Dankzij internet kan iedereen een website beginnen en zijn verhaal vertellen. Dankzij sociale media kunnen zulke stukken ook gedistribueerd worden zonder tussenkomst van conventionele media. Een stuk van een onbekende burger kan zo een publiek van duizenden bereiken. Dit doorbreken van de macht van conventionele media is democratiserend en daarom in beginsel goed. Er zijn echter domeinen waarbij dit ontbreken van journalistieke poortwachters leidt tot extreem pijnlijke en gênante situaties. Twee recente zaken illustreren mijn punt: de zelfmoord van Tim Ribberink en de date rape van ‘Evelien’*.
De ouders van Tim Ribberink publiceerden een rouwadvertentie waaruit bleek dat Tim gepest was. Dit bericht werd gretig rondgetwitterd waarna conventionele media het oppikten. Er be/ontstonden ook twijfels over de juistheid van de tekst in de advertentie. Die leidden tot een gênante documentaire van de Vara waarvoor de makers uiteindelijk hun excuses moesten aanbieden. De ouders van Tim zijn diep gekwetst en stappen naar de Raad voor de Journalistiek.
‘Evelien’ plaatste een blog waarin zij schreef slachtoffer te zijn van date rape. Dit bericht werd gretig rondgetwitterd, waarna ‘Evelien’ blog en tweets verwijderde. Er be/ontstonden ook twijfels over de juistheid over de juistheid van de tekst op het blog. Die leidden tot trolacties en later tot een gênante reportage van Nieuwe Revu. Het is afwachten hoe zich dit verder voltrekt na de reportage.
Voorstanders wijzen erop dat het zonder meer goed is dat zulke problematiek onder de aandacht gebracht wordt. Zij gebruiken daarbij vaak zinnen als “het helpt als er eindelijk aandacht voor is” en “we moeten het taboe doorbreken”. Nog los van de onjuistheid van die claims (er ís veel aandacht voor pesten en seksueel misbruik), is het de vraag of aandacht ook een positief effect heeft.
In het geval van pesten is de aandacht voor zware gevallen zoals een zelfmoord contraproductief, omdat het alledaagse pesters vrijwaart. In het geval van aanranding en verkrachting leidt een half verhaal tot grote speculaties en victim-blaming, waardoor ook andere slachtoffers ineens verdacht zijn. Er valt voor de maatschappij dus vooral veel te verliezen met zulke aandacht, om nog maar te zwijgen over de ellende voor de betrokkenen.
Er zijn twee partijen die baat hebben bij zulke emotie-exploitatie. Allereerst zijn dat de conventionele media. Zodra er eenmaal aandacht op sociale media is, vinden zij dat ze moeten volgen. Blijkbaar hebben de emoties van burgers grote nieuwswaarde. Deze zijn uit te buiten, maar er zijn ook veel kijkers te trekken door zogenaamd kritisch te zijn. Een negatief stuk over porno kapitaliseert immers nog steeds op het ‘sex sells’-principe.
Ten tweede zijn dat bepaalde gebruikers van sociale media. Dit zijn de mensen die van die zielige kanker-kindjes-plaatjes liken. Zij laten graag krokodillentranen voor onbekenden om zo de rest van de wereld te laten weten hoe goed zij zijn. Alsof er mensen bestaan die voor pesten, racisme, armoede, ziekte, verkrachting en dergelijke zijn.
De enige oplossing is een ouderwetse: terughoudendheid betrachten. Voor degenen die het overkomt is dit moeilijk. Tims ouders moesten iets met hun verdriet. ‘Evelien’ wilde voorkomen dat andere meisjes hetzelfde overkwam. Kun je deze mensen hun zucht naar erkenning kwalijk nemen? En hun naïviteit over de werking van de media? Bovendien hebben zij mensen in hun omgeving die hen zouden moeten waarschuwen.
De conventionele media gaan er prat op journalistieke regels te volgen. Die regels lijken echter niet meer te gelden als een geval al in/op andere media is besproken. Eerst overnemen en naderhand checken is geen goede praktijk. Los van wat er nu precies waar is en wat niet, laten deze voorbeelden zien dat media niets te zoeken hebben bij zulke verhalen. In het geval van ‘Evelien’ hebben de media dit ook niet gedaan, al blijft hier de vraag of dat kwam door ‘Evelien’ of door eigen terughoudendheid.
Tot slot zijn er de mensen die zulke berichten gretig verspreiden onder het mom ‘kijk eens hoe goed ik ben door te zeggen hoe erg, hoe vreselijk, hoe afschuwelijk dit is’. Deze mensen zijn onderdeel van het probleem – en niet van de oplossing zoals zij zelf menen. Zij zijn met veel en lastig aan te spreken. Dat kan echter wel. De volgende keer dat je iemand die je volgt andermans emotie ziet uitbuiten, kun je er wat van zeggen of op de ontvolgknop klikken. Het internet dat zijn wij.
* Omdat de vrouw in kwestie alle internetverwijzingen die haar naam aan de date-rape koppelen heeft laten verwijderen en omdat haar echte naam voor het argument van dit artikel niet relevant is, is de naam Evelien gefingeerd.
