Velen van ons worden, zo na de kerst terwijl we op de bank uitbuiken van de kerstdagen en wachten op het nieuwe jaar, overvallen door latente pacifistische gevoelens. Rond kerst wensen wij iedereen vrede op aarde, warmte en geluk toe. Dat is geen slechte gewoonte, er valt zelfs wat voor te zeggen dat zulke gevoelens het hele jaar door geen kwaad zouden kunnen. Bij GroenLinks zitten veel mensen die daar actief een invulling aan proberen te geven.
Afgelopen 21 december sprak de partij weer over de Kunduz-missie en de controle die de Kamerfractie uitoefent op de regering op dat punt. Waar pacifisme altijd een uitgangspunt voor GroenLinks is geweest, gaat zo’n avond tegenwoordig gepaard met het nodige verbale geweld. Volgens een deel van de tegenstanders zouden we partij kiezen in een oorlog en horen we geweld principieel af te wijzen. Maar waarom eigenlijk? Staat ethiek tegenover pragmatiek, of kan het ook ethisch verantwoord zijn de wapens op te pakken?
Commandant der Strijdkrachten, Generaal van Uhm sprak daarover bij de afgelopen TedX in Amsterdam, waar hij zei: “I chose to take up the gun as my instrument, to make the world a better place.” In een wereld met internationaal opererende terroristische netwerken, grove mensenrechtenschendingen die we via televisie en internet nota bene live kunnen meemaken, en een verschuiving van het primaat van soevereine staten naar internationale solidariteit, wordt het tijd dat GroenLinks de discussie aangaat over wat pacifisme in zo’n moderne wereld betekent.
Geen staat zonder geweldsmonopolie
Het gebruik van geweld zorgt bij veel GroenLinksers voor kippenvel. Gelukkig zijn we in Nederland gewelddadige situaties en wapens in de dagelijkse praktijk ontwend. Dat geweld een heftige emotionele reactie ontlokt, is een mijlpaal van onze vergevorderde beschaving. Een deel van de GroenLinks-leden dat zich tegen de missie in Kunduz heeft gekeerd, doet dat omdat er in hun ogen geen plaats is voor geweld in die moderne beschaving. Ons wordt als voorstanders van de Kunduz-missie echter wel eens naïviteit verweten, maar die bal kan makkelijk worden teruggekaatst. Al groeit onze beschaving zo ver dat we bij de kerstuitverkoop elkaar netjes voorlaten bij de kassa, staten functioneren niet zonder geweldsmonopolie. Als de staat geen leger heeft, dan is er evengoed wel een malafide extremist die een groepje huurlingen verzamelt.
De doelstelling van ons leger is sinds de Tweede Wereldoorlog geëvalueerd van nationale veiligheid naar internationale solidariteit: we leveren een actieve bijdrage aan de bevordering van mensenrechten over de wereld. Dat heeft ertoe geleid dat er nu langzaam een verschuiving plaatsvindt van de soevereine staat naar de internationale ‘responsibility to protect’; het argument dat werd gebruikt door de internationale gemeenschap om in te grijpen in Libië. GroenLinks was voor de instelling van een met militaire middelen gehandhaafde no fly-zone in Libië. GroenLinks is ook voor de Nederlandse bijdrage aan de missie in Zuid-Sudan: een zowel civiele áls militaire VN-missie om stabiliteit en ontwikkeling te bevorderen en te ondersteunen in een fragiele staat.
Verwarring binnen GroenLinks
Tegenstanders van de missie in Kunduz, bleken voorstanders van het instellen van de no fly-zone in Libië en de missie in Zuid-Sudan. Dat is niet per se hypocriet, maar het zegt wel iets over de verwarring over de betekenis van pacifisme voor de partij. En het stelt ons voor een gewichtige vraag: wat doen we als een kopje rooibosthee, een vredespijp en diplomatieke dialoog geen zin meer hebben? Wat doen we als vreedzaam protest niet werkt? Geloof in een oorlog vrije wereld is niet zinloos en er is minder conflict in de wereld dan een paar decennia terug. Maar militante groeperingen die uit zijn op gewelddadige expansie, verminderen niet altijd in agressie op basis van een goed gesprek. Paradoxaal genoeg gaat het realiseren vrede niet altijd zonder geweld. Soms moet vrede worden afgedwongen. De geschiedenis kent genoeg voorbeelden die dat laten zien.
Praktisch pacifisme
We hebben in Nederland een relatief grote mate van beschaving; we genieten hier van zeer goed gewaarborgde mensenrechten, maar dat is helaas nog lang niet op alle plekken van de wereld het geval. GroenLinks heeft een pacifistische grondslag, maar heeft zich het lot van alle wereldburgers buiten de dijken van Nederland ook altijd zeer aangetrokken. Onze luxepositie zou niet moeten uitnodigen tot een passief pacifisme, maar tot praktisch pacifisme: een actieve inzet om de rest van de wereld daarin te kunnen laten delen. Daarbij hoort ingrijpen in buitenlandse conflicten, bij voorkeur civiel maar waar nodig ook militair. Niet vanuit een cultureel superioriteitsgevoel of semi-imperialisme, maar ten dienste van de internationale vrede en tegen ongeoorloofd en wreed gebruik van geweld. Wij maken een pragmatische, maar daarom absoluut niet minder gepassioneerde keuze voor een actieve rol van ons leger in de wereld. Voor mensenrechten, rechtvaardigheid en uiteindelijk: vrede op aarde.
Eline van Nistelrooij en Giel van der Steenhoven zijn respectievelijk oud-voorzitter en oud-politiek secretaris van DWARS, de jongerenorganisatie van GroenLinks.
