Er zijn, zo vertelde mij uitgever Henk ter Borg van Nieuw Amsterdam, scholen in Vlaanderen die het boek ‘Van oerknal tot nu’ gebruiken als leerboek. Dat klinkt als een aanbeveling. Maar na lezing dacht ik alleen maar: arme Vlaamse kindertjes. De mensheid is verdorven, en de aarde verdoemd. Tja, dat krijg je wanneer antiglobalisten schoolboeken gaan schrijven.
Tot vlak voor het einde valt Christopher Lloyds boek (een geschiedenis van de aarde in 500 bladzijden) best wel mee. De hoofdstukken over het leven op aarde vóór de komst van de mens zijn nog betrekkelijk stuntelig, oppervlakkig (‘Afgezien van de wind was het was het griezelig stil in de prehistorische wereld’), maar zodra Homo sapiens verschijnt, wordt Lloyds proza helder en aanstekelijk. Vlotjes huppelt hij van de ene beschaving naar de andere, wijst dan weer terug en dan weer ver vooruit, zodat de lezer werkelijk doordrongen raakt van de grote samenhang van de menselijke geschiedenis. Hij heeft een goed gevoel voor de grote lijnen én de veelzeggende details. Uitglijers zijn in een dergelijk boek onvermijdelijk. Op vrijwel elke bladzijde staat wel een boude bewering waar een vakhistoricus bezwaar tegen mag maken. Ik pik er een paar uit. Zo schrijft Lloyd dat de snelle opmars van de islam veroorzaakt werd doordat de onderworpen volken zich zo gemakkelijk tot dat geloof konden bekeren. (Maar dat massale bekeren gebeurde in feite vaak pas eeuwen na de komst van de islamitische veroveraars.)
Wat hebben de Romeinen gedaan?
Hij beweert ook heel modieus dat Karl Marx ten strijde trok tegen ‘de ideologie van de voortdurende economische groei, waar Europa en Amerika hun kaarten op hadden gezet.’ (Ten eerste: vrijwel iedereen was er in die tijd van overtuigd dat het harde kapitalisme een tijdelijke afwijking was, en ten tweede waren de VS toen nog totaal niet geïndustrialiseerd). Volgens Lloyd wilde Otto von Bismarck dolgraag Duitse koloniën hebben (Bismarck gaf echt niets om Afrika) en dan is er nog de opmerking dat Hitler in 1933 startte met ‘massale sterilisaties’. Opmerkelijk is ook dat Lloyd een héél zwart beeld schetst van het Romeinse Rijk. Volgens Lloyd was dat een ‘op geweld en groei gebaseerde beschaving’, waarin ‘de rijke heersende klasse’ haar levensstandaard alleen kon handhaven door middel van ‘meedogenloze onderdrukking’. Waarom nu juist de Romeinen deze uitbrander moeten krijgen, is een volslagen raadsel.
Ecovriendelijk, wijs en gastvrij
Minstens even opmerkelijk is dat Lloyd, als het gaat om primitieve volken, niet veel meer gelezen lijkt te hebben dan The Golden Bough van James Frazer (inmiddels ruim een eeuw oud), en de romantische reisverhalen van Laurens van der Post. Hier veel mythologie dus, waarvan de lezer vooral de diepzinnigheid moet inzien, en verder hebben die volken volgens Lloyd veel ‘eerbied voor de natuur’ of anders wel ‘diepe eerbied voor al wat leeft’. Ze zijn ook ecovriendelijk, wijs, altijd gastvrij en ga zo maar door.
De opmerkingen over Marx en de Romeinen, en de kleffe verering van primitieve volken geven wel aan wat er aan dit boek mankeert. Lloyd zit gevangen in een modieus-linkse, antiglobalistische, apocalyptische ideologie. Maar pas tegen het eind van het boek gaan aan de remmen echt los. ‘Van oerknal…’ heeft daarmee veel weg van het recent verschenen ‘Schuld’ van David Graeber, een boek dat beslist origineel begint (en daardoor zeer positieve recensies kreeg) maar tegen het eind volkomen verzandt in hoogdravende antiglobalistische prietpraat van het kaliber: ‘We zijn getuigen van de laatste effecten van de militarisering van het Amerikaanse kapitalisme.’ Lloyd komt uit hetzelfde kamp. Het slothoofdstuk van ‘van oerknal tot nu’ is één lange opsomming van de rampen die het kapitalisme op zijn geweten heeft. Vooruitgang? Vergeet het maar. Lloyd heeft ineens lak aan feiten die hij niet kan gebruiken. ‘Niets wijst erop, ‘schrijft hij doodleuk, ‘dat de omvang van de armoede in de wereld, vooral in het postkoloniale Afrika, aan het verminderen is.’ Waarna nog zes pagina’s rampen volgen. En mochten er Vlaamse kindjes zijn die dromen van wetenschappelijke oplossingen voor onze problemen, dan is Lloyd daar om hun droom aan diggelen te slaan. ‘
Hitler en het Herrenrasse
De Westerse wetenschap’ aldus Lloyd, ‘heeft zich opgeworpen als beschermer van de kunstmatige wereld van de mens.’ Medische doorbraken ‘komen neer op gesjoemel met de basisstructuur van de natuur; de mens wijkt ermee af van de weg van de natuurlijke evolutie (…) Op de lange duur verergeren zulke “oplossingen” het probleem dat een almaar groeiende wereldbevolking beslag legt op dezelfde letterlijk uitgeputte planeet met een geruïneerd milieu.’ En daarop volgt de retorische vraag: ‘Is er werkelijk veel verschil tussen deze aanpak en de poging van Hitler om de gang van de natuur te verstoren en een Herrenrasse, een superieur blank ras, te kweken door de zwakken uit de samenleving te verwijderen?’ Tot zover zijn opvatting over wetenschap.
Lloyd besluit zijn boek met de hoop uit te spreken dat de mensheid zich ‘van de beperkingen van hun evolutionaire oorsprong’ kunnen ‘bevrijden’ en kunnen ontkomen aan ‘de ondergang van het wereldwijde kapitalisme’. Maar het is duidelijk dat hij zijn lezers in feite voorbereid om het Einde van de Mensheid. Leraren die dit soort boeken hoog aanslaan, en aan hun leerlingen opleggen, verdienen de plak.
Christopher Lloyd, Van oerknal tot nu. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, €32,50.
David Graeber, Schuld. De eerste 5000 jaar, Business Contact, €34,95
