OPINIE
Ik begin voor de verandering met mijn grote vriend Arie Pos, de Komrij-biograaf, schrijver, vertaler (van onder andere De Lusiaden, van Luís de Camões), daarna kom ik en we sluiten feestelijk af met de Spanjeman!
Portugezen kennen geen tweede kerstdag, maar die schade compenseren ze de avond voor de 25ste december met hun kerstdiner (consoada).
Op een kerststalletje en overdadige seizoensversiering na, is er niets religieus aan die kerstavond te ontdekken. Er wordt geen kerstverhaal gelezen, er worden geen kerstliedjes gezongen. Het is Vreten op tafel en in de mensen een welbehagen. De vrome woorden beperken zich tot een toast van de gastheer in de geest van ‘Laten we hopen dat we er volgend jaar weer allemaal bij zijn’. Het is een uitbundig jaarlijks familiesamenzijn, een heidens midwinterfeest rond een urenlange copieuze, rijkelijk met wijnen besproeide maaltijd, waarna een als kerstman uitgedoste oom tot twee uur ’s nachts cadeautjes komt uitdelen. De jongere kinderen worden er onder bedolven en wisselen momentjes van euforie af met hangerigheid, overgeven en huilbuien van moeheid.
De traditie van de familiehereniging met kerstmis is zo heilig, dat de Portugese regering tijdens de coronalockdown in 2020 de strenge isolatiemaatregelen versoepelde en met een flink pakket veiligheidsaanbevelingen zorgde dat het feest kon doorgaan. Op 24 en 25 december en 1 januari mochten de Portugezen reizen buiten de gemeentegrenzen. Voor en na die data bleef het land potdicht. Het familiefeest zorgde ervoor dat de net gesignaleerde Engelse variant binnen een paar dagen exponentieel versterkt werd door besmette en besmet rakende familieleden. Het nieuwe jaar begon met een onbeheersbare noodtoestand: overvolle ziekenhuizen, met tienduizendtallen toenemende besmettingen en tot honderden per dag oplopende dodentallen. Pas in maart werd de situatie weer enigszins beheersbaar. De traditionele kerstslachting op de weg was uitgebleven maar de kerstcorona had een aanzienlijk grotere en langduriger ravage aangericht.
De absoluut onmisbare hoofdrolspeler aan de kerstdis is een industriële hoeveelheid – al dagen van te voren zorgvuldig geweekte en gespoelde – bacalhau (stokvis – gedroogde en gezouten kabeljauw(achtigen)). Eet men in Portugal al zo’n zeventigduizend ton bacalhau per jaar, alleen het kerstdiner is elk jaar goed voor zo’n vijfduizend ton.
Geweekt en gespoeld wordt de vis in onbekrompen moten gekookt en geserveerd met gekookte aardappelen, verschillende soorten kool, wortelen, koolraap en gekookte eieren. Met olijfolie en azijn wordt al het kookwerk door de eter op smaak gebracht. In veel gezinnen verschijnt ook een grote, in stukjes gesneden, gekookte octopus (polvo) op tafel, met rijst die in het kookwater is gekookt, of eveneens met aardappelen en kool.
Het kerstmenu heeft zijn regionale varianten – onder meer geit, haan of kalkoen in plaats van bacalhau – maar op Kerstdag zelf wordt veelal gevulde kalkoen gegeten.
De kersttafel is een spektakel op zich. Het beste servies en glaswerk komt uit de kast en veel aandacht wordt besteed aan de versiering. Over het midden van de tafel verspreid staan schaaltjes met wal- en hazelnoten, amandelen, pijnboompitten, gedroogde vijgen en pruimen, mandarijnen en vele soorten gekonfijt fruit. Daartussen staan grote schalen met kerstzoetigheden met, naast allerlei regionale varianten, als all time favorites: rabanadas (een edeler nichtje van onze wentelteefjes), leite creme (crème brulée), sonhos (soesjes), aletria (vermicellinestjes met eierdooier, boter, melk, kaneel, vanille en citroenrasp), bolo rei (kerstbrood in tulbandvorm met noten en gedroogde en gekonfijte vruchten). Voor de hartige trek zijn er minstens queijo da serra (schapenkaas uit de Serra da Estrela) en presunto (in zeezout gedroogde rauwe ham).
Traditioneel zaten er in de bolo rei een gedroogde tuinboon en een in papier verpakt cadeautje – de brinde. Wie de pech had de tuinboon in zijn stukje te vinden, moest het jaar erop de bolo rei betalen. De brinde was een lichtmetalen miniatuurtje: een poppetje, een dier, een autootje, een molentje, de Eiffeltoren, enz.
In 1999 werd de verkoop van voedingswaren met daarin een brinde op grond van regels voor de voedselveiligheid verboden, maar met uitzondering van de bolo rei, vanwege de lange culturele traditie. De brinde in de bolo rei mocht nog, mits die ‘zich van de voedingswaar onderscheidde door kleur, omvang, consistentie en presentatie, oftewel zodanig dat het bij gebruik of inname geen risico veroorzaakt voor de gezondheid of veiligheid van de consument, met name verstikking, vergiftiging en perforatie of obstructie van het spijsverteringssysteem’. Stating the obvious, zullen we maar zeggen. Pas in 2007 was het tot grote verontwaardiging van de Portugezen volgens de kranten definitief afgelopen met tuinboon en brinde, omdat de EU die zou hebben verboden – niet alleen in Portugal een vaak ingeroepen excuus bij impopulaire maatregelen die tegen nationale tradities in gaan.
Dank, professor Pos!
En inderdaad, bij de Lidl en de Aldi zijn de gedroogde kabeljauwmoten in de aanbieding want dat vindt de Algarviaan dus lekker op kerstavond: bacalhau met aardappelen en stukgekookte kool. Ik heb die consoada, zoals dat avondmaal heet, een keer mogen genieten bij een Portugese familie. Iedereen had een jas aan, de zwerm peuters terroriseerde de grote mensen, tl-buizen knipperden en zoemden dat het een aard had en de televisie stond zo hard aan dat een fatsoenlijk gesprek onmogelijk was. Die avond kon ik me iets voorstellen bij familicide én infanticide.
Bij ons thuis werd niets aan kerst gedaan, om uiteenlopende redenen. Dat was maar goed ook, want ons moeder kon absoluut niet koken. Ik moet ineens ontzettend hard huilen nu want ik zag zojuist in een visioen mijn liefste moedertje weer ploeteren in de keuken. Dan had ze zich de hele middag het schompes en de pleuritis afgebeuld en dan schrokte de familie Van Amerongen het voer in een poep en een scheet naar binnen, alsof het moleculenvreten uit een reageerbuis was. Bij mijn vader gleed de pudding sowieso meteen in de soep want dat scheelde in tijd. Volgens hem maakte het niks uit, al dat eten bij elkaar pleuren, want “het komt toch allemaal samen in een donker gat terecht”.
Ik kom uit een keurig, geletterd (blank & hardwerkend) middenklassegezin maar de poep werd bepaald niet geschuwd tijdens het eten, qua thema. Een gevleugelde uitspraak bij ons thuis was: je mag naast mijn bord schijten zolang je maar niet spettert. En natuurlijk die grap: wat het is verschil tussen poep en diarree? Poep kan je niet gorgelen!
Ik ben opgegroeid op de Veluwe en daar hoorde poep, net als de dood, gewoon bij het leven. In bijvoorbeeld hipsterghetto De Negen Straatjes in Mokum zul je nooit eens een lekkere dampende mensenbolus ruiken. De menselijke in- en uitgangen bestaan daar niet of worden althans goed weggemoffeld. En altijd weer die meur van esoterische quinoageurkaarsen, gedverderrie! Op de Veluwe rook het altoos naar stront, en de mestkar zag ik net zo vaak door het centrum van Ede scheuren als de lijkwagen.
Overigens kon je in het Amsterdam van de jaren tachtig op 24 en 25 december nergens terecht qua horeca, dus je kon maar beter knetterverdoofd zijn, zodat je de pijn en het verdriet en de Weltschmerz niet meer voelde. Ja, lederbar De Argos in de Warmoesstraat was open, maar mijn kinderen lezen mee, die avonturen houdt u van mij te goed.
Na mijn afstuderen in de Semitische Talen aan de Universiteit van Amsterdam (inmiddels is de UvA door de barbaren opgepimpt tot een Schoevers voor Downsyndromers) woonde ik jaren in het Midden-Oosten en Joden en muzelmannen doen lekker niks aan de geboorte van onze Heere Jezus, die notabene – als ik het Nieuwe Testament mag geloven – ook voor hun talloze inktzwarte zonden aan het kruis genageld is. Wel was ik drie keer met kerst in Bethlehem (waar de laatste Arabisch christenen inmiddels ook praktisch zijn verjaagd door de aanhangers van de Sekte der Liefde voor de Dood, maar dat was gewoon werk en dat eindigde altijd in een bachanaal met mijn collegaatjes van de pers. Zo heb ik in Eddo Rosenthal nog eens in zijn boxershorts over Manger Square (Kribbeplein) zien rennen, terwijl hij riep dat hij de Messias was! Dat kwam omdat Connie Mus (de Vrede zij met Mijn Grote Vriend) scopolamine in Eddootje’s Baileys had gedruppeld).
Tijdens Operation Desert Fox was ik met de kerst zowaar in hotel Rashid in Baghdad en had ik bijna de correspondente van de BBC gedaan, ware het niet dat ik stomdronken over “op zijn Grieks” begon! Tijdens de vier tropenjaren die ik Paraguay verbracht, was het altoos veertig graden met de kerst en dan resteert een beschaafd en ontwikkeld mens als ik nog maar weinig anders dan bergen sos (89 procent, 5 dollar per gram, vragen naar Hector) te snuiven en hectoliters bier te slurpen.
¡Felicidades! U heeft de kerst weer gehaald dit jaar. Dit jaar waarin zo weinig, zoniet niets, te vieren viel. Vanavond zitten velen van jullie lekker gezellig met de familie cq. schoonfamilie met de Jumbo-kiloknaller aan het gourmetstel, verwarming tegen alle adviezen in op een whopping negentien graden. Is traditie nietwaar?
Tradities is men hier op het Iberisch schiereiland ook dol op. Daar waar de kerst in Portugal traditioneel gevierd wordt in een onverwarmd ‘restaurant’ met prachtige TL-sfeerverlichting, wordt er hier een compleet familiefeest van gemaakt. ¡Es tradición!
Enfin, ik ga jullie niet lastig vallen met tradities waar jullie net zo min iets mee hebben als ik. Even een paar linkjes, mocht je toch geïnteresseerd zijn;
Deze; kerst in Cataluña, of deze; kerst in Catalonië, of misschien zelfs deze; kerst in Barcelona. Take your pick.
Artikel gaat verder na afbelding.
Traditie in Casa Raúl is dat we veel tijd buiten doorbrengen zo tegen kerst. De nachten kunnen dan wel frisjes zijn, normaal gesproken hebben we rond kerst blauwe luchten met zonovergoten uren tussen acht en zes. Tien uur lang de zon om lekker buiten te werken bij temperaturen rond de twintig, met de hondjes te ravotten en gewoon te genieten van de prachtige dingen die Moeder Natuur ons te bieden heeft op het platte land (Baix Camp).
Na een intermezzo van anderhalf jaar heeft een ravenpaartje zich weer gemeld in onze omgeving. Een jaar of drie geleden vond er een bijzonder spektakel plaats achter ons huis, vlak nadat de buurman een cypressenhaag radicaal had laten ‘snoeien’. Van acht tot tien meter terug naar anderhalf. Tegelijkertijd werden de zevenduizend hazelnootstruiken ontworteld en vernietigd. ‘De Makelaar’, een raaf, had het al snel geschoten en hield zich een aantal dagen in de omgeving op en koos uiteindelijk de dode top van een boom uit als ideale uitkijkpost over het kale terrein en de omgevende bosjes.
Een imposant beest was het. Eenmaal kennelijk tevreden introduceerde hij een ‘jong stel’ en liet hen het geselecteerde onroerend goed zien. De knul was enthousiast en zag het helemaal zitten, zijn meisje was iets gereserveerder en moest echt overtuigd worden. Een week, misschien zelfs ietsje langer, waren de twee heren bezig haar te kneden. Een hypotheek is niet iets waar een dame zich licht aan bindt leek de strekking van de scenes die week. Toen uiteindelijk de koopakte was getekend (kennelijk) verdween ‘de Makelaar’ en installeerde het paartje zich tot mijn grote vreugde in de oude boom. Snel raakte ik gewend aan het knusse en liefdevolle gekras van de gitzwarte reuzen. Want vergis je niet, een raaf is niet zomaar een uit de kluiten gewassen kraai maar een behoorlijk intelligente vogel met uitstekende sociale vaardigheden, in tegenstelling tot schrijver dezes.
Het zal na een week, anderhalve week later geweest zijn dat mij hart een sprongetje maakte op de terugweg van het ochtendrondje met de hondjes. Boven het bosje waar ons huis staat telde ik veel meer zwarte joekels dan het verliefde stelletje dat zijn intrek in de dode boom had genomen. Het was een drukte van belang. Veertien heb ik er geteld, maar het waren er waarschijnlijk meer. Een paar van die rakkers joeg op het valkje dat in de buurt woont.
Spectaculaire duikacties, wendingen zo soepel dat ik even dacht dat ik aan het dromen was, het valkje uiteindelijk op de vlucht. Het was duidelijk, hier was ofwel een housewarming party aan de gang ofwel een bruiloft. Drie hele dagen duurde het festijn! Na de festiviteiten trokken de gasten paarsgewijs richting hun eigen territoria. Een indrukwekkend gezicht. Het paartje bleef achter om samen een leven op te bouwen in Raulito’s achtertuin.
Dat was althans ongetwijfeld de bedoeling. De buizerd die het terrein als onderdeel van zijn territorium beschouwt dacht daar echter heel anders over. Boven mijn hoofd, een metertje of twintig, werd het paar door hem aangevallen. Ik neem aan dat het het mannetje was, zonder hier nu meteen de seksist te willen uithangen maar de natuur heeft dat bij de meeste dieren nu eenmaal zo geregeld, die de buizerd af probeerde te leiden en via schijnbewegingen en daadwerkelijk aanvallen de jager weg te houden bij zijn geliefde. Minuten lang duurde het luchtgevecht. Op het laatst waren de twee vogels zo in elkaar verstrengeld dat ze elkaar mee naar beneden trokken. Ze verdwenen achter de olijfbomen van de aangrenzende boomgaard en ik heb ze niet meer teruggezien die dag.
Het ravenpaartje ook niet. Wel nog af en toe een eenzame raaf die, zo leek het, op zoek was naar haar/zijn partner.
Nu, anderhalf jaar later ongeveer, is er weer een paartje komen kijken en een paar dagen blijven hangen. Gewoon om even gedag te zeggen denk ik, want de buizerd heeft zijn positie hier dusdanig verstevigd dat iedereen weet dat hij hier regeert. Eén van de raven overnacht wel eens in de den achter het huis om mij ‘s ochtends te begroeten met lief gekras. En dan vliegt ‘ie weer richting Cambrils. In zijn uppie. En de buizerd kijkt toe als ik aan mijn werk ga.
Artikel gaat verder na afbeelding.
Voor onze geliefde Hoofdredacteur een welgemeend medisch advies.
Als je als vrouw dezelfde pensioenrechten in Spanje wilt krijgen als een man.
¡Feliz navidad! rakkers.
Tot volgende week.
De in dit artikel geuite meningen en standpunten zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de meningen of standpunten van TPO.
