Door: Stefan Wolff, hoogleraar Internationale Veiligheid aan de Universiteit van Birmingham en Tatyana Malyarenko, hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Nationale Universiteit Odesa Rechtsacademie.
De Russische president Poetin dreigt met het gebruik van “veel Russische wapens” als antwoord op de vermeende westerse nucleaire chantage. Hij heeft de inzet van zijn oorlog tegen Oekraïne nog verder opgevoerd. Poetin ging zelfs bijna zo ver dat hij het zelf zei: “Wanneer de territoriale integriteit van ons land wordt bedreigd, zullen wij alle middelen gebruiken die ons ter beschikking staan om Rusland en ons volk te verdedigen – dit is geen bluf.”
Deze laatste escalatie volgt op de aankondiging op 20 september van referenda in de gebieden die Rusland momenteel bezet in Oekraïne. Het is de laatste gok van de Russische president om een gezichtsbesparende uitweg te vinden uit de steeds nijpender wordende situatie in Oekraïne.
Poetin sprak tot het Russische volk in een televisietoespraak om 9 uur Moskou-tijd, en benadrukte dat de gedeeltelijke militaire mobilisatie van zijn 2 miljoen militaire reservisten bedoeld was om Rusland en zijn gebieden te verdedigen. Hij zei dat het westen geen vrede wil in Oekraïne, en voegde eraan toe dat Washington, Londen en Brussel druk uitoefenen op Kiev om “militaire operaties naar ons grondgebied te verplaatsen” met als doel de “volledige plundering van ons land”.
Ruslands plan om via “referenda” grondgebied in het oosten van Oekraïne te annexeren volgt een vast draaiboek, maar het is ook een nieuwe escalatieronde in een oorlog die niet Poetins kant op is gegaan voor het grootste deel van de afgelopen zeven maanden.
In maart 2014 heeft Poetin de Krim geannexeerd na een inderhaast geënsceneerd referendum daar, nadat Rusland het schiereiland had bezet. En in februari 2022 – dagen voordat hij het Russische leger Oekraïne binnen stuurde – erkende hij de onafhankelijkheid van de zogenaamde volksrepublieken Donetsk en Luhansk, waarbij vredesmacht werd ingezet in deze gebieden die sinds 2014 door Rusland en zijn lokale gevolmachtigden werden bezet. Poetin gebruikte de gebieden slechts twee dagen later als lanceerbasis voor zijn illegale oorlog tegen Oekraïne.
Als gevolg van deze agressie veroverde Rusland ongeveer 20% van het grondgebied van Oekraïne – voornamelijk in het oosten. De afgelopen weken heeft Moskou enkele van deze gebieden weer verloren, maar heeft nog steeds controle over ongeveer 90.000 vierkante kilometer, vooral in de Donbas en in het zuidoosten van Oekraïne. De door het Kremlin geïnstalleerde de-facto autoriteiten – die grote delen van de regio’s Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhiya en Kherson bestrijken – hebben Moskou nu “gevraagd” referenda te houden over hun toetreding tot de Russische Federatie.
De referenda zijn waarschijnlijk tussen 23 en 27 september, en naar verwachting zal het Russische parlement elk annexatiebesluit snel bekrachtigen, waarna Poetin het kort daarna in werking zal stellen. Een soortgelijk proces vond plaats in de Krim in 2014.
In 2014 leverde Oekraïne niet veel strijd om de Krim, en de antiterreuroperatie kwam snel tot stilstand toen Rusland troepen en middelen naar Donbas stuurde om zijn lokale gevolmachtigden daar te steunen. Na acht maanden van zware gevechten resulteerde dit in februari 2015 in de laatste tranche van de noodlottige vredesakkoorden van Minsk, die zeven jaar lang een onstabiel staakt-het-vuren creëerden, ingebed in een disfunctioneel dialoogproces dat niet tot een regeling leidde.
Er is nu geen vooruitzicht dat Kiev en zijn westerse partners een soortgelijke overeenkomst zullen aanvaarden die Moskou alleen maar tijd geeft om zich te hergroeperen en zijn volgende stap te plannen. Oekraïense en westerse leiders hebben dat al gezegd, waaronder de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse kanselier Olaf Scholz.
Maar dit zal Rusland waarschijnlijk niet tegenhouden. Poetin heeft niet zozeer een “excuus” nodig om te escaleren in Oekraïne, maar in Rusland zelf. Het opnemen van Oekraïens grondgebied in Rusland zou, vanuit Russisch perspectief, Oekraïense militaire operaties om deze gebieden te bevrijden van de Russische bezetting veranderen in een daad van agressie tegen Rusland.
Dit zou Poetin een voorwendsel geven om tot een algemene mobilisatie op te roepen en mogelijk zelfs de staat van beleg in Rusland af te kondigen. De goedkeuring door de Tweede Kamer van het Russische parlement van strengere straffen voor diverse misdrijven die tijdens perioden van militaire mobilisatie of staat van beleg worden gepleegd, wijst in dit verband in een onheilspellende richting.
De aankondiging van de referenda en alles wat ze inhouden vormt ook een directe uitdaging voor het westen, omdat beleidsmakers in de NAVO en de EU het lef hebben een Oekraïne te blijven steunen dat nu door Rusland als de agressor wordt gezien. Dit zou het risico van een directe confrontatie tussen Rusland en het westen aanzienlijk vergroten en opnieuw het schrikbeeld oproepen dat Rusland zijn toevlucht neemt tot kernwapens.
Dit was al in juli aan de orde, toen Oekraïne vooruitgang begon te boeken in zijn tegenoffensief in het zuiden, maar het bleek weer een van Ruslands inconsequente rode lijnen te zijn.
Poetin had op 15 september een ontmoeting met de Chinese president Xi Jinping in de marge van de jaarlijkse top van de Shanghai Cooperation Organisation in Samarkand, Oezbekistan. Kort daarvoor had Xi ook Kazachstan bezocht en zijn duidelijke steun uitgesproken voor de soevereiniteit en territoriale integriteit van dat land. Dit was een duidelijk signaal aan Poetin om uit Centraal-Azië weg te blijven en was een voorbode van de daaropvolgende vernedering waarbij Poetin moest toegeven dat China zich zorgen maakte over de “speciale militaire operatie” van Rusland in Oekraïne.
Het ontbreken van een soortgelijke boodschap over Oekraïne, waar China blijft vermijden zich duidelijk uit te spreken tegen de agressie van Rusland, kan in Moskou de indruk hebben gewekt dat het verlangen van Peking naar stabiliteit dat Xi uitsprak in Samarkand in de eerste plaats ging over een snel einde van de oorlog, en niet noodzakelijk over de weg daarheen.
Het idee dat China Rusland niet alleen uit Centraal-Azië duwt, maar in feite naar een agressievere houding aan zijn westelijke grenzen, is nog een van de misvattingen van het Kremlin over China. Maar het is een zeer gevaarlijke, gezien de toepasbaarheid van Ruslands draaiboek op “onafgemaakte zaken” in de pro-Russische afscheidingsregio Transnistrië in Moldavië en het feit dat Rusland ook in 2008 de onafhankelijkheid van de twee afscheidingsregio’s Abchazië en Zuid-Ossetië in Georgië heeft erkend.
In zijn recente boodschap aan de Zuid-Ossetische leider Alan Gagloev benadrukte Poetin “bondgenootschap en integratie” als de beginselen van hun relatie en de verbintenis van Rusland om de “nationale veiligheid” van Zuid-Ossetië te waarborgen.
De vraag die uit dit alles voortvloeit is hoe ver Poetin kan en wil gaan? Hij heeft nu de meeste van zijn kaarten gespeeld en wint nog steeds niet. Energiechantage tegen het westen heeft het verenigde front van de NAVO- en EU-leden en hun bondgenoten niet gebroken.
De aanhangers van Poetin zijn dun gezaaid en ze zijn in twijfelachtig gezelschap, zoals Iran en Syrië, Noord-Korea en Myanmar. China mag dan wel Russische olie en gas kopen, maar Xi moet nog openlijk partij kiezen voor Poetin in Oekraïne en zal dat waarschijnlijk ook niet doen, zeker niet als verdere escalatie dreigt als gevolg van de geplande referenda in de bezette gebieden.
Poetin wint vooral niet op het terrein in Oekraïne. Zijn laatste wanhopige poging om de inzet te verhogen is daarvan het duidelijkste signaal tot nu toe – maar ook een indicatie van hoeveel gevaarlijker deze nu al catastrofale situatie kan worden.
.
Stefan Wolff, is hoogleraar Internationale Veiligheid aan de Universiteit van Birmingham en Tatyana Malyarenko is hoogleraar Internationale Betrekkingen aan de Nationale Universiteit Odesa Rechtsacademie.
Dit artikel is overgenomen uit The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees het originele artikel.
