De wereld is een briljant acteur armer. Wie Philip Seymour Hoffman in Capote of in Happiness zag, kon niet anders dan geraakt worden. Hoffman die een gekweld persoon speelt activeert onze spiegelneuronen op een zeldzame manier. We worden overvallen door gevoelens die het midden houden tussen plaatsvervangende schaamte en een onbehaaglijk soort voyeurisme, omdat de poel van nauwelijks bedwongen emoties die van zijn gezicht door het scherm heen lekt zo akelig echt lijkt.
We weten nu dat de gespeelde junkie in Before the Devil Knows You’re Dead of de diep gekwelde violist in A Late Quartet maar al te dicht bij de man zelf lagen. Dat de karakters die we op het scherm met hun demonen zien worstelen en de acteur zelf blijkbaar nog meer samenvielen dan we al vreesden.
Acteren is een gevaarlijk vak. Simpelweg heel goed zijn in je vak is niet meer genoeg, als je prijzen wilt winnen. Om op te vallen, om te schitteren, word je gedwongen de dieptes van je onderbewuste te verkennen. Een risicovolle onderneming, zoals de dood van Heath Ledger ons heeft geleerd.
Ledger was voor zover ik weet een geestelijk stabiel mens. Hoffman was dat niet. Hij was succesvol en vader van drie kinderen, maar hij was ook een man die gedreven werd door grillige emoties en hij was net als acteur Jack Wouterse extreem gevoelig voor verslavingen.
Natuurlijk hield hij van zijn vrienden en familie, natuurlijk was hij dol op zijn vak. Dat neemt niet weg dat hij al al jaren met zijn overgewicht en met heroïne worstelde. Soms was hij maandenlang clean, maar telkens recidiveerde hij. Met die eeuwige smoes van werkende junkies: ik heb het gewoon te druk nu. Zo gauw ik de tijd heb ga ik in rehab. Uiteindelijk stierf hij met een naald in zijn arm. De dood van een gewoontegebruiker.
Je hoeft geen psychiater te zijn om in te zien wat het heroïnegebruik en het overgewicht van Hoffman betekenen: deze man leed onder het bestaan, er zat iets fundamenteel fout in zijn hoofd en dat moest verdoofd worden. En dat deed Hoffman. Met keihard werken, eten, drinken en andere verdovende middelen.
De wereld rouwt. Want deze junkie kenden we, deze junkie heeft ons geraakt. Er zijn natuurlijk mensen die hem een loser vinden. Omdat hij gebruikte. Terwijl hij alles had. Een rare paradox die we ook zagen bij de dood van Kurt Cobain en Amy Winehouse: we bewonderen mensen wier gekwelde geest ze de drive en het talent geeft om te schitteren, maar als de achterkant van datzelfde borduurwerkje zichtbaar wordt, als diezelfde geest ze tot zelfvernietiging drijft, lachen we ze uit en laten ze keihard vallen.
Waarschijnlijk omdat we niet willen of niet kunnen zien, dat het één en hetzelfde mechanisme is, twee kanten van dezelfde medaille. Ergens willen we dat oerschreeuw van Cobain, de doodsverachting van Winehouse en de diepe frustratie van Hoffman echt zijn. Maar over de mate van emotionele pijn die daarmee samenhangt denken we liever niet na.
Ik heb geen idee wat de officiële psychiatrische diagnose van Seymour Hoffman was, maar ik kan je een ding verzekeren: deze man zag en voelde een stuk meer dan wij, de mensen wiens spiegelneuronen hij bespeelde met zijn acteerwerk. En als je zoveel emotie voelt, zit dat je meer dan eens in de weg, en móet je dat misschien wel verdoven.
Ik hoop dat er een dag komt waarop we kijken naar kunstenaars als Philip Seymour Hoffman en inzien dat mensen zoals hij, die zichzelf stelselmatig verdoven, dat niet doen uit laksheid of luiheid, maar omdat ze te leven hebben met een enorme poel aan nauwelijks bedwingbare emoties.
En dat geldt uiteraard niet alleen voor mensen die succes hebben. De meeste junkies en zwervers zouden hun leven echt liever anders leven, maar hebben zichzelf domweg niet in de hand. En over jezelf niet in de hand hebben gesproken: zeventig procent van de gedetineerden is bekend bij de geestelijke gezondheidszorg.
Een schutting in je hart zetten tussen jou en de mensen die het niet redden in dit land is het makkelijkste wat er is. Je hoeft er alleen maar een sticker op te plakken. Noem ze gekken, zwervers, junkies, asielzoekers, vermoedelijk van Noord-Afrikaanse afkomst et cetera en je bent klaar. Ik zeg niet dat je dat niet moet doen trouwens. Je kunt niet voor iedereen zorgen en de hele wereld op je schouders nemen schiet niet op.
Maar kijk eens om je heen, er is zeker weten twee of drie handshakes away bij jou vandaan iemand die zichzelf ook niet altijd in de hand heeft, iemand waarvan je weet dat die het moeilijk heeft. Bel die persoon eens op. Is ook fijn voor jezelf. Want de meest voorkomende en meest schadelijke verslaving is nog altijd onverschilligheid.
