Er is niet veel medelijden mee op te wekken maar als ik door de bodyscan op Schiphol moet, word ik regelmatig betast op mijn haarknotje, die dan rood/geel oplicht op een scherm als ik uit die vissenkom stap. Een vrouw knijpt er dan een beetje in en daar hoeft ze allang niet meer om te lachen. Het is vooral een nogal stompzinnige verdenking, maar ik sta erbij alsof ik zes jaar ben. Ik kan trouwens ook gewoon via de rij rechts door een ouderwetse metaaldetector lopen, met een enorme rastafari muts en dito haar, discussiëren, het religie noemen, en klaar. Ik heb dit onlangs zien gebeuren op een vliegveld in Berlijn (waar ze heus niet flexibel zijn). Een man droeg zo’n Jamaicaanse muts – een soort huis op zijn hoofd – die hij niet wilde afdoen: “it’s my religion man”. Hij mocht doorlopen. Ik stond ondertussen snel afscheid te nemen van mijn shampoo (net nieuw, zes euro!) die men te eng vond.
Als nota bene religie een reden wordt om dingen door de vingers te zien, kunnen we natuurlijk net zo goed helemaal ophouden met al dat oponthoud van riemen afdoen, bh-beugel piepjes en blauwe handschoenen in vrouwentasjes. Verstop uw handleiding ‘bommen maken’ dan maar in een Koran of wikkel wat wapens in een vreemd voorwerp op uw hoofd. ‘It’s my religion man’.
De nogal irrationele controlehysterie, met name in de Verenigde Staten gaat – nog afgezien van mijn knotje vs. de rastafari muts – al lang ergens anders over, zie hiervoor Trumps “extreme vetting plan”. Dat plan is in feite een schreeuwerige versie van wat onder Obama en Bush ook al min of meer heersende praktijk was. De “we will do it when we think there’s a reason to do it”- verantwoording die zijn administratie voor de plannen van ‘extreme doorlichting’ op luchthavens aflegt, wordt door critici -met name burgerrechtenactivisten en advocaten “extreme foolish” genoemd. Wachtwoorden voor sociale media kunnen nu ter plekke aan mensen worden gevraagd, terwijl dit met veiligheid niets te maken heeft, zeggen experts. Het lijkt erop dat overheden hiermee vooral hun eigen burgers willen bespioneren. En passagiers met slechte intenties kunnen gewoon een ander mobieltje meenemen. Een slecht kind kan de was doen.
Veiligheidscontroles zijn in de afgelopen vijftien jaar vooral een oefening in psychologische en fysieke vernedering door autoriteiten geworden, die min of meer met onze begripvolle instemming onze intieme ruimte betreden. En onderschat de waarde van die instemming niet. Het is niet de dwang maar juist de vrijwilligheid die gehoorzaamheid aan controlemechanismen kweekt, ook voor niet-reizigers, dus ook als je de douane eenmaal door ben, of in de toekomst van plan bent te reizen. Door het vragen van wachtwoorden word je in feite terwijl je dit leest al gecontroleerd, want autoriteiten kunnen het een keer vragen. Door de schijn van vrijwilligheid gaan mensen hun machteloosheid verwarren met lafheid. Niemand wil laf zijn, ‘kom op het is maar een wachtwoord, wat heb je te verbergen?’
De Amerikaanse overheid lijkt vooral belangstelling te hebben voor het Orwelliaans psychologiseren van onschuldige mensen, eigen burgers. Het produceren van schaamte is daarbij steeds de basale techniek (in het leger, bij de politie, overal) om mensen eronder te krijgen, ook op de lange termijn. ‘Het is de bedoeling dat mensen zichzelf gaan censureren, wat ze wel en niet op social media zeggen kan namelijk hun mogelijkheden om te reizen belemmeren’, schreef een advocaat. ‘De productie van schaamte is te makkelijk en te verleidelijk voor autoriteiten’. Op verschillende websites vragen mensen of beveiligingsagenten hun kunnen dwingen hun mobieltjes te ontgrendelen. Nee, zeggen advocaten, maar ‘ze kunnen je vragen om vrijwillig mee te werken en je vertellen dat de ervaring vervelend kan worden als je weigert’.
Hoezeer de Amerikaanse overheid misbruik maakt van het mensenrechtelijke niemandsland dat ‘vliegveld’ heet blijkt niet alleen uit deze sombere duiding van verdergaande plannen maar ook uit de praktijk van deze schokkende video. Een Amerikaanse TSA-offcier betast een 13-jarige jongen, in wat een eeuwig durende drie minuten lijkt. Dit is in een notendop wat er in vijftien jaar tijd van de Verenigde Staten is geworden. Een demonstratie van de macht van autoriteiten, de ultieme vernedering in beeld, want door welke hel zijn die ouders niet gegaan?
Het woord vrijwilligheid staat in 2017 gelijk aan hele andere dingen. Hoe is de bakermat van de vrije wereld in vijftien jaar tijd zo’n gezag-aanbiddend, propaganda-papagaaiend, conformistisch bolwerk geworden?
