Bij laïcité in Frankrijk denken we aan een strikte scheiding van kerk en staat, aan het uitbannen van religie in openbare instellingen en aan een lekenmoraal die niet berust op een geopenbaarde waarheid. Dit is een misverstand. De Franse filosoof en politicus Vincent Peillon, lid van de Parti Socialiste, die eerder minister van onderwijs was onder François Hollande, wijst in zijn boek Pierre Leroux: D’une religion nationale ou du culte erop dat de grondleggers van de laïcité in Frankrijk, Pierre Leroux (1797-1871) en Ferdinand Buisson (1841-1932) meenden dat de samenleving niet zonder religie kan. Een samenleving zonder religie is een pure abstractie, absurd, een hersenschim die nooit heeft bestaan. Buisson stelde dat ‘de religie van Jezus de religie is van elke burger in de republiek’. Leroux verwees naar de drie pijlers van de Franse revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Vrijheid is individueel. Bij gelijkheid is iedereen gelijk. Broederschap verzoent deze tegenstelling. Religie is volgens hem een voorwaarde voor broederschap.
Peillon is een jood die onder zijn voorouders een hele resem bekende Fransen heeft, waaronder politici, een bankier, een communist, een van de eerste voorvechters van de vrouwenemancipatie. Volgens Peillon, die hierbij verwijst naar Emmanuel Levinas, heeft een overdreven nadruk op vrijheid en gelijkheid geleid naar de verschrikkingen van de 20ste eeuw. De mens bepaalde zelf zijn regels. De Eerste Wereldoorlog, de Shoah en Hiroshima konden plaatsvinden ten gevolge van het vergeten van de hoogste, religieuze norm van broederschap. In de 21ste eeuw doemen nieuwe verschrikkingen op zoals de destructie van de natuur, de uitputtingslag van de planeet door de agro-industrie, de enorme luchtvervuiling en de opwarming van de aarde. Waar blijft in onze tijd de broederschap die noodzakelijk is om de vrede en de rechtvaardige verdeling van de welvaart te behouden of mogelijk te maken?
De Franse revolutie maakte een einde aan de macht van de clerus en stelde een cultus van de Rede in de plaats. Robespierre verwees echter naar een Etre Suprême, want met de rede alleen worden geen wetten gemaakt. Een neutrale staat bestaat niet want een staat heeft waarden, doet aan opvoeding, de staat heeft een rechtspraak. Hier is een externe instantie noodzakelijk en daarom is religie onmisbaar. Een samenleving zonder religie berooft de mensen van het spirituele, van wat de mensen met elkaar verbindt, van de gemeenschappelijke waarden die mensen gebieden een aantal verboden te respecteren. Is dit laatste niet het geval dan is de weg vrij naar oorlog, opstanden, genocides en alle vormen van schendingen van fundamentele mensenrechten.
In de tijd van Ferdinand Buisson kwam de industrialisatie op gang met een verschrikkelijke uitbuiting van de arbeiders, vrouwen en kinderen uit de lagere sociale klasse (80 procent van de bevolking) leefden in ellendige omstandigheden. Een klein groepje mensen werd steeds machtiger en rijker. In deze situatie was er geen verbondenheid meer tussen de burgers. De religie die eerst werd bestreden werd niet vervangen, vandaar al die excessen bij gebrek aan broederschap of naastenliefde.
De vergelijking met onze tijd ligt voor de hand. Ook nu zien we een toenemende massa van mensen die steeds armer worden. Er is een kleine groep superrijken die steeds machtiger en rijker wordt. De polarisatie in de samenleving neemt toe. De ontkerkelijking heeft geleid tot een spirituele leegte waarin voor religie geen plaats meer is. Vandaar de excessen van deze tijd en het gebrek aan broederschap of naastenliefde, ook ten aanzien van de toekomstige generaties die zullen moeten leven op de planeet die we voor hen achterlaten.
Hoe is het zover kunnen komen? Waarom werden fundamentele religieuze waarden vergeten? Peillon geeft hier een interessante verklaring. We zijn in slaap gesust omdat zoveel is gelukt: er is algemeen kiesrecht, er is gelijkheid voor vrouwen, aan kinderarbeid is een einde gemaakt, we hebben een pensioenstelsel, onderwijs is gratis, er is de 8-urige werkdag en we hebben recht of vakantie. Hierdoor is een spirituele leegte ontstaan waardoor de weg werd geopend naar de bovengenoemde hedendaagse excessen.
Het gaat er niet om dat een staatsgodsdienst wordt opgelegd zoals in de islamitische landen. Een staatsgodsdienst wordt met macht afgedwongen en is daarom mensonwaardig. Het gaat om fundamentele waarden zoals verdraagzaamheid, respect voor de Ander, gewetensvrijheid, vrije meningsuiting, kritisch denken. Het zijn precies deze waarden die in islamitische landen worden ontkend, waardoor ze zich daar voortdurend en ongegeneerd schuldig maken aan schendingen van de mensenrechten. De islam is een imperialistische religie die zich overal dwingend wil opleggen en steeds meer privilegies opeist.
Peillon pleit voor een terugkeer naar de bronnen van onze beschaving, niet om hetzelfde te herhalen, maar om de mogelijkheden om iets nieuws te creëren te ontdekken. Tradities en vernieuwing worden samengevoegd. Dit is een typisch joods idee dat een ‘profetisme van het verleden’ wordt genoemd. Het joods-christelijk fundament van onze beschaving wordt echter voortdurend ondermijnd, niet alleen door de islamitische invasie maar ook door de spirituele leegte van de Europese Unie. Mijn conclusie is daarom erg pessimistisch. De verbondenheid tussen de mensen brokkelt meer en meer af. Polarisatie neemt toe. De asielcrisis is eerder een asielcatastrofe. Het is aandoenlijk om te zien hoe de overheid naïeve oplossingen bedenkt en verdringt dat de komende jaren nog honderdduizenden, misschien miljoenen asielzoekers erbij komen. Zolang Europa geen confederatie van soevereine landen wordt, komt er geen oplossing. De Europese Unie is een lege huls die verhindert dat de meest elementaire waarden van de Europese beschaving beschermd worden. Zelfs de veiligheid van de eigen burgers wordt bedreigd en straks wellicht ook de vitale behoeften ten gevolge van een oorlog die vermeden had kunnen worden.
Niettemin wil ik eindigen met een positieve boodschap. Volksverhuizingen kwamen regelmatig voor in de geschiedenis. Hugenoten en verstandige Vlamingen vluchtten destijds naar Holland. Ieren emigreerden massaal naar Amerika. Nu komen zwarten en moslims naar hier om hun geluk te zoeken. Waarom zouden wij niet hetzelfde kunnen? Als autochtone Nederlanders massaal emigreren naar Hongarije komen hier een paar miljoen huizen vrij voor asielzoekers. De Nederlanders in Hongarije zullen geen last meer hebben van ‘jongeren’ en hoofddoeken zijn in geen velden te bespeuren. Iedereen blij.
Lees ook van Juliaan van Acker:
KLIK NIET OP DE RODE KNOP!
