In een vrolijk en welvarend land als Nederland voelen jaarlijks 410 000 mensen zich zo somber dat ze overwegen om zichzelf van het leven te beroven. Uiteindelijk doen zo’n 100 000 mensen een daadwerkelijke zelfmoordpoging. Daarvan ‘slaagt’ ruim 1,5 procent; dat zijn ongeveer 1750 mensen per jaar. Ruim 9000 Nederlanders komen na een mislukte poging in het ziekenhuis terecht. Dat zijn uiteraard alleen de ‘zichtbare’ gevallen. De mensen die bijvoorbeeld hun auto tegen een boom ‘parkeren’ worden meestal uitgeboekt als verkeersslachtoffer.
Ik zie bijna dagelijks mensen die een zelfmoordpoging hebben overleefd en op de Eerste Hulp of Intensive Care terechtkomen. Vaak hebben ze een overdosis pillen ingenomen waardoor ze in de problemen komen met hun ademhaling of is hun lever zodanig beschadigd dat ze zelfs in aanmerking komen voor een levertransplantatie. Familie en vrienden staan vaak overspoeld door schuldgevoelens naast het bed van hun geliefde. “Hadden we toch niet even moeten bellen gisteravond?” of “we hadden Henk gewoon wél moeten meevragen naar Walibi” om maar een aantal goedbedoelde maar zinloze interventies te noemen.
Kan je zelfmoord op die manier voorkomen? Het antwoord is nee! Zelfmoord is in bijna alle gevallen een zeer ernstige complicatie van een psychiatrische aandoening. Net zoals mensen kunnen overlijden door hart- en vaatziekten of kanker overlijden mensen dus ook aan een psychiatrische ziekte. Iemand die depressief is ziet geen uitweg meer uit de radeloosheid en de alles overheersende somberheid. Een schizofrene patiënt kan door de stemmen in zijn hoofd worden aangezet om zichzelf wat aan te doen. Een groep patiënten bij wie veel zelfmoordpogingen voorkomen zijn de Borderline persoonlijkheidsstoornissen. Een vriendje die het uitmaakt of zelfs de dreiging om in de steek te worden gelaten kan zulke ondraaglijke psychische pijn veroorzaken dat een zelfmoordpoging nog de enige optie lijkt om te ontsnappen. “Aandachttrekkerij! “ roepen mensen dan vaak. Zelfs hulpverleners. Toch is dat een onzinnig gedachte, al is het maar omdat simpelweg niemand op die manier aandacht wil trekken.
Zelfmoord is nog steeds omgeven door allerlei misverstanden, magisch denken en misplaatste romantiek. Songteksten, zoals Loving you is suicide van Rihanna, of de zelfmoorden van bekende figuren zoals Kamerling , Cobain en Monroe dragen hier allemaal ongewild aan bij. Bij veel mensen leeft ook de misvatting dat je iemand op het idee brengt om zelfmoord te plegen als je er over praat. Dat is dus klinkklare onzin. Mensen die met zelfmoorgedachten rondlopen schamen zich vaak hiervoor en voelen zich ongelofelijk eenzaam. Ik vraag regelmatig aan patiënten of ze misschien zo somber zijn dat ze gedachten hebben aan de dood of wensen dat ze niet meer wakker worden. Als het antwoord bevestigend is vraag ik vervolgens of ze ook daadwerkelijk plannen hebben om zichzelf wat aan te doen en zo ja, op welke manier. Mensen zijn vaak juist opgelucht als ze er over kunnen praten en als er vervolgens samen gekeken kan worden wat de beste hulp is om te voorkomen dat iemand zichzelf wat aandoet. Ook het idee dat iemand het nu eenmaal zo heeft gewild is een misvatting, aangezien het in veruit de meeste gevallen om een goed behandelbare psychiatrische aandoening gaat waardoor iemand tijdelijk geen helder blik heeft op de weg. Veruit de meeste mensen zijn achteraf dankbaar dat ze nog in leven zijn.
We vinden zelfmoord en psychische stoornissen in het algemeen vaak eng en ongrijpbaar. Toch gaat het ‘gewoon’ over afwijkingen in het gedrag, denken en gevoel, als gevolg van stoornissen in het brein, what else, where else?
Dat je als psychiater scherp moet opletten om geen enkele vorm van bijscholing te missen bleek afgelopen weekend maar weer. George Arakel, expert etnische diversiteit, constateerde naar aanleiding van een opmerking van Pierre van Hooijdonk over Zwarte Piet, dat racisme een psychiatrische aandoening is, waarvoor cognitieve gedragstherapie zelfs geïndiceerd is.
Hebben we hier met een nieuw orakel van de psychiatrie te maken en moeten we de DSM 5, onze diagnostische bijbel, acuut uit onze handen laten vallen? De biografie van deze meneer laat veel moois zien, met als belangrijkste wapenfeit dat hij een “voorbeeld-allochtoon” is, maar rept niet over een medische achtergrond.
Ik ben bang dat we helaas weer te maken hebben met een voorbeeld van de zoveelste historische misser van de homo sapiens om gedrag dat sommigen niet acceptabel vinden af te doen als een psychiatrische stoornis.
