In de documentaire De Onrendabelen liet Marcel van Dam filmmaker Hans Heijnen beelden aan elkaar zetten ter ondersteuning van zijn nieuwe boek Niemands land. De kern van Van Dam’s betoog is dat door de dictatuur van de markt en het terugdringen van de publieke sector de inkomensongelijkheid in Nederland sterk is toegenomen en vooral de laagste inkomens hiervan de dupe zijn. Geld en niet welzijn is de nieuwe norm in een verharde maatschappij.
Hij kreeg zowel steun als kritiek uit linkse hoek. Zo verzuchtte Diederik Samson in de VARA-gids dat ‘met een beetje statistiek iedereen zijn eigen versie van de werkelijkheid kan onderbouwen‘. De suggestie dat hij de cijfers ten behoeve van zijn eigen stelling heeft geïnterpreteerd, ergerde Van Dam volgens de Volkskrant zeer. ‘Ik heb alleen maar overheidscijfers gebruikt. Officiële cijfers. Maar ik vermoed dat politici daar nooit naar kijken.’
Armoedegrens
De gegevens van Van Dam zijn als ze kloppen schrikbarend. Zo nam het aantal huishoudens dat onder de armoedegrens bivakkeert tussen 1980 en nu toe van 4% naar 11%. Dit percentage is opmerkelijk, omdat het suggereert dat de inkomensongelijkheid in Nederland fors is toegenomen en dat alle economen en statistici dit volledig gemist hebben. Het getal van Van Dam komt inderdaad uit een overheidspublicatie: ‘Naar een nieuwe armoedegrens’ van het SCP.
De armoedegrens van huishoudens die minder dan 60% van het mediaan inkomen verdienen, die een stijging van 4 naar 11% liet zien, wordt in het rapport vergeleken met andere armoedematen. Zo nam het percentage huishoudens met lage inkomens in dezelfde periode juist af van 20% naar 10%. De conclusie van het onderzoek luidt daarom dat dit soort ruwe maatstaven niet geschikt is als armoedegrens. Als alternatief worden een aantal nieuwe armoedegrenzen berekend, die over dezelfde periode ongeveer constant bleven.
Cijferanalfabeet
Nu zou je Van Dam van selectieve lezing van overheidsrapporten kunnen betichten, maar de verzachtende omstandigheid dat hij cijferanalfabeet is, kan niet worden uitgesloten. Van Dam liet namelijk een staatje zien waarin de koopkrachtontwikkeling van de minima tegenover de rijkste 10% van de bevolking werd gezet, om te bewijzen dat de tweede groep tussen 1980 en 2005 er 60% op vooruit is gegaan, terwijl de allerarmsten er 10% op achteruit gingen, ongeacht de politieke kleur van de zittende regering.
Herberekening met de dynamische koopkrachtontwikkelinggegevens van het CBS levert het volgende beeld op. De rijkste 10% van de bevolking is er inderdaad met 62% op vooruit gegaan, maar zelfs de koopkracht van de armste 10% blijkt met 18% te zijn gestegen. Verder blijken bijstandsgerechtigden en ambtenaren er met respectievelijk 46% en 55% op vooruit te zijn gegaan. De pijn zat vooral bij pensioenontvangers, die er maar 7% op vooruit gingen. Maar de enige groep die daadwerkelijk in koopkracht er op achteruit is gegaan in de laatste 25 jaar, zijn die vermaledijde ondernemers: huishoudens die alleen van winst afhankelijk zijn, gingen er 3% op achteruit. Godzijdank konden de meesten van hen nog uit andere inkomstenbronnen (vermogen) putten om hun koopkracht te verbeteren.
Cijfergoochelaar
Het wordt zo wel erg moeilijk om Van Dam’s betoog voor waar aan te nemen. Misschien raakten de batterijen van zijn Casio zakrekenmachine halverwege op, of had hij grote moeite om zonder leesbril het plusje van het minnetje te onderscheiden, maar waarschijnlijker is het dat hij niet helemaal tevreden was met de uitkomsten. Want wat blijft er van je betoog over die verschrikkelijke marktwerking nog over, als over vrijwel hele linie mensen er op vooruit zijn gegaan, alleen bepaalde groepen (ondernemers) wat minder dan anderen (bijstandstrekkers en ambtenaren).
Zijn betoog is gewoon waar! Marcel van Dam heeft immers altijd gelijk, en als de cijfers die nodig zijn als bewijslast er niet zijn, dan goochel je ze toch gewoon tevoorschijn? De bestaande cijfers kloppen natuurlijk niet en dan is het maar goed dat de hand van Van Dam er nog is om de juiste cijfers tevoorschijn te toveren. Van Dam, die er niet voor terugdeinst om mensen die er een andere zienswijze op nahouden voor leugenaar uit te maken, exploiteert het cijfermateriaal van het CBS en SCP om een boekje, dat overigens nog voor geen euro informatie bevatten, te verkopen. Het zij hem gegund, als gepensioneerde en zelfstandig ondernemer heeft hij het al slechter getroffen dan de rest.
