Een provincie als Friesland had nooit de aandacht van de partijtop van Forum voor Democratie (FvD). De partij had hier nauwelijks een netwerk. Toch werd FvD in maart 2019 ook hier een middelgrote partij. In Friesland zal men er wel van opgekeken hebben: zes zetels. Ik ging er destijds langs. Aardige mensen, die Friezen. Fractievoorzitter Maarten Goudzwaard schudde me joviaal de hand en had Friesche Beerenburg voor me meegenomen. Ik praatte met Statenlid Erwin Jousma, een vriendelijke man die alleszins leek te voldoen aan het zorgvuldig opgebouwde imago dat Forum een populistische, migratie-kritische variant van de VVD was.
De geschiedenis van Forum laat zien hoelang het duurt voordat de werkelijkheid van dit soort fracties voor iedereen duidelijk is. Het leek in Leeuwarden wel aardig te gaan: vriendelijke mensen die goed uit hun woorden kwamen. Ik luisterde naar de maidenspeech van Statenlid Albert van Dijk, die net als Baudet in de boeken had gezeten. Ik vond het een hopeloos ideologisch en abstract verhaal, maar ieder zijn ding, nietwaar? Je schiet er alleen zo weinig mee op. Het illustreerde een ongemakkelijk fenomeen wat ik destijds ook niet scherp had: deze Statenleden misten elke ervaring en elk politiek inzicht.
Als een Statenlid voor het eerst wordt gekozen, gaat het ongeveer zo. De politicus meldt zich bij de balie van het Provinciehuis, waar hij van een ambtenaar bloemetjes en hartelijke felicitaties krijgt. Het kersverse Statenlid wordt overladen met een iPad vol stukken, contactgegevens van de relevante ambtenaren, vergaderschema’s en een plattegrond van het gebouw. ‘Zo logt u in, dit is uw emailadres en hier heeft u de sleutel van uw kantoor op de derde etage. De eerste vergadering is volgende week woensdag en dan is meteen uw installatie. Veel succes de komende jaren.’
Daar zit je dan, in je nieuwe kantoor. Als je ervaren collega’s hebt, zoals bij de VVD of het CDA, nemen zij je op sleeptouw. Als je een geheel nieuwe fractie vormt is er niemand om je echt wegwijs te maken. Dan gebeurt het onvermijdelijke: Statenleden gaan de stukken lezen, gaan naar een cursus over ‘de instrumenten van de Staten’ en vergaderen braaf mee. Ze gaan speeches houden, vragen stellen en moties schrijven, want ‘dat doen Statenleden nu eenmaal’. Deze werkwijze is een effectieve manier om partijen met een grote mond – zei u Forum? – in korte tijd onschadelijk te maken.
Zo ging het ook in Friesland. Volledig ingekapseld. Daar hoor je nooit meer wat van.
Nieuwe Statenleden vinden hun nieuwe status heel interessant: ze krijgen een naambordje, een microfoon, een CV op de website en spreektijd. Opeens zijn ze iemand. Er wordt om hun mening gevraagd en ze komen zelfs op de televisie. Maar al dit uiterlijke vertoon verhulde bij Forum vooral een ongelofelijke hoeveelheid blufpoker: in de regel hadden de FvD’ers geen idee waar ze terecht waren gekomen, wat ze precies wilden, hoe ze dat moesten bereiken en bij welke partij ze eigenlijk waren aangesloten. Waarschijnlijk zagen andere politici dit wel: een grote bek had Forum ver gebracht.
Maar zelfs met een grote bek loop je op een gegeven moment tegen problemen aan. Als je wilt weten hoe goed deze FvD’ers de politiek destijds begrepen, moet je kijken wat ze vandaag uitvoeren. Dat geeft geen best beeld, dus het was twee jaar geleden nog vele malen erger. Al vraag je je in Friesland af of dat überhaupt kan.
De ontbinding van Forum vindt hier in slow motion plaats. Naar aanleiding van de antisemitische appjes van JFVD stapte eerst fractievoorzitter Goudzwaard op. Even leek de hele fractie met hem mee te gaan, maar daar kwam men op terug, kennelijk niet begrijpend dat een principiële stellingname noodzakelijk was. Later stapte Statenlid Johann Stellema op, die iets mompelde over demoralisering, maar ook na alle bedenktijd niet snapte dat hij principieel afstand moest nemen. Zijn vervanger Samuel van Swol wilde onder geen beding met Forum geassocieerd worden. Een veeg teken voor de resterende FvD’ers, maar ja.
De afbraak ging gewoon verder, alleen in Friesland doet men dat tien keer langzamer dan elders. Inmiddels is Statenlid Grite Wymenga geen Forum-lid meer want ze wil niet geassocieerd worden met Baudet. Ze is wel in de fractie gebleven. Haar fractievoorzitter Van Dijk blijkt geen haar beter, want hij vindt Baudet eigenlijk ook maar niets, maar splitst zich niet af. Hij heeft ruim twee jaar de kans gehad om te begrijpen dat Baudet de enige bepalende factor binnen Forum is. Tientallen collega-Statenleden konden hem dit vertellen, maar hij blijft gewoon, vrijblijvend kletsend dat zijn fractie ‘autonoom’ is.
Ervaren politici zagen al op de eerste dag dat Forum draaide om veel uiterlijk vertoon, maar dat daarachter een totaal gebrek aan ervaring en politiek inzicht schuilging. Dat is niet eens zo’n groot probleem als Statenleden blijk geven van lerend vermogen. Daar is men in Friesland, behalve de twee afsplitsers, niet op te betrappen. Statenleden als Van Dijk en Wymenga snappen nog steeds niet dat ze vastgeklonken zitten aan Baudet. Hun incompetentie kon je in maart 2019 nog over het hoofd zien, maar als je dit politieke inzicht twee jaar later nog steeds niet hebt ben je dom, kwaadaardig of allebei.
