DUBAI, 12 oktober (Reuters) – Net als miljoenen andere Iraanse vrouwen wordt de gepensioneerde lerares Somayyeh al tientallen jaren onderdrukt door de harde islamitische wetten van het land, maar ze was te bang om het op te nemen tegen de heersende geestelijken – tot de dood van Mahsa Amini in hechtenis vorige maand.
Vrouwen stonden in de voorste gelederen van de protesten die uitbraken bij Amini’s begrafenis en zich over het hele land verspreidden en die een van de grootste uitdagingen vormden voor de Islamitische Republiek sinds de revolutie van 1979.
Hoewel analisten de kans op politieke veranderingen in Iran klein achten, is de dood van Amini een ongekend trefpunt geworden voor vrouwen, die kolossale risico’s nemen om voor vrijheid te strijden en oproepen tot de val van de heersende geestelijken in een door mannen gedomineerde samenleving.
“Haar dood heeft ‘de rug van de kameel gebroken’. Dit is het resultaat van jarenlange onderdrukking van Iraanse vrouwen,” zegt Somayyeh. “We zijn moe van de discriminerende wetten, van het feit dat we als tweederangsburgers worden gezien, Nu willen we politieke verandering.”
“Ik kan niet leven met de angst dat ook mijn dochter in aanraking komt met de zedenpolitie en door hen wordt vermoord. Mahsa’s dood heeft aangetoond dat we moeten vechten tegen deze gevestigde orde.”
De verplichte kledingvoorschriften staan bovenaan een lange lijst van grieven van Iraanse vrouwen, die meer dan de helft van de bevolking uitmaken en tot de hoogst opgeleide van het Midden-Oosten behoren. Zij zijn meer dan 80% geletterd en vormen meer dan 60% van de Iraanse universiteitsstudenten.
Maar volgens de Iraanse Islamitische Sharia-wetgeving, die na de revolutie werd opgelegd, kunnen mannen veel gemakkelijker van hun echtgenoten scheiden dan vrouwen, terwijl de voogdij over kinderen ouder dan zeven jaar automatisch naar de vader gaat.
Vrouwen, waaronder wetgevers en hoge ambtenaren, hebben toestemming van hun echtgenoot nodig om naar het buitenland te reizen. Hun getuigenis als getuige is de helft waard van die van een man, en dochters erven de helft van wat zonen doen.
Vrouwen mogen legaal de meeste banen bekleden, stemmen of autorijden, maar ze kunnen zich niet kandidaat stellen voor het presidentschap of rechter worden.
De druk op vrouwen is toegenomen sinds de overwinning van de hardline president Ebrahim Raisi vorig jaar in een streng gecontroleerde race, waardoor het machtsevenwicht verschoof van de matigende invloed van liberale politici.
De “hijab- en kuisheidswet” die Raisi in juli heeft ingevoerd, heeft geleid tot meer beperkingen, zoals een verbod voor vrouwen om sommige banken, overheidsgebouwen en sommige vormen van openbaar vervoer te betreden.
Het aantal busjes van de zedenpolitie is toegenomen en op video’s op sociale media is te zien hoe agenten vrouwen slaan en duwen terwijl ze worden vastgehouden.
Dat heeft veel Iraniërs woedend gemaakt, die vinden dat ze het verdienen om in een vrij land te leven en de rechten te hebben die anderen overal ter wereld genieten.
“Dit gaat niet meer over kledingvoorschriften. Dit gaat over de rechten van de Iraanse natie. Het gaat om een natie die al tientallen jaren wordt gegijzeld door de geestelijkheid,” zegt Nasrin, 38, uit de centrale stad Yazd.
“Ik wil leven zoals ik wil. We vechten voor een beter Iran zonder geestelijken die mijn land besturen.”
Veiligheidstroepen hebben de demonstranten hard aangepakt, waarbij meer dan 185 van hen, onder wie ten minste 19 minderjarigen, zijn gedood, honderden gewond zijn geraakt en duizenden zijn gearresteerd, aldus rechtengroeperingen.
De Iraanse autoriteiten zeggen dat ten minste 20 leden van de veiligheidstroepen zijn gedood tijdens de “rellen”.
“Ik ben opgegroeid in Iran en droomde van een leven in een vrij land, waar ik vrij kan zingen, vrij kan dansen, een vriendje kan hebben en zijn hand kan vasthouden op straat zonder bang te zijn voor de zedenpolitie,” zegt Jinous, 27, een freelance vertaler.
“Ik ben helemaal niet bang. We gaan met mijn moeder en zussen naar protesten om te zeggen ‘genoeg is genoeg’.”
De klerikale machthebbers beschuldigen buitenlandse tegenstanders ervan achter de onrust te zitten en voeren aan dat vrouwen in Iran beter beschermd zijn dan in het Westen, waar vrouwen worden gebruikt als instrumenten om reclame te maken voor producten en om “wanordelijke en onwettige seksuele behoeften” te bevredigen.
“De verplichte hijab is de zwakste pijler van de Islamitische Republiek. Daarom is het regime echt bang voor deze revolutie,” zegt Masih Alinejad, een Iraans-Amerikaanse rechtenactivist die in New York woont.
Golven van de hijabprotesten hebben het klerikale establishment de afgelopen jaren getroffen. In 2014 startte Alinejad een Facebook-campagne “My Stealthy Freedom“, waarin ze foto’s deelde van onthulde Iraanse vrouwen die haar werden toegestuurd.
In 2017 volgde een campagne om vrouwen op woensdag een witte hoofddoek te laten dragen en in 2018 de hijabprotesten, waarbij vrouwen met hun sluier omhoog de straat opgingen. Tientallen vrouwen zijn gevangen gezet voor hun activisme tegen gedwongen sluiering, volgens rechtenorganisaties.
