ProPublica is een Pulitzer Prize-winnende onderzoeksjournalistiek. Meld u aan voor The Big Story nieuwsbrief om verhalen als deze in uw inbox te ontvangen.
Door Katherine Eban, Vanity Fair, en Jeff Kao, ProPublica.
Het laboratorium in Wuhan, China, waar de verdenkingen over het ontstaan van de pandemie centraal stonden, was veel problematischer dan bekend, zo blijkt uit documenten die door een Senaatsteam zijn opgedoken. Vanity Fair en ProPublica geven het duidelijkste beeld van een biocomplex in crisis.
Toy Reid heeft altijd al een gave gehad voor talen – een die hem ver zou brengen van wat hij noemt zijn ‘arbeiderswortels’ in Greenville, South Carolina. Op de middelbare school ging Spaans hem gemakkelijk af. Op de nabijgelegen Furman University, waar hij als eerste van zijn familie naar de universiteit ging, studeerde hij Japans. Daarna, “onwetend maar nieuwsgierig”, zoals hij zegt, kanaliseerde hij zijn fascinatie voor de Dalai Lama in een master in Oost-Aziatische filosofie en religie aan Harvard. Onderweg leerde hij Khmer, de nationale taal van Cambodja, en sprak hij vloeiend Chinees.
Maar het was zijn carrière als China-specialist voor de Rand Corporation en als politiek officier in Oost-Azië voor het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken die hem leerde hoe hij een notoir ondoorzichtige taal moest interpreteren: de ‘partijtaal’ van Chinese communistische functionarissen.
Partijtaal is “zijn eigen lexicon”, legt Reid, nu 44 jaar oud, uit. Zelfs een moedertaalspreker van het Mandarijn “kan het niet echt volgen”, zegt hij. “Het is niet bedoeld om gemakkelijk te begrijpen. Het is bijna een geheime taal van de Chinese overheid. Als ze het hebben over iets dat gênant kan zijn, spreken ze erover in toespelingen en op gedempte toon, en er is een bepaalde acceptabele manier om op iets te zinspelen.”
Vijftien maanden lang leende Reid deze ongewone vaardigheid uit aan een negenkoppig team dat het mysterie van de oorsprong van COVID-19 onderzocht. In opdracht van Senator Richard Burr (Republikeinen, North Carolina), onderzocht het team een overvloed aan bewijsmateriaal, waarvan het meeste open source is maar sommigen geheim, en woog het de belangrijkste geloofwaardige theorieën af over hoe het nieuwe coronavirus voor het eerst de sprong naar de mens maakte. Een tussentijds rapport, dat donderdag is vrijgegeven door de minderheid van de toezichthoudende staf van de Amerikaanse Senaatscommissie voor gezondheid, onderwijs, arbeid en pensioenen (HELP), concludeert dat de COVID-19 pandemie “meer dan waarschijnlijk het resultaat was van een incident in verband met onderzoek.”
Als onderdeel van zijn onderzoek koos Reid voor een aanpak die kunstig was in zijn eenvoud. Vanuit het Hart Senate Office Building in Washington en een gezinswoning in Florida maakte hij gebruik van een virtueel privénetwerk, of VPN, om toegang te krijgen tot berichten die op de website van het Wuhan Institute of Virology (WIV) waren gearchiveerd. Deze berichten blijven op het internet staan, maar hun betekenis kan niet door iedereen worden ontsloten. Sinds de Chinese stad Wuhan is aangewezen als ‘ground zero‘ voor de COVID-19 pandemie heeft een aantal wetenschappers vermoed dat het virus zou kunnen zijn gelekt uit een van de laboratoria van het WIV. Het WIV is immers de plaats waar het gevaarlijkste coronavirusonderzoek in China plaatsvindt. Wetenschappers hebben daar componenten van verschillende coronavirussen gemengd en nieuwe stammen gecreëerd in een poging om de risico’s van menselijke infectie te voorspellen en vaccins en behandelingen te ontwikkelen. Critici beweren dat het creëren van virussen die in de natuur niet voorkomen het risico inhoudt dat ze worden losgelaten.
Het WIV heeft twee campussen en heeft op beide campussen coronavirusonderzoek verricht. De oudere Xiaohongshan campus ligt slechts 12 kilometer van de drukke vismarkt waar COVID-19 voor het eerst in de openbaarheid kwam. De nieuwere Zhengdian-campus, ongeveer 29 kilometer naar het zuiden, huisvest het meest prestigieuze laboratorium van het instituut, een biosafety level 4 (BSL-4) faciliteit, ontworpen om veilig onderzoek naar ‘s werelds meest dodelijke ziekteverwekkers mogelijk te maken. Het WIV kondigde in februari 2015 triomfantelijk de voltooiing aan en kreeg toestemming om begin 2018 met volledig onderzoek te beginnen. Het onderzoek dat er wordt uitgevoerd, moet de doelstellingen van de Chinese Communistische Partij (CCP) bevorderen. Om ervoor te zorgen dat dit gebeurt, heeft de CCP 16 partijafdelingen binnen het WIV, waar leden, waaronder wetenschappers, regelmatig bijeenkomen en hun loyaliteit tonen.
Wekelijks schreven wetenschappers van deze afdelingen in verslagen op de website van het WIV over hun partijvormende activiteiten. Deze verslagen, bedoeld voor oplettende hoger geplaatsten, bestaan meestal uit opgewekte verslagen van wervingsinspanningen en samenvattingen van vergaderingen waarin de nadruk wordt gelegd op de verwezenlijking van de politieke doelstellingen van Peking. “De koppen en de eerste paragrafen lijken volkomen onschuldig,” zegt Reid. “Als je niet goed kijkt, zou je waarschijnlijk denken dat er niets in staat.”
Maar net als onvolmaakte propaganda bevatten de berichten sprankjes van het echte leven: spanningen tussen collega’s, mishandeling door bazen, berispingen van partijbonzen. De grieven zijn vaak verpakt in een verhaal over heldenmoed – een focus op problemen die worden overwonnen en uitdagingen die worden aangegaan, tegen de verwachting in. Ze beschreven intense druk om wetenschappelijke doorbraken te produceren die China’s status op het wereldtoneel zouden verhogen, ondanks een nijpend gebrek aan essentiële middelen. Zelfs in het BSL-4 laboratorium betreurden ze herhaaldelijk het probleem van “de drie ‘no’s‘: geen apparatuur en technologiestandaarden, geen ontwerp- en constructieteams, en geen ervaring met de exploitatie of het onderhoud [van een lab van dit kaliber].”
En toen, in de herfst van 2019, namen de berichten een duistere wending. Ze verwezen naar onmenselijke werkomstandigheden en “verborgen veiligheidsrisico’s.” Op 12 november van dat jaar leek een bericht van partijtakleden in het BSL-4 laboratorium te verwijzen naar een bioveiligheidsinbreuk.
Als je eenmaal de opgeslagen reageerbuisjes hebt geopend, is het net alsof je Pandora’s Box hebt geopend. Deze virussen komen zonder schaduw en gaan weg zonder een spoor achter te laten. Hoewel [we] verschillende preventieve en beschermende maatregelen hebben, is het niettemin noodzakelijk dat het laboratoriumpersoneel zeer voorzichtig te werk gaat om operationele fouten te voorkomen die tot gevaren leiden. Elke keer dat dit is gebeurd, zijn de leden van de Zhengdian Lab [BSL4] Party Branch altijd naar de frontlinie gerend, en ze hebben echt actie ondernomen om ander onderzoekspersoneel te mobiliseren en te motiveren.
Reid bestudeerde de woorden aandachtig. Was dit een verwijzing naar ongelukken uit het verleden? Een erkenning van een lopende crisis? Een algemene erkenning van gevaarlijke praktijken? Of al het bovenstaande? Tussen de regels door lezende, concludeerde Reid: “Ze zeggen bijna dat ze weten dat Beijing op het punt staat naar beneden te komen en tegen ze te schreeuwen.”
En dat is in feite precies wat er vervolgens gebeurde, volgens een samenvatting van de vergadering die negen dagen later werd geüpload.
De tientallen pagina’s WIV-berichten die Reid opdook, met name die van november 2019, hielpen de conclusie van het tussentijdse rapport vorm te geven. Werkend vanuit een kleine, raamloze kamer in het Hart-gebouw die ze de bijnaam ‘de Bat Cave‘ gaven, vergeleken de onderzoekers de analyse van Reid met talloze aanwijzingen, van aanbestedingsberichten en patentdossiers tot verslagen van lopende wetenschappelijke experimenten bij het WIV. Naarmate hun onderzoek groeide, groeide ook een tijdlijn op een op de muur geplakte kaart die zich ontvouwde als een reusachtig dambord.
Vooraf verkregen zij toegang tot honderden pagina’s van de bevindingen en analyses van de Senaatsonderzoekers, en daarmee heeft Vanity Fair, in samenwerking met ProPublica, vijf maanden lang het onderliggende bewijsmateriaal onderzocht. We analyseerden WIV-documenten, overlegden met deskundigen op het gebied van CCP-communicatie, vroegen deskundigen op het gebied van biocontainment om te helpen bij het analyseren van documenten en bekeken met onafhankelijke wetenschappers het mogelijke bewijs dat bepaald vaccinonderzoek veel eerder kan zijn begonnen dan wordt erkend.
We traceerden ook de gevaren die ontstonden toen het WIV een laboratorium bouwde voor onderzoek naar ‘s werelds gevaarlijkste ziekteverwekkers. Alles bij elkaar biedt onze rapportage een belangrijke context die niet is opgenomen in het beknopte interimrapport van 35 pagina’s. Het biedt het meest gedetailleerde beeld tot nu toe van de maanden voorafgaand aan de COVID-19 uitbraak, inclusief nieuwe details over de intense druk waarmee het lab werd geconfronteerd om baanbrekend onderzoek te produceren, de worsteling met toenemende veiligheidsproblemen en een niet eerder gerapporteerde reeks verwijzingen naar een mysterieus incident kort voordat het virus zijn eerste slachtoffers begon te infecteren.
Het minderheidscomité van de Senaat, HELP, heeft geen gedetailleerde analyse van 236 pagina’s vrijgegeven die Reid als begeleidend verslag had opgesteld. Het tussentijdse rapport gaf ook geen context voor de documenten die hij opdook. Deze omissies ontstonden toen honderden pagina’s werden teruggebracht tot 35 in de dagen voordat het rapport werd vrijgegeven. Hoewel sommige leden van het Senaatsteam een klein aantal geheime documenten bekeken, baseerde het tussentijdse rapport zich alleen op openbaar beschikbaar materiaal. Een woordvoerder van het Senaat HELP-minderheidscomité vertelde Vanity Fair en ProPublica: “Wat is opgenomen in het tussentijds rapport zijn de feiten waarvan de commissie heeft bepaald dat ze klaar zijn voor, en waardig zijn voor, publicatie op dit moment. Het tweepartijdige toezichtsonderzoek van de commissie is nog gaande, en wat de moeite van het opnemen waard is, zal zijn weg vinden naar het definitieve rapport.”
Vanity Fair en ProPublica hebben meer dan 500 documenten gedownload van de WIV–website, waaronder partijtakverslagen van 2017 tot heden. Om de interpretatie van Reid te beoordelen, stuurden we belangrijke documenten naar deskundigen op het gebied van CCP-communicatie. Zij vertelden ons dat de WIV-berichten inderdaad aangaven dat het instituut in november 2019 met een acute veiligheidsnoodsituatie werd geconfronteerd; dat functionarissen op de hoogste niveaus van de Chinese regering zich erover bogen; en dat er dringend actie werd ondernomen in een poging de aanhoudende veiligheidsproblemen aan te pakken. De documenten maken niet duidelijk wie verantwoordelijk was voor de crisis, om welk laboratorium het specifiek ging of wat de precieze aard van de bioveiligheidsnoodsituatie was.
Het tussentijdse rapport roept ook vragen op over hoe snel vaccins in China werden ontwikkeld door sommige teams, waaronder één onder leiding van een militaire viroloog genaamd Zhou Yusen. Het rapport noemt het “ongebruikelijk” dat twee militaire COVID-19 vaccinontwikkelingsteams zelfs sneller vroege mijlpalen konden bereiken dan de grote geneesmiddelenbedrijven die deel uitmaakten van het Operation Warp Speed-programma van de Amerikaanse regering.
Vanity Fair en ProPublica spraken met deskundigen die zeiden dat de tijdlijn van Zhou’s vaccinontwikkeling onrealistisch, zo niet onmogelijk leek. Twee van de drie deskundigen zeiden dat het sterk suggereerde dat zijn team uiterlijk in november 2019 toegang moet hebben gehad tot de genomische sequentie van het virus, weken voordat China officieel erkende dat het virus circuleerde.
De auteurs van het tussentijdse rapport beweren niet dat ze het mysterie van de oorsprong van COVID-19 definitief hebben opgelost. “Het gebrek aan transparantie van de overheid en volksgezondheidsfunctionarissen in de [Volksrepubliek China] met betrekking tot de oorsprong van SARS-CoV-2 verhindert het bereiken van een meer definitieve conclusie”, aldus het rapport, eraan toevoegend dat de conclusie kan veranderen als meer onafhankelijk verifieerbare informatie beschikbaar komt.
Tijdens de pandemie is het WIV grotendeels een black box gebleven, vanwege de weigering van de Chinese regering om mee te werken aan internationale onderzoeken. Door de eigen dossiers van het WIV te doorzoeken, hebben onderzoekers van Toy Reid en de Senaat nieuwe aanwijzingen gevonden die de beoordeling in het tussentijdse rapport ondersteunen dat een laboratoriumongeluk “hoogstwaarschijnlijk” verantwoordelijk was voor de pandemie.
In antwoord op gedetailleerde vragen wees een woordvoerder van de Chinese ambassade, Liu Pengyu, beweringen over een laboratoriumlek van de hand en zei dat een internationaal team, bijeengeroepen door de Wereldgezondheidsorganisatie, tot de conclusie was gekomen dat “de bewering van een laboratoriumlek uiterst onwaarschijnlijk is. Die conclusie moet worden gerespecteerd. Vanaf het begin heeft China een wetenschappelijke, professionele, serieuze en verantwoordelijke houding aangenomen bij het opsporen van de oorsprong. Sommige Amerikaanse politici en journalisten “verdraaien de feiten en de waarheid”, zei hij, en voegde eraan toe dat de VS “de epidemie niet langer moeten gebruiken voor politieke manipulatie en schuldspelletjes.”
Meer dan twee jaar na het begin van de COVID-19 pandemie is de vraag naar de oorsprong ervan een wetenschappelijke detective gebleven. Kwam het virus van een besmet dier in een kooi, dat wegkwijnde in de wirwar van kraampjes op een groothandelsmarkt in Wuhan?
Of kwam het van het nabijgelegen Wuhan Institute of Virology, waar China’s beste coronavirusonderzoekers, deels gefinancierd door de Amerikaanse regering, coronavirusstammen samenvoegden om na te gaan hoe ze het meest besmettelijk zouden kunnen worden voor mensen?
Er is een bittere strijd ontstaan tussen een groep virologen die beweren dat hun onderzoek wijst op een marktoorsprong en een andere groep academici en online speurneuzen die beweren dat er een poging is ondernomen om een meer waarschijnlijke laboratoriumoorsprong te verbergen. Vier maanden geleden heeft de wetenschappelijke adviesgroep voor de oorsprong van nieuwe ziekteverwekkers van de Wereldgezondheidsorganisatie een eerdere conclusie herzien en gezegd dat beide scenario’s vanwege onvoldoende bewijs op tafel blijven liggen en verder onderzoek vereisen.
In juni 2021, toen de pogingen om de waarheid te achterhalen vrijwel tot stilstand waren gekomen, stelde Burr Dr. Robert Kadlec, de voormalige assistent-secretaris voor paraatheid en reactie van Health and Human Services onder president Donald Trump, aan om een team samen te stellen om de belangrijkste hypothesen te onderzoeken. Burr, het belangrijkste lid van de HELP-commissie van de Senaat, gaat aan het eind van het jaar met pensioen. Een woordvoerder van Burr weigerde hem beschikbaar te stellen voor een interview.
In het voorwoord van het tussentijdse rapport schreef Burr: “Mijn uiteindelijke doel met dit rapport is een duidelijker beeld te geven van wat we tot nu toe weten over de oorsprong van SARS-CoV-2, zodat we kunnen blijven samenwerken om beter voorbereid te zijn op toekomstige bedreigingen van de volksgezondheid.”
Burr heeft 28 jaar in het Amerikaanse Congres gezeten, eerst als congreslid en daarna, sinds 2005, als senator. Naar hedendaagse maatstaven is hij een gematigde Republikein, die bij de afzetting van 6 januari voor de veroordeling van Trump heeft gestemd. Lang bekend om zijn werk op het gebied van biologische defensie, hielp hij in 2006 bij de goedkeuring van de Pandemic and All-Hazards Preparedness Act en werkte ook aan een snellere goedkeuring door de FDA van geneesmiddelen voor zeldzame ziekten.
De pandemie dompelde hem ook onder in een schandaal, zoals ProPublica eerder heeft gemeld. In februari 2020, na het ontvangen van briefings van de Senaatscommissie voor inlichtingen over de gezondheidsbedreiging van COVID-19, verkocht hij tot 1,7 miljoen dollar aan aandelen voordat de markt instortte, wat een onderzoek naar handel met voorkennis uitlokte. Burr zei dat hij zich baseerde op openbare nieuwsberichten om zijn beslissing om aandelen te verkopen te sturen. Hij stapte op als voorzitter van de Senate Intelligence Committee nadat de FBI zijn mobiele telefoon in beslag nam. In januari 2021 sloot het Department Of Justice zijn onderzoek af zonder hem in staat van beschuldiging te stellen.
De Senaatscommissie HELP betaalde de salarissen van zeven onderzoekers, maar weinig meer, dus stelde Kadlec het beste team samen dat hij kon samenstellen. Van Buitenlandse Zaken leende hij een veterinair epidemioloog en Reid, die hij enkele weken eerder had ontmoet via een gemeenschappelijke vriend die een liefhebber was van de Dalai Lama. Op dat moment was Reid gedetacheerd bij het kantoor van senator Marco Rubio om te werken aan het China-beleid. Kadlec deed ook een beroep op wetenschappelijke adviseurs met expertise in virologie, epidemiologie en biodefense.
Kadlec, een voormalig luchtmachtofficier die jaren eerder met Burr werkte aan bioterrorismekwesties, heeft zowel onder Republikeinse als Democratische presidenten gediend. In 2003 ging hij voor het ministerie van Defensie naar Irak en speelde een cruciale rol bij het ontkrachten van de valse beweringen dat trailers daar als mobiele biowapenlaboratoria dienden. Die ervaring, zegt hij, heeft hem toegerust om te navigeren in de duistere wereld van ‘dual-use research’, waar civiel wetenschappelijk werk soms een clandestien militair doel heeft.
In februari 2020, in zijn functie bij HHS, stond Kadlec toe dat zieke Amerikanen op een cruiseschip terugkeerden naar de VS. En toen Rick Bright, een hoge HHS-ambtenaar die klokkenluider werd, de regering Trump beschuldigde van het politiseren van de reactie op de pandemie, beweerde hij ook dat Kadlec hem degradeerde als vergelding en federale fondsen gebruikte voor het toekennen van contracten aan begunstigde geneesmiddelenproducenten. De House Select Subcommittee on the Coronavirus Crisis onderzocht dit. Hoewel het geen formele bevindingen deed tegen Kadlec, merkte het in een persbericht op dat een HHS-afdeling onder Kadlec’s controle een lucratief contract toekende aan een geneesmiddelenproducent, ondanks waarschuwingen van regelgevers over zijn problematische fabrieken. Kadlec noemt de ervaring “zeer pijnlijk” en zegt: “Ik werd afgeslacht in de pers”. Hij voegt eraan toe: “Dat draag ik vandaag de dag nog steeds met me mee.”
Kadlec zegt dat het onderzoek naar de ramp met het ruimteveer Columbia in 2003, waarbij zeven astronauten omkwamen, zijn benadering van het onderzoek heeft geïnspireerd. Het liet zien dat “bij complexe rampen en gebeurtenissen er altijd een politieke kant is, een technische kant, een menselijke fout”, zegt hij. “Deze dingen gebeuren om verschillende redenen, dus je moet je geest openen.”
In de werving van Reid vond Kadlec een analist die naar aanwijzingen zocht op plaatsen waar een typische wetenschapper dat niet zou doen. “De dingen die ik heb onderzocht en vertaald zijn niet echt wetenschap,” zegt Reid. ”
Zelfs de auteurs van de onophoudelijk vrolijke partijberichten en samenvattingen van vergaderingen in het WIV-archief vonden het moeilijk om de gebeurtenissen van 19 november 2019 te verbloemen, ontdekte Toy Reid toen hij in de archieven van het WIV dook.
Zeven dagen nadat de leden van de Zhengdian partijafdeling hun memo hadden geschreven over het met spoed naar de frontlinie gaan om zich te verdedigen tegen de virale gevaren, kwamen er fall-outs in de vorm van een officiële bezoeker uit Peking. Die bezoeker, Dr. Ji Changzheng, is de directeur technologische veiligheid en beveiliging van de Chinese Academie van Wetenschappen, het uitgestrekte staatsagentschap dat toezicht houdt op meer dan 100 onderzoeksinstellingen in China, waaronder het WIV. Zijn bezoek werd aangekondigd als een seminar over veiligheid op hoog niveau voor een klein publiek van hoog niveau, waaronder de hoofden van de onderzoeksafdelingen van het WIV en topambtenaren op het gebied van bioveiligheid.
Maar de bijeenkomst, die is opgetekend in een samenvatting van anderhalve pagina die op 21 november op de website van het WIV is geplaatst, was geen pro forma seminar. Volgens Reid was het een “ongewoon en evenementgericht” seminar, dat verschilde van de jaarlijkse veiligheidstraining, die in april was gehouden.
Voor Reid sprong het belang van de openingswoorden van Ji bijna van de bladzijde. Ji vertelde de verzamelde groep dat hij was gekomen met “belangrijke mondelinge opmerkingen en schriftelijke instructies” van algemeen secretaris Xi Jinping en China’s premier, Li Keqiang, om een “complexe en ernstige situatie” aan te pakken. ”
Hoewel het taalgebruik in de samenvatting kenmerkend vaag is, beschreef Ji:
Veel grootschalige gevallen van binnenlandse en buitenlandse veiligheidsincidenten in de afgelopen jaren, en vanuit het perspectief van het nemen van verantwoordelijkheid, het standaardiseren van operaties, noodplanning en het één voor één inspecteren van verborgen gevaren, [legde hij] een diepgaande analyse neer, met vele lagen en vanuit vele invalshoeken genomen, die de complexe en ernstige situatie waarmee het [bio]veiligheidswerk momenteel wordt geconfronteerd, levendig onthulde.
De adjunct-directeur veiligheid en beveiliging van het WIV kwam vervolgens aan het woord en gaf een samenvatting van “verschillende algemene problemen die in de loop van het afgelopen jaar tijdens veiligheids- en beveiligingsonderzoeken zijn geconstateerd, en [hij] wees op de zware gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit verborgen veiligheidsgevaren.”
Maar wat Reid’s volle aandacht trok was het woord dat Ji gebruikte om de belangrijke “schriftelijke instructies” te beschrijven die hij vanuit Beijing doorgaf: “Pishi.” Wanneer de hoogste Chinese leiders schriftelijke rapporten ontvangen over een zorgwekkende of belangrijke kwestie, schrijven zij in de marge instructies, bekend als pishi, die snel moeten worden uitgevoerd door lagere ambtenaren. Zoals Reid het interpreteerde, leek de pishi waarmee Ji die dag aankwam rechtstreeks afkomstig te zijn van Xi, waarschijnlijk China’s machtigste leider sinds Mao Zedong. Volgens Reid suggereerde het dat Xi zelf was ingelicht over een lopende crisis bij de WIV.
Is het mogelijk dat Ji de autoriteit van China’s hoogste leider in het algemeen wilde inroepen? Zoals Reid erkent: “Als Chinese functionarissen serieus genomen willen worden door hun publiek, beroepen ze zich op hogere functionarissen.”
Om na te gaan of Ji gewoon Xi’s naam liet vallen om het belang van zijn boodschap te onderstrepen, onderzocht Reid negen van Ji’s bezoeken aan verschillende faciliteiten vóór de pandemie. Allen werden gekenmerkt als jaarlijks of routine. In geen enkel geval was er sprake van een pishi. “Er was geen sprake van Xi”, aldus Reid.
Wanneer Chinese functionarissen zich in algemene termen beroepen op een hogere autoriteit, zullen ze gewoonlijk een belangrijke toespraak aanhalen, aldus Reid. Ji had bijvoorbeeld kunnen verwijzen naar de toespraak die Xi gaf tijdens de plenaire vergadering van de Chinese Academie van Wetenschappen in mei 2018. Zoals Reid het stelt: “Als hij alleen maar de autoriteit van Xi wilde inroepen, is de natuurlijke manier om dat te doen om te zeggen: ‘Weet je nog dat hij kwam om ons allemaal toe te spreken?'”. Een beroep doen op de pishi, aldus Reid, iss “het naar een ander niveau tillen.”
Ji reageerde niet op vragen en een verzoek om commentaar aan de Chinese Academie van Wetenschappen. De directeur-generaal van het WIV en het hoofd van het partijcomité van het WIV reageerden niet op e-mails waarin om commentaar werd gevraagd.
Vanity Fair en ProPublica onderzochten onderzoek van Chinese academici naar pishi en lieten afzonderlijk drie deskundigen op het gebied van CCP-communicatie de samenvatting van de WIV-vergadering bekijken. Allen waren het erover eens dat het om een dringende, niet-routinematige vergadering leek te gaan die verband hield met een soort noodsituatie op het gebied van bioveiligheid.
Een voormalige hoge ambtenaar van de Amerikaanse inlichtingendienst zei dat, hoewel de pishi in het bericht niet noodzakelijkerwijs een smoking gun is, het volgens hem aangeeft dat “er een probleem is met betrekking tot de veiligheid van laboratoria, dat niet vaak voorkomt, en dat Xi Jinping moest zien”. Hij voegde eraan toe: “Iets dat door de secretaris-generaal (Xi) en premier (Li) is goedgekeurd, heeft hoge prioriteit.”
Een andere CCP-analist met een lange staat van dienst zei dat uit het document niet kon worden opgemaakt dat Xi en Li daadwerkelijk een pishi hadden afgegeven in verband met een specifiek incident, of zelfs dat ze ervan op de hoogte waren gesteld. Volgens haar is het goed mogelijk dat Ji hun namen zonder hun medeweten heeft genoemd om het belang van zijn boodschap te onderstrepen. Ze zei echter dat, gezien de voorkeur van de partij voor positieve communicatie, de erkenning van een “complexe en ernstige situatie” betekent “We staan voor iets heel ergs”. Ze zei ook dat de taal van de samenvatting impliceerde dat de situatie in kwestie zich op dat moment voordeed.
Tussen de regels door lezen is essentieel om te begrijpen wat de WIV-berichten werkelijk betekenen. Geremie Barmé, emeritus hoogleraar Chinese geschiedenis aan de Australian National University, die op ons verzoek belangrijke documenten analyseerde, zei over de communicatie van de CCP: “De stijl van zelfbescherming, van dingen afronden, van het vermijden van de waarheid, is een hoogontwikkelde, bureaucratische kunstvorm.”
Zonder meer bewijs is het onmogelijk de details te kennen van wat de verzamelde groep die dag wist en besprak. Maar minstens één nieuwsbericht ondersteunt het idee dat het virus op dat moment mogelijk circuleerde. In maart 2020 meldde een ervaren journalist van de South China Morning Post dat ze interne Chinese overheidsgegevens over vroege gevallen van COVID-19 bekeek, waaronder een 55-jarige in de provincie Hubei, waar Wuhan ligt, die COVID-19 opliep op 17 november 2019.
Dat was slechts twee dagen voordat Ji aankwam bij het WIV, met dringende instructies van de hoogste niveaus van de Chinese regering.
Als viroloog en voormalig legerofficier heeft James LeDuc een halve eeuw lang bestudeerd hoe infectieziekten de volksgezondheid en de nationale veiligheid beïnvloeden. In de loop van zijn carrière was hij getuige van de opkomst van China van een “niet goed ontwikkeld land” tot een biotechnologische grootmacht, vertelt hij aan Vanity Fair en ProPublica.
In december 1985 kwam LeDuc, toen supervisor bij het Amerikaanse medische onderzoekscentrum van het leger in Fort Detrick, aan bij het Wuhan Instituut voor Virologie om te helpen bij een onderzoek naar de werkzaamheid van medicijnen tegen het hantavirus, een levensbedreigende ziekte die door knaagdieren wordt overgebracht. “China kwam net uit de Culturele Revolutie. Iedereen verplaatste zich met de fiets,” herinnert hij zich. “Ik kan me herinneren dat ik een lezing gaf – het scherm was een laken dat een van ons moest vasthouden. De ramen waren eruit gebroken.”
Tweeënhalf decennia later legde het WIV met hulp van Franse wetenschappers en ingenieurs de basis voor China’s eerste BSL-4 laboratorium. Die faciliteit, het Wuhan National Biosafety Laboratory, zou synoniem worden met de hoge biotechnologische ambities van het land. “China heeft herhaaldelijk en krachtig gezegd – en ze maken hun woorden waar met daden – dat ze van plan zijn om de bio-revolutie te bezitten,” getuigde de biodefensie-expert Dr. Tara J. O’Toole in november 2019 voor een subcommissie voor opkomende bedreigingen en capaciteiten van de Amerikaanse Senaat Armed Services. O’Toole diende als een van de wetenschappelijke adviseurs van Kadlec voor het rapport.
Op dit moment exploiteert China drie BSL-4 laboratoria en is het van plan er nog minstens vijf te bouwen. (Biolabs worden ingedeeld in 1-4, van minst naar meest veilig, volgens normen die zijn opgesteld door de Centers for Disease Control and Prevention en internationale volksgezondheidsinstanties.)
China heeft snel vooruitgang geboekt – waarschijnlijk te snel om zijn infrastructuur bij te houden. Het land blijft afhankelijk van andere landen voor essentiële technologie en voorraden, wat leidt tot chronische belemmeringen bij de aanschaf, waarnaar leden van de partijtak verwijzen als het ‘wurgprobleem’. Het beschikt over weinig deskundigen om de meest geavanceerde laboratoria te leiden. China “had niet de achtergrond van hoe [geavanceerde laboratoria] veilig te leiden,” zegt LeDuc. “Ze probeerden hun best te doen.”
Van 2010 tot zijn pensionering in 2021 was LeDuc directeur van het Galveston National Laboratory, een van de acht BSL-4 faciliteiten in de VS. In die periode heeft hij zich ingespannen om de normen van het WIV te helpen verbeteren. Hij bracht verschillende wetenschappers van het WIV naar Galveston voor training en nodigde de functionarissen uit om een internationale conferentie bij te wonen die hij organiseerde.
In 2016 keerde LeDuc terug naar het WIV voor een wetenschappelijke bijeenkomst waarin hij een nieuwe reeks aanbevelingen deelde. De National Science Advisory Board for Biosecurity had er bij de Amerikaanse regering op aangedrongen voorstellen voor wat zij “gain-of-function research of concern” noemde, waarbij wetenschappers gevaarlijke ziekteverwekkers manipuleren om te peilen hoe groot de kans is dat ze een pandemie veroorzaken, intensiever te screenen.
LeDuc zegt dat zijn presentatie “niet noodzakelijkerwijs goed werd ontvangen”. De meeste mensen waren wetenschappers en konden zich niet druk maken over het beleid. Maar hij voelde zich toch verantwoordelijk om hen te waarschuwen. “Het is verlicht eigenbelang dat we er alles aan doen om [China’s] succes te verzekeren,” zegt hij. “We willen ervoor zorgen dat ze de beste praktijken hebben. Als iemand het verpest, lijden we er allemaal onder.”
De onderzoekers van Kadlec zagen bij het doornemen van openbaar beschikbare documenten dat ook de topwetenschappers van China alarm hadden geslagen. “Het bioveiligheidslaboratorium is een tweesnijdend zwaard; het kan worden gebruikt ten behoeve van de mensheid, maar kan ook leiden tot een ‘ramp’,” waarschuwde een artikel uit maart 2019 dat mede is geschreven door Yuan Zhiming, directeur van het BSL-4 laboratorium van het WIV. “Nu er in China steeds meer laboratoria voor bioveiligheid op hoog niveau worden gebouwd, is het dringend noodzakelijk om gestandaardiseerde beheersmaatregelen vast te stellen en uit te voeren.”
Diezelfde maand waarschuwde de directeur van China’s CDC dat biotechnologische technologieën “ook beschikbaar zijn voor de ambitieuze, onzorgvuldige, onbekwame en regelrechte ontevredenen, die ze kunnen misbruiken op manieren die onze veiligheid in gevaar brengen.” In het tijdschrift Biosafety and Health schreef de toenmalige directeur, George Fu Gao, ook dat “het modificeren van het genoom van dieren (inclusief mensen), planten en microben (inclusief ziekteverwekkers) sterk gereguleerd moet worden.”
In de laboratoria van China weerklonken berichten over slordige praktijken, gevaarlijke omstandigheden en ontoereikend toezicht, volgens documenten die door Reid aan het licht zijn gebracht en door Vanity Fair en ProPublica zijn bestudeerd. Een onderzoek uit 2018 door een gemeentelijk bureau in Zhangjiajie, dat 37 laboratoria in het gebied onderzocht, kwam tot een verzengende conclusie. “Onze bevindingen laten geen optimisme toe over de bioveiligheidsomstandigheden”, aldus de studie. “Er zijn veel verborgen veiligheidsgevaren, waaronder beroepsmatige blootstelling, in het ziekenhuis opgelopen infecties, milieugevaar, gebrek aan opleiding, mensen zonder geloofsbrieven die posten innemen, beheersystemen die niet effectief werken, leiderschap dat niet genoeg belang hecht [aan labveiligheid], gebrekkig toezicht en beheer door relevante gezondheidsafdelingen, enz.”
Op 7 nov. 7 november 2018 noemde een ambtenaar van het Municipal Health Inspection Bureau van Guangzhou, het grootste productiecentrum van China, een litanie aan gevaren die werden aangetroffen tijdens bioveiligheidsinspecties in laboratoria: onjuist gebruik van ontsmettingsmiddelen, ondermaats beheer van monsters, personeel met onvoldoende opleiding en beschermende uitrusting, en laboratoriumafvalwater dat rechtstreeks in rioleringssystemen wordt geloosd.
Het WIV was geenszins vrijgesteld van dergelijke problemen, zo blijkt uit rapporten in de eigen archieven. In 2011 en 2018 brachten inspecties van WIV-laboratoria lacunes aan het licht, waaronder onjuiste opslag van virale monsters en tekortkomingen in het beheer.
Toen, op 24 december 2018, hielp een incident dat onmogelijk te verbergen was de veiligheid in laboratoria naar de top van China’s beleidsagenda te katapulteren. Op 21 januari 2019 hield Xi Jinping een toespraak voor de Centrale Partijschool van de CCP, waar jonge kaders in de dop hun opleiding krijgen. Met een gevoel van “angstige urgentie”, volgens The New York Times, benadrukte hij de noodzaak om zich op twee soorten risico’s voor te bereiden: “Zwarte zwanen en grijze neushoorns.” Hij verwees naar twee concepten die populair zijn geworden in bestsellers: Een zwarte zwaan is een zeldzame en onvoorspelbare gebeurtenis, terwijl een grijze neushoorn een duidelijk risico is dat wordt genegeerd totdat het een onmiddellijke bedreiging vormt. Xi beschreef vervolgens mogelijke veiligheidsproblemen in de Chinese staatslaboratoria en liet er geen twijfel over bestaan dat hij zich zorgen maakte over deze kwestie.
‘In de herfst van 2019 werden verschillende onderzoekers binnen het WIV ziek ‘met symptomen die overeenkomen met zowel COVID-19 als gewone seizoensziekten’
Met Xi zelf die opriep tot actie, werd een wetsvoorstel over bioveiligheid dat op de lange baan was geschoven, een topprioriteit die later werd aangenomen. In oktober 2019 pleitte Gao Hucheng, voorzitter van een commissie van het Nationale Volkscongres die verantwoordelijk is voor milieubescherming, voor het belang ervan voor de permanente commissie van het Congres.
In de herfst van dat jaar werden volgens geheime informatie in een factsheet van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken verschillende onderzoekers binnen het WIV ziek “met symptomen die overeenkomen met zowel COVID-19 als gewone seizoensziekten”. Het informatieblad vermeldde niet wie de onderzoekers waren of hoe de Amerikaanse regering op de hoogte kwam van hun ziekte.
Terwijl de Chinese regering haast maakte met het herzien van de bioveiligheidsvoorschriften, werden de wetenschappers van het WIV geconfronteerd met een tegenstrijdig gebod: de vraag van Peking naar wetenschappelijke doorbraken, waardoor druk ontstond om geavanceerde experimenten uit te voeren die in prestigieuze tijdschriften konden worden gepubliceerd. In een bericht van de partijafdeling staat dat Tong Xiao, lid van het CCP-comité van het WIV, de wetenschappers daar vaak vertelt: “Zie je werk niet als druk. Elke taak is een kans en een ladder voor voortdurende zelfverbetering. De overtuiging van ons team is dat verliezen lijden geluk brengt.”
“Ze hebben een agressief regime in hun nek,” zegt Reid. “Deze jongens zitten in een politieke snelkookpan.”
In 2002 verspreidde een uitbraak van het SARS-coronavirus uit China zich over de hele wereld, waarbij 774 mensen omkwamen en meer dan 8000 mensen werden besmet. Aanvankelijk probeerde China het probleem te verbergen. Toen dat onmogelijk werd, bagatelliseerde het de ernst en beweerde het ten onrechte dat de epidemie onder controle was. Ondertussen lekte in 2004 bij twee afzonderlijke incidenten SARS per ongeluk uit een toplaboratorium in Peking en leidde tot mini-uitbraken.
In de nasleep van het debacle zette China zich in voor een langetermijnproject om niet alleen zijn reputatie op het gebied van de volksgezondheid te herstellen, maar ook de geavanceerde wetenschappelijke bekwaamheid te verwerven die een echte mondiale supermacht waardig is.
In 2004 vloog de Franse president Jacques Chirac naar Peking om een wetenschappelijke samenwerkingsovereenkomst te ondertekenen die China naar de grote competities zou helpen katapulteren. Met een overvloedige ceremonie, te midden van champagne en paraderende soldaten, beloofde Chirac dat Frankrijk China vier mobiele BSL-3 laboratoria zou verkopen, een BSL-4 laboratorium van wereldklasse zou helpen bouwen en zou samenwerken bij essentieel onderzoek.
Elf jaar en 44 miljoen dollar later was de bouw van het BSL-4 laboratorium voltooid. Het betonnen laboratorium met vier verdiepingen ligt hoog boven een overstromingsgebied en is ontworpen om een aardbeving met een kracht van 7 te weerstaan. Begin 2018 was het geaccrediteerd voor onderzoek naar de gevaarlijkste ziekteverwekkers ter wereld, waaronder het Ebola-, Marburg- en Nipah-virus. Xi Jinping zelf prees het als “van vitaal belang voor de Chinese volksgezondheid.”
Van buitenaf leek het WIV een transparant centrum voor internationale samenwerking van topniveau. Dat ethos werd het best belichaamd door de onverschrokken wetenschapper Shi Zhengli. Zij had zich bij het WIV opgewerkt tot directeur van het Centrum voor Opduikende Infectieziekten en adjunct-directeur van het BSL-4 laboratorium. Ze sprak vloeiend Frans, had haar opleiding genoten in het BSL-4 Jean Mérieux-Inserm Laboratorium in Lyon en stond in China bekend als ‘vleermuisvrouw’ vanwege haar onverschrokken verkenning van hun grotten om monsters te verzamelen. “Shi Zhengli wist heel goed hoe ze met virussen moest omgaan,” vertelt Gabriel Gras, een Franse biosafety en biocontainment technologie expert die het BSL-4 personeel van het WIV hielp opleiden, aan Vanity Fair en ProPublica. “Ze heeft deze haar hele leven al behandeld.”
Terwijl het BSL-4 lab daar een van de meest verheven wetenschappelijke paradepaardjes van het land werd, groeide Shi’s onderzoek in belang en omvang. In een onderzoeksartikel uit 2015 bewezen Shi en de viroloog Ralph Baric van de Universiteit van North Carolina dat het spike-eiwit van een nieuw coronavirus kon worden gebruikt om menselijke cellen te infecteren. Met muizen als proefpersonen splitsten zij de spike van een nieuw SARS-achtig virus van een vleermuis in een versie van het SARS-virus van 2003, waardoor een nieuwe besmettelijke ziekteverwekker ontstond. De virusmanipulatie werd uitgevoerd in Baric’s BSL-3 laboratorium in North Carolina. Dit gain-of-function experiment was zo beladen dat de auteurs er in feite een waarschuwingslabel op plakten: “Wetenschappelijke onderzoekscommissies kunnen deze studies bestempelen als te gevaarlijk om voort te zetten.”
In maart 2018 werkte Shi samen met Baric en een oude medewerker, Peter Daszak, aan een subsidievoorstel van 14 miljoen dollar om vleermuiscoronavirussen genetisch te manipuleren om te zien hoe ze pandemieën zouden kunnen veroorzaken. Volgens het voorstel zouden de virussen kunnen worden versterkt met een zogenaamde furin-splitsingsplaats om hun toegang tot menselijke cellen te bevorderen. Het Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA) verwierp het subsidievoorstel omdat het de risico’s van een supervirus niet voldoende beoordeelde.
Het is niet duidelijk of de WIV-wetenschappers het onderzoek zelf hebben voortgezet. Shi en Baric gaven geen commentaar. In zijn antwoord op ons verzoek om commentaar ging Daszak niet in op de DARPA-subsidie. Hij zei dat hij het rapport van de Senaat niet had bekeken en wees in plaats daarvan op een ander rapport, dat hij onlangs mede heeft geschreven in de Proceedings of the National Academy of Sciences, dat “sterk wijst” op een natuurlijke oorsprong voor SARS-CoV-2.
Hoewel Shi in de Chinese pers meestal werd afgebeeld in haar witte zuurstofpak onder druk, dat vereist is voor BSL-4 onderzoek, blijkt uit gepubliceerde artikelen dat zij en de onderzoekers die zij begeleidde veel van hun werk deden in BSL-3 en zelfs BSL-2 faciliteiten, die de WIV vóór de pandemie toestond. Het tussentijds rapport somt verschillende soorten risicovol onderzoek op die in het WIV op BSL-3 en BSL-2 niveau werden uitgevoerd. Dierproeven om de doeltreffendheid van vaccins te testen genereerden zeer besmettelijke aërosolen die “moeilijk te detecteren” zijn, aldus het tussentijdse rapport, waaraan wordt toegevoegd dat “er bezorgdheid bestond over het uitvoeren van dit soort onderzoek in een BSL-2-laboratorium.”
In het begin van 2017 liep de samenwerking met de Fransen spaak en vertrok Gras, de laatste Franse deskundige daar. De Fransen hadden gediend als ontwerpers en aannemers, maar werden nooit partners. “Ik denk dat de Fransen niet echt geïnteresseerd waren in samenwerking met Wuhan,” deels vanwege uiteenlopende onderzoeksbelangen, zegt Gras. Hij voegt eraan toe dat Yuan Zhiming, de BSL-4 directeur, “geen gemakkelijk persoon was. Hij kan mensen onder druk zetten.
Lang voordat het lab zijn meest riskante werk begon, waren er alarmerende tekenen van problemen in het verschiet. In 2016, tijdens zware overstromingen, steeg het water zo hoog dat nabijgelegen straten onbegaanbaar waren, en onderzoekers moesten door een bebost gebied wandelen om het laboratorium te bereiken en de veiligheid ervan te garanderen, zo vertelden leden van de Zhengdian lab-afdeling vertelden in een WIV-bericht dat Toy Reid opdook.
De beslissing om de muren van roestvrij staal te bouwen veroorzaakte een aanzienlijke uitdaging. Roestvrij staal is “zeer kwetsbaar voor corrosie” van ontsmettingsmiddelen, vertelt Bob Hawley, de voormalige chef van veiligheid en stralingsbescherming bij het U.S. Army Medical Research Institute of Infectious Disease, aan Vanity Fair en ProPublica. Hawley is een deskundige adviseur bij het tussentijdse rapport.
Zelfs in 2016 worstelden Chinese technici al met de vraag hoe ze laboratoriumoppervlakken en andere zaken goed konden desinfecteren, volgens e-mails die zijn verkregen in een WOB-rechtszaak. In juli e-mailde Yuan een NIH-medewerker die hij het jaar daarvoor had ontmoet met als onderwerp “hulp vragen”. Hij schreef dat hij op zoek was naar “een suggestie voor de keuze van ontsmettingsmiddelen” die in het BSL-4 laboratorium worden gebruikt. ”
Zoals LeDuc opmerkte: “Ze zochten naar expertise waar ze die maar konden vinden.”
Yuan zelf noemde het tekort aan expertise een van de vele problemen die een veilige werking van de Chinese laboratoria in gevaar brachten. In het septembernummer 2019 van the Journal of Biosafety and Security beschreef hij een versleten systeem waarbij onderhoudskosten “over het algemeen werden verwaarloosd” en “verschillende BSL‘s op hoog niveau onvoldoende operationele middelen hebben voor routinematige maar vitale processen. Vanwege de beperkte middelen draaien sommige BSL-3 laboratoria op uiterst minimale operationele kosten of in sommige gevallen helemaal niet.”
Gerald Parker, associate dean for Global One Health aan de Texas A&M University’s School of Veterinary Medicine and Biomedical Sciences en een deskundige adviseur voor het tussentijdse rapport, vertelt Vanity Fair en ProPublica dat hij de onthullingen van Yuan “verbijsterend” vindt. De combinatie van bioveiligheidsproblemen en beperkte onderhoudsfondsen is “een recept voor een ramp”, zegt hij. “Je koppelt dat aan een autoritair regime waar je gestraft kunt worden voor het melden van veiligheidsproblemen. Je zit in een doemlijn van druk om te produceren, en als er iets misgaat, word je misschien niet gestimuleerd om te rapporteren.”
Zoals de partijleden van Zhengdian lab noteerden in hun bericht van 12 november 2019, dat in het tussentijdse rapport is opgenomen: “In het laboratorium moeten ze vaak vier uur achter elkaar werken, zelfs uitlopend tot zes uur. Gedurende deze tijd mogen zij niet eten, drinken of zich ontlasten. Dit is een extreme test van iemands wil en fysieke uithoudingsvermogen.”
Een dienst van vier tot zes uur in een overdrukpak is “ongewoon lang”, zegt Hawley, gezien de stress van uitdroging, gebrek aan mobiliteit en het lawaai van de zuurstof dat zo luid is dat gehoorbescherming nodig is. “Meestal is het maar een paar uur maximaal.”
Larry Kerr, een viroloog die onlangs met pensioen is gegaan als directeur van het Office of Pandemics and Emerging Threats van de HHS en die diende als deskundige adviseur voor het rapport van de Senaat, verteldt Vanity Fair en ProPublica: “Mijn gevoel zegt dat de WIV niet klaar was om live te gaan toen ze alles aanzetten [in de BSL-4] en begin 2018 begonnen met experimenten.” Hij voegt eraan toe: “Zelfs de mensen van de WIV zeggen: ‘We hebben niet de middelen en mogelijkheden om dit draaiende te houden.’ Het is als, holy crap, als je in zo’n lab werkt, begrijp ik niet waarom mensen het niet sluiten.”
Maar het paradepaardje van het laboratorium bleef even druk als altijd. Reid zegt over de WIV-berichten die hij analyseerde: “Het gevoel dat je krijgt van al deze documenten is: De China-versie van je eigen hacje redden.”
Tegen de herfst van 2019 ontstonden er problemen bij het WIV, volgens de documenten die Toy Reid had opgedoken. 11 september 2019 arriveerde inspectiepatrouillegroep nr. 15 van de CCP in het hoofdkwartier in Beijing van de moederorganisatie van het WIV, de Chinese Academie van Wetenschappen (CAS), om een twee maanden durende politieke inspectie uit te voeren. De inspectie maakte deel uit van een grotere routinecontrole van 37 staatsorganisaties. Volgens de leider van het inspectieteam was het doel van de inspectie het opsporen van “schendingen van politieke discipline, discipline van de partijorganisatie, [financiële] ethische discipline, discipline ten opzichte van de massa’s, werkdiscipline en discipline in het persoonlijke leven”. Ze waren ook op zoek naar gevallen van onvoldoende loyaliteit aan de missie van de CCP.
De inspecteurs uit Beijing identificeerden meer dan een dozijn “hoofdproblemen” bij CAS, waaronder een “hardnekkige kloof” tussen de belangrijke instructies van Xi Jinping over het nastreven van een “sprongsgewijze ontwikkeling in wetenschap en technologie” en de uitvoering door CAS van Xi’s instructies.” Kortom:
niet genoeg vooruitgang, ondanks alle druk.
Een week eerder, op 3 september, waren meer dan 50 managers en medewerkers van het WIV bijeengekomen om een dreigende interne audit te bespreken die de politieke discipline zou evalueren, aldus een bericht van de partijtak. De wetenschappers en hun toezichthouders werden op elk niveau onder de loep genomen.
Een spoor van bewijsmateriaal uit die herfst lijkt aan te tonen dat het WIV een crisis probeerde aan te pakken. “Dat is het moment waarop je noodhulpactiviteit begint te zien”, zegt Larry Kerr, de voormalige directeur van het HHS-pandemiebureau.
Het begon binnen 24 uur na het begin van de CAS-inspectie. Op 12 september tussen 2 en 3 uur ‘s nachts, aldus het tussentijds rapport, verwijderde het WIV zijn Wildlife-Borne Viral Pathogen Database, die meer dan 15.000 monsters van vleermuizen bevatte. De database was een hulpmiddel voor onderzoekers wereldwijd. Een met een wachtwoord beveiligd gedeelte dat alleen toegankelijk is voor WIV-personeel bevatte ongepubliceerde sequenties van bèta-coronavirussen van vleermuizen – de familie van coronavirussen waartoe SARS-CoV-2 behoort.
De Senaatsonderzoekers analyseerden een spoor van aanbestedingen en octrooiaanvragen, die, aldus het tussentijdse rapport, suggereren dat “het WIV moeite had om belangrijke bioveiligheidscapaciteiten in stand te houden in zijn high-containment BSL3 en BSL4 laboratoria”. Op 11 december diende een team van WIV-onderzoekers in China een octrooiaanvraag in voor een apparaat om gevaarlijke gassen te filteren en in te dammen in een biologische kamer, zoals de kamers die werden gebruikt om besmette dieren te vervoeren. De aanvraag, die Vanity Fair en ProPublica bekeken, merkte op dat defecte luchtslangen op dierentransporters kunnen leiden tot “meerfasige” risico’s wanneer er ziekteverwekkers in de lucht in het spel zijn, en waarschuwde dat een “stabiel filterapparaat met hoog rendement” en een corrosiebestendig frame “dringend nodig” waren. Het jaar daarop, in november 2020, vroeg het WIV een octrooi aan voor een nieuw desinfectiemiddel dat volgens het WIV “het corrosie-effect op metaal, met name roestvrij staal, zou verminderen”, aldus het tussentijds verslag.
In de octrooiaanvraag, waarin zeven uitvinders, onder wie Yuan Zhiming, worden genoemd, worden de problemen met betrekking tot het eerdere desinfectiemiddel levendig beschreven:
Langdurig gebruik zal leiden tot corrosie van metalen onderdelen zoals roestvrij staal, waardoor de bescherming van … faciliteiten en apparatuur afneemt. Het kan niet alleen de levensduur verkorten en economische verliezen veroorzaken, maar ook leiden tot het ontsnappen van zeer pathogene micro-organismen naar de externe omgeving van het laboratorium, met als gevolg verlies van mensenlevens en eigendommen en ernstige sociale problemen.
In de woorden van een China-analist die als adviseur werkt voor westerse bedrijven, wanneer Chinese functionarissen “de oplossing voor een probleem beschrijven, kom je er zo achter wat er fout is gegaan.”
Vanity Fair en ProPublica analyseerden de website van het WIV en ontdekten dat er mogelijk sprake was van een poging achteraf om de gebeurtenissen van november 2019 te herkaderen. Op 11 november leek het WIV het hele deel van zijn website met institutioneel en partijtaknieuws opnieuw te publiceren. Elk bericht van eerdere data, zelfs die van enkele jaren eerder, bevat onderliggende gegevens die erop wijzen dat het op die dag is gewijzigd.
Hoewel dit het gevolg kan zijn geweest van routineonderhoud van de site, roept het een andere mogelijkheid op: dat WIV-functionarissen documenten hebben verwijderd of herzien in een poging zich te isoleren van schuld in de aanloop naar het bezoek van Ji Changzheng op 19 november.
Het eerste bericht dat na 11 november werd geplaatst was dat van de afdeling van het Zhengdian-lab, waarin werd opgesomd hoe haar leden zich naar de frontlinies hadden gehaast telkens als er een biocontainmentfout was geweest. Het bericht was gedateerd op 12 november, maar uit de onderliggende gegevens bleek dat het bestand in werkelijkheid was geüpload op 19 november, de dag van het spoedbezoek van Ji.
Matthew Pottinger, die onderzoek doet naar China-gerelateerde kwesties aan het Hoover Institution van Stanford University en de voormalige plaatsvervangende nationale veiligheidsadviseur van president Trump was, zegt tegen Vanity Fair en ProPublica: “Dit is de CCP-versie van ‘cover your ass‘.
Terwijl de senaatsonderzoekers de vraag onderzochten wanneer de uitbraak begon, onderzochten zij en hun wetenschappelijke adviseurs de verrassend snelle ontwikkeling van vaccins door verschillende Chinese onderzoeksteams.
Het werk van één militaire vaccinoloog trok hun aandacht: Zhou Yusen, directeur van het State Key Laboratory of Pathogen and Biosecurity aan de Academy of Military Medical Sciences Institute of Microbiology and Epidemiology, in Peking. Zhou had jarenlang gewerkt aan de ontwikkeling van vaccins voor ziekteverwekkers als SARS en Middle East Respiratory Syndrome (MERS), een nieuw coronavirus dat in 2012 voor het eerst in Saoedi-Arabië werd ontdekt. Een 2016 verslag van het WIV vermeldde Zhou als een belangrijke partner voor zijn MERS-vaccinonderzoek. En in november 2019 werkte hij mee aan een artikel met een team van WIV-wetenschappers, waaronder Shi Zhengli.
Op 24 februari 2020 werd Zhou de eerste onderzoeker ter wereld die een octrooi aanvroeg voor een SARS-CoV-2-vaccin. Zijn voorgestelde vaccin werkte door een deel van het spike-eiwit van het virus te reproduceren dat bekend staat als het receptorbindingsdomein. Om met de ontwikkeling van een vaccin te beginnen, zouden onderzoekers de volledige genetische sequentie van SARS-CoV-2 nodig hebben gehad, aldus het tussentijdse rapport.
Shi Zhengli heeft gezegd dat haar lab als eerste een sequentie van het virus heeft gemaakt en dat werk op de ochtend van 2 januari 2020 heeft voltooid. Die sequentie is de sequentie waarmee Zhou zei te hebben gewerkt in zijn Chinese octrooiaanvraag, die Vanity Fair en ProPublica hebben bekeken.
Volgens het tussentijdse rapport zijn er grenzen aan hoe snel een vaccin kan worden ontwikkeld. In het bijzonder wordt gesteld dat “dierstudies zijn ontworpen om een bepaalde tijd te duren en niet kunnen worden ingekort zonder de resulterende gegevens in gevaar te brengen.”
In zijn octrooiaanvraag en in later gepubliceerde artikelen documenteerde Zhou een robuust onderzoeks- en ontwikkelingsproces dat zowel de aanpassing van het virus aan wild-type muizen omvatte als de infectie van genetisch gemodificeerde muizen met gehumaniseerde longen.
Vanity Fair en ProPublica raadpleegden twee onafhankelijke deskundigen en een deskundige adviseur voor het tussentijdse rapport om hun oordeel te krijgen over wanneer het onderzoek van Zhou waarschijnlijk is begonnen. Twee van de drie zeggen dat hij niet later dan november 2019 moest zijn begonnen, om het muizenonderzoek dat in zijn octrooi en latere documenten wordt beschreven, te voltooien. Ze voegen eraan toe: “Ik denk dat geen enkel moleculair biologisch laboratorium ter wereld, hoe geavanceerd ook, dat voor elkaar kan krijgen.”
Rick Bright, de voormalige HHS-functionaris die hielp toezicht te houden op de ontwikkeling van vaccins voor de Amerikaanse overheid, zegt tegen Vanity Fair en ProPublica dat zelfs een tijdschema van vier maanden “agressief” zou zijn, vooral als het om een nieuw virus gaat. ”
Jesse Bloom, een viroloog bij het Fred Hutchinson Cancer Research Center, vertelt dat het tijdschema erg snel was, maar “haalbaar voor een groep met aanzienlijke bestaande expertise en lopend werk” aan de ontwikkeling van soortgelijke SARS-gerelateerde coronavirusvaccins, maar alleen als “alles goed ging.”
Zhou en zijn collega’s beschreven hun COVID-19-vaccinonderzoek in een preprint die op 2 mei 2020 werd geplaatst. Toen het drie maanden later werd gepubliceerd in een peer-reviewed tijdschrift, vond Reid, werd Zhou vermeld als “overleden.” De omstandigheden van zijn dood zijn niet bekendgemaakt.
In de vroege uren van 1 januari 2020 sloten de ambtenaren van Wuhan de Huanan Seafood Wholesale Market nadat ze hadden vastgesteld dat daar de eerste cluster van SARS-CoV-2-besmettingen ter wereld had plaatsgevonden. Te koop aangeboden dieren werden weggehaald, kraampjes werden ontsmet en een epidemiologisch team besteedde dagen aan het verzamelen van omgevingsmonsters.
Hoe kwam het virus terecht in Wuhan, een metropool met 11 miljoen inwoners honderden kilometers ten noorden van China’s krioelende vleermuisgrotten? Het was zo’n onwaarschijnlijke plaats voor een coronavirusuitbraak dat WIV-wetenschappers in het verleden inwoners van Wuhan hadden gebruikt als controlegroep bij het screenen van mensen op het platteland van de provincie Yunnan op blootstelling aan door vleermuizen overgedragen virussen. De veronderstelling was dat stedelingen in Wuhan weinig contact zouden hebben met vleermuizen.
Voor veel wetenschappers was het antwoord duidelijk: de handel in wilde dieren in China had levende dieren, een voor de hand liggende bron van ziekten, in een gevaarlijk nauwe nabijheid van mensen gebracht. Jaren eerder was iets soortgelijks gebeurd met SARS, dat oversloeg naar verschillende markten waar in de provincie Guangdong in de loop van maanden levende dieren werden verkocht. Als de handel in wilde dieren de boosdoener was, waar was dan het spoor van de besmette dieren? En waar was de dierlijke gastheer?
De vraag waar COVID-19 vandaan kwam is nooit een puur wetenschappelijke geweest. In april 2020 verklaarde Trump tijdens een persconferentie dat COVID-19 – of “kung griep”, zoals hij het al snel begon te noemen – afkomstig was uit een laboratorium in China. Toen hij werd ondervraagd over het bewijs voor deze bewering, verklaarde hij: “Ik kan u dat niet vertellen. Ik mag u dat niet vertellen.”
Terwijl samenzweerders hun pijlen richtte op de WIV in het algemeen en Shi Zhengli in het bijzonder, schoten westerse wetenschappers te hulp om hen te verdedigen. “Wij veroordelen gezamenlijk ten zeerste de samenzweringstheorieën die suggereren dat COVID-19 geen natuurlijke oorsprong heeft”, aldus een door 27 wetenschappers ondertekende verklaring die op 19 februari 2020 door het medische tijdschrift Lancet werd gepubliceerd. Later zou blijken dat één van de wetenschappers die die verklaring had ondertekend, had geprobeerd zijn eigen rol in het orkestreren ervan te verbergen en het creëren van de indruk van een consensus, zoals Vanity Fair eerder heeft gemeld. Die wetenschapper ging hier niet op in toen hij reageerde op ons verzoek om commentaar voor dit artikel.
Toen waren de strijdlijnen echter al getrokken. Als je de lab-lek theorie steunde, stond je achter Trump. Op 25 februari 2022 publiceerde een team onderzoekers van het Chinese CDC een preprint waaruit bleek dat van de 457 swabs die waren genomen van 18 soorten dieren op de markt, geen enkel bewijs van het virus bevatte. In plaats daarvan werd het virus gevonden in 73 swabs uit de omgeving van de markt, die allemaal verband hielden met menselijke infecties.
De volgende dag publiceerde een team van wetenschappers, waaronder Michael Worobey, een evolutiebioloog aan de Universiteit van Arizona, een voordruk waarin de Huanan-markt werd aangewezen als het “ondubbelzinnige epicentrum van de COVID-19 pandemie”. Met behulp van cartografische software analyseerden zij de locaties van 155 van de vroegst bekende gevallen die door de Chinese autoriteiten aan de Wereldgezondheidsorganisatie waren gemeld, en zij stelden vast dat deze zich in het centrum van de markt bevonden. Volgens een begeleidende analyse onder leiding van Jonathan Pekar, een bio-informaticastudent aan de Universiteit van Californië in San Diego, waren er niet één maar “ten minste twee” gevallen van besmetting op de markt geweest. De New York Times katapulteerde de preprints naar internationale aandacht. Toen de peer-reviewed versie in juli in Science werd gepubliceerd, was het “doorslaggevend bewijs” verdwenen. In een uitgebreid antwoord op ons verzoek om commentaar zegt Worobey dat de verwijdering van die woorden een redactionele keuze van de auteurs was en dat de taal in Science “niet minder definitief” was dan de preprint.
Het werd vervangen door soortgelijke taal: “onze analyses geven aan dat het ontstaan van SARS-CoV-2 plaatsvond via de handel in levende wilde dieren in China.”
In het tussentijdse Senaatsrapport wordt daarentegen geconcludeerd dat “de hypothese van een natuurlijke zoönotische oorsprong niet langer het voordeel van de twijfel verdient, of het vermoeden van juistheid.” Het beschikbare bewijs past niet in de patronen van eerdere uitbraken, stelt het rapport, waaronder uitbraken van SARS in 2003 en vogelgriep in 2013. Bij die uitbraken waren er veel onafhankelijke uitbraken op meerdere locaties, en die virussen “vertoonden een veel grotere genetische diversiteit dan de vroege SARS-CoV-2-stammen”. En binnen zes maanden na het eerste bekende geval van SARS, aldus het rapport, vonden Chinese gezondheidsfunctionarissen bewijzen van het virus bij palmcivetten en wasbeerhonden.
Het tussentijdse rapport wijst er ook op dat “bijna drie jaar na het begin van de COVID-19 pandemie, er nog steeds geen bewijs is van een dier dat besmet is met SARS-CoV-2, of een nauw verwant virus, vóór de eerste openbaar gemelde menselijke COVID-19 gevallen in Wuhan in december 2019.”
Worobey zegt: “Onze twee recente artikelen stellen vast dat een natuurlijke zoönotische oorsprong het enige plausibele scenario is voor het ontstaan van de pandemie.”
Voordat dit verhaal verscheen, plaatste Worobey zijn opmerkingen aan ons, evenals aanvullende opmerkingen, op Twitter, zodat ze niet zouden worden “genegeerd of gefilterd,” en verklaarde dat hij onvoldoende tijd had gekregen om te reageren.
Hoewel het Chinese CDC geen bewijs vond van het virus bij dieren op de markt, vertelt Pekar aan Vanity Fair en ProPublica dat de verwijdering van dieren van de markt tegen het begin van 2020 het moeilijk maakte om “daadwerkelijk de juiste dieren te bemonsteren op SARS-CoV-2.”
Het tussentijdse rapport van de Senaat is niet waarschijnlijker dan de studies van Worobey en Pekar waardoor het boek over het debat over de oorsprong kan worden gesloten, en probeert dat ook niet. Het lijkt eerder voorbestemd om de strijd te laten escaleren, net nu de Republikeinen in het Congres hopen de meerderheid te heroveren tijdens de tussentijdse verkiezingen. Ze willen Dr. Anthony Fauci, de vertrekkende directeur van het National Institute of Allergy and Infectious Diseases, naar Benghazi-achtige hoorzittingen slepen.
Het geschil over de oorsprong van COVID-19, uitgevochten in de zalen van het Congres en op de webpagina’s van wetenschappelijke preprints, is giftiger en verdeeld geworden naarmate de tijd verstreek. Op Twitter is wat een wetenschappelijk debat zou moeten zijn veranderd in een doucheput van poep-emoji’s en beledigingen op schoolpleinniveau.
In het begin van februari 2020, toen COVID-19 zich buiten China verspreidde, kreeg James LeDuc van het Galveston National Laboratory telefoontjes van journalisten met de vraag of SARS-CoV-2 uit een laboratorium afkomstig kon zijn. Niettemin stuurde hij op 9 februari een e-mail naar zijn oude collega en mentor bij het WIV, Yuan Zhiming. LeDuc moedigde hem aan “de laboratoriumactiviteiten in verband met het onderzoek naar coronavirussen grondig door te nemen, zodat u volledig voorbereid bent om vragen over de oorsprong van het virus te beantwoorden.” Hij voegde een lijst van drie pagina’s toe met “enkele gebieden die u wellicht wilt onderzoeken.”
In het door LeDuc voorgestelde overzicht stonden de volgende vragen: “Is er enig bewijs voor een mechanische storing in de biocontainment gedurende de periode in kwestie? Werden er biologische veiligheidskasten gebruikt en naar behoren gecertificeerd?
De vragen waren toepasselijk. Twee en een halve maand eerder, zo blijkt uit het tussentijdse rapport, plaatsten inkoopfunctionarissen van het WIV een oproep tot inschrijving op een overheidswebsite voor een dure luchtverbrandingsoven. Het bericht was gedateerd op 19 november 2019, de dag dat de bezoekende CAS-veiligheidsfunctionaris arriveerde om daar een “complexe en ernstige” situatie aan te pakken.
Vóór de bredere toepassing van HEPA-filters in de jaren vijftig werden luchtverbranders gebruikt om “lucht die van de ene plaats kwam en naar de andere ging te verhitren om ze vrij te maken van elk microbieel agens“, aldus Bob Hawley, de voormalige veiligheidschef bij het Medical Research Institute of Infectious Disease van het leger. ”
LeDuc zegt dat hij nooit iets van Yuan heeft gehoord.
Toy Reid, die nu in Jakarta, Indonesië, zijn werk voor het State Department hervat, zegt dat WIV-wetenschappers geen “vrije mensen” zijn die openhartig kunnen delen wat er in hun laboratoria is gebeurd. “Het WIV ligt onder de duim van de partijstaat,” zegt hij. “Het is niet omdat je de politieke druk waaronder ze liggen niet ziet, dat ze er niet onder liggen. Amerikaanse wetenschappers hebben zich dat langzaam gerealiseerd.”
Zonder de medewerking van de Chinese regering kunnen we niet precies weten wat er wel of niet is gebeurd bij het WIV, of welke precieze omstandigheden SARS-CoV-2 hebben ontketend. Maar de berichten die Reid heeft opgegraven en het aanvullende bewijsmateriaal dat het Senaatsteam heeft verzameld, wijzen op een ramp in wording: politieke druk om uit te blinken, onvoldoende middelen om risicovol werk veilig te stellen en een poging om de schuld te ontlopen toen de crisis eenmaal was uitgebroken.
“Als je je handen in de lucht steekt en zegt: ‘We zullen het nooit weten, want het is China’, en gewoon doorgaat – als je die defaitistische houding aanneemt – kun je jezelf niet voorbereiden om te voorkomen dat zoiets in de toekomst gebeurt.”
ProPublica is een Pulitzer Prize-winnende onderzoeksjournalistiek. Meld u aan voor The Big Story nieuwsbrief om verhalen als deze in uw inbox te ontvangen.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op ProPublica, in samenwerking met Vanity Fair.
