Vorige week maandag braken er weer gevechten uit op de grens tussen Kirgizië en Tadzjikistan. Er zouden sindsdien al meerdere wapenstilstanden zijn gesloten, maar deze werden vrijwel onmiddellijk geschonden met nieuwe beschietingen over en weer.
Woensdagnacht kwam een Tadzjiekse grenswacht om het leven, en raakten twee andere gewond, bij een schermutseling met Kirgizische troepen. Kirgizië houdt vol dat Tadzjiekse troepen gevechtsposities in hadden genomen in een gebied waar de grens tussen beide landen nog niet vastgesteld was. Toen ze van Kirgizische grenswachten te horen kregen dat ze moesten vertrekken, zouden ze het vuur hebben geopend.
De gevechten lijken sindsdien alleen maar heviger te zijn geworden, ondanks de vermaningen van regionale leiders om het hoofd koel te houden. Beide landen geven elkaar nu de schuld van de escalaties. Volgens Kirgizië gaat het om een Tadzjiekse daad van agressie, en zouden er na een kleine week vechten een aantal dorpjes zijn bezet door Tadzjiekse troepen. Kirgizië zou inmiddels meer dan 130.000 mensen hebben moeten evacueren.
De twee Centraal-Aziatische landen, die in 1991 losbraken van de Sovjet-Unie, hebben inmiddels al bijna dertig jaar een zich voortslepend grensconflict. De landen delen een grens van ongeveer 980 kilometer, maar over meer dan de helft hiervan bestaat nog steeds onenigheid. Ook bestaat er concurrentie om drinkwater in het bergachtige gebied.
Halverwege de negentiende eeuw vocht Rusland een reeks oorlogen uit met een aantal islamitische staten in Centraal-Azië. Het doel was om de regio onder Russisch gezag te brengen, en zo onder andere een einde te maken aan de rooftochten van nomadische slavendrijvers. De verschillende Turkse volken van de regio maakten al eeuwen gebruik van hun vaardigheden als ruiters om in de omliggende streken op rooftocht te gaan.
In de negentiende eeuw was vooral het intern verdeelde Perzië hier het slachtoffer van, maar de periodieke rooftochten langs Russische boerendorpen in Siberië maakten het ook voor Moskou een probleem. Het grondgebied van het huidige Kirgizië en Tadzjikistan kwam bij deze oorlogen onder Russisch gezag.
Na de machtsovername in 1917 door de communisten werd besloten om orde te brengen in de etnische lappendeken van Centraal-Azië. Er werden een paar deelrepublieken opgericht, die tenminste in principe overeen moesten komen met de etnische diversiteit van de regio. Bij dit proces, dat overigens niet aan alle bevolkingsgroepen een eigen deelstaat gaf, werden de Kirgizische Socialistische Sovjetrepubliek en de Tadzjiekse Socialistische Sovjetrepubliek gevormd.
Het proces van de scheiding liep echter tegen het probleem aan dat er soms Tadzjiekse minderheden tussen Kirgiezen woonden, en andersom. Hierdoor ontstonden een aantal exclaves, stukjes van een land die ingesloten liggen binnen een buurland. Met name binnen Kirgizië liggen een aantal gebieden die nu tot Tadzjikistan of Oezbekistan behoren.
Het was dan ook nooit de bedoeling geweest van Josef Stalin om van de deelrepublieken onafhankelijke landen te maken. Het reorganiseren van minderheden in hun eigen regio moest bijdragen aan het bouwen van de socialistische heilstaat, en impliceerde geen toekomstige onafhankelijkheid van Moskou.
Maar onafhankelijk werden ze in 1991 toch, met als gevolg dat de deelrepublieken zich als soevereine staten tot elkaar moesten leren verhouden. De rommelige grenzen tussen de socialistische deelrepublieken werden nu grenzen die door militairen bewaakt moesten worden. Vanaf de jaren ’90 ontstonden in verschillende voormalige Sovjetstaten bovendien interne conflicten. In Tadzjikistan werd van 1992 tot 1997 zelfs een burgeroorlog uitgevochten tussen de communisten en de islamitische oppositie. In Kirgizië braken in 2005, 2010 en 2020 grootschalige rellen uit tegen de regering. Deze liepen uit in revoluties, waarbij demonstranten het aftreden van de toenmalige machtshebbers afdwongen. Stabiliteit lijkt hoe dan ook ver te zoeken.
Rusland heeft ook nog een militaire aanwezigheid in de regio. Er is een Russische luchtmachtbasis bij de stad Kant in Kirgizië, en een Russische legerbasis in Doesjanbe, Tadzjikistan. Ook wonen er, net als in andere ex-Sovjetstaten, etnische Russen in beide landen. Dit zijn echter geen bijzonder grote minderheden. In Kirgizië is 5 procent van de bevolking Russisch, en in Tadzjikistan minder dan één procent.
Wel gebruiken beide landen het Cyrillisch alfabet, en is Russisch een officiële taal, wat eigenlijk vooral van pas komt bij de communicatie met andere niet-Russische landen in de regio en minderheden in eigen land. In beide landen is ongeveer 12-15 procent van de bevolking etnisch Oezbeeks.
Kirgizië en Tadzjikistan zijn ook beiden lid van de CSTO, de Verdragsorganisatie voor Collectieve Veiligheid. Dit moest een Russische tegenhanger zijn voor de NAVO. De verplichting hebben om elkaar bij te staan in het geval van buitenlandse agressie, betekent dus niet dat de lidstaten onderling niet slaags kunnen raken.
