenksy vindt van een recente rechtszaak waarbij de 21-jarige Russische soldaat Vadim Shishimarin een levenslange gevangenisstraf kreeg opgelegd wegens het doodschieten van een Oekraïense burger tijdens de aftocht van het Russische leger uit het dorp Tsjoepahivka. De snelheid waarmee de lage militair, die zei gehandeld te hebben in opdracht van een meerdere, werd gearresteerd, voorgeleid en berecht gaf de rechtszaak de schijn van een showproces, waarbij de publicitaire signaalwaarde voorrang kreeg boven juridische zorgvuldigheid. Als Zelensky zo graag bij de EU wil zal hij ook overtuigend moeten aantonen dat zijn land een rechtsstaat is. Daarbij passen geen showprocessen vol emotionele betrokkenheid van vonnissende rechters, hoezeer de daad van de jonge soldaat ook afschuw wekt.
Bij een EU-lidmaatschap past ook niet de virulente LHBTI-haat die al menige homoseksueel, transgender of lesbiënne heeft doen besluiten het land te ontvluchten. “Gender-based violence remained widespread” schrijft Amnesty International in het landenrapport 2021 over Oekraïne. Dat geweld komt niet alleen van burgers, maar ook van de politie en militairen en blijft veelal ongestraft. Ook zijn er nog amper vonnissen geveld tegen de overheidsgeweldsplegers met doden op hun geweten tijdens de Maidan-protesten van 2014. Marteling van mensenrechtenactivisten, standrechtelijke executies van protestdeelnemers door agenten, grof geweld tegen onwelgevallige journalisten, ernstige discriminatie van minderheden, het rapport van Amnesty leest als een hoogst zorgwekkend verslag over een land dat maar weinig vorderingen maakt op het pad naar een EU-waardige rechtsstaat. Geen woord hierover van Tweebeeke tijdens haar gesprek met de Oekraïense president “waarin alles gevraagd mocht worden”. Doe dat dan ook!
Het met veel kabaal aangekondigde ‘exclusieve interview’ leidde tot geen enkel nieuwsbericht in welk medium dan ook. Simpelweg omdat Tweebeeke geen nieuws uit de president wist te trekken. Mariëlle had haar moment of fame. De kijker blijft intussen zitten met de vraag waarom de Floortje Dessing van de NOS deze reis maakte, als je het toch niet aandurft een president, ook al zit hij in oorlogstijd, scherp te bevragen. Dit zou Oriana Fallaci nooit zijn overkomen.
Lees ook van Geert Dales:
