Hiram Maxim stond in 1884 aan de wieg van het ‘zelfladende’ machinegeweer. Een paar jaar later rekte hij het ontwerp van zijn Maxim op om het eerste snelvuurkanon te creëren. Dit watergekoelde kanon ging vanaf 1890 de geschiedenis in als QF 1 pounder, bijgenaamd de pom-pom. Een Quick Firing 37 mm kanon dat aanvankelijk laag-explosieve granaten van 450 gram verschoot met een vuursnelheid van 300 schoten per minuut. Baardige mannen schoten in de tweede Boerenoorlog met Maxim-Nordenfelt pom-poms op de Britten, die al spoedig terugvuurden met hetzelfde uit hun Vickers-Maxim pom-poms. Maxim deed elders ook goede zaken.
1903 QF 1 pounder pom-pom (foto: wiki-Imperial War Museum, upload van Andrew Gray)
In de Eerste Wereldoorlog gingen de pom-poms vooral omhoog wijzen om als luchtafweergeschut een tweede leven te krijgen. De laag-explosieve granaten, die bovendien met een Vo van 550 m/sec nogal sloom waren, maakte de pom-pom echter weinig effectief tegen het nieuwe luchtwapen. Het ontwerp werd daarom aangepast om in 40 mm kaliber de QF 2 pounder te worden. Deze pom-pom koos vooral het ruime sop, en ze monsterden vanaf 1915 bij de Britse marine aan. Een oorlog later zagen de Mk II veteranen en hun nazaten, vaak in opvallende quadruple en octuple ‘Chicago Piano’ opstellingen, opnieuw een hoop actie. Meer dan ze eigenlijk nog aankonden.
Hoewel de vier- (introductie 1936) en vooral achtling (1930) opstellingen van de latere Vickers Armstrong Mk VIII 2 pounders er imposant uitzagen, was het wapen tegen 1940 al behoorlijk verouderd. Ook met de nieuwere HV (High Velocity) munitie met een Vo van 732 m/sec was het de mindere van het in 1932 verschenen Bofors 40/L60 kanon dat met 120 schoten per minuut granaten verschoot met een Vo van 881 m/sec. De Bofors verschoot bovendien zwaardere projectielen (900 versus 820 gram) met lichtspoor, wat de pom-pom munitie miste. De schutters op het stuk zagen niet hoe de projectielen vlogen, wat richtcorrecties uitvoeren bemoeilijkte.
Vierling opstelling (foto: wiki-Royal Navy – Lt F A Davies)
Toch had de pom-pom een paar voordelen. De Bofors werd handmatig geladen met clips van vier granaten terwijl de pom-pom bandvoeding had. Deze banden van veertien granaten konden in de meervoudige opstellingen aan elkaar geklikt worden. De octuple kreeg zo een schietklare voorraad van 140 granaten per kanon. Met een vuursnelheid van maximaal 115 schoten per minuut leverde dit zo’n 73 seconden ononderbroken vuur op. Dit keer acht maakte een geladen twintig ton wegende octuple pom-pom toch een redelijk formidabel stuk. In ieder geval formidabel genoeg voor de Britten om er ruim zesduizend te fabriceren. Twee keer zoveel als ze van de 40 mm Bofors produceerden. Ze gebruikten beide typen, niet zelden op hetzelfde schip.
Aachtloops opstelling aan boord van HMS Rodney (foto: wiki-Royal Navy – Lt R G G Coote)
Zo zag de pom-pom zij-aan-zij met de Bofors 40 mm aan boord van Britse en Commonwealth schepen de oorlog uit ondanks de introductie van nabijheidsbuizen (proximity fuses) aan het eind van 1942. Deze techniek, waar de ‘VT‘ (Variable Timing) aanduiding de werking van verhulde, kon gedurende WOII nog niet kleine genoeg worden gefabriceerd voor 40 mm kaliber projectielen.
Reden voor de Amerikanen om na de introductie van VT-munitie het luchtafweer-accent naar geschut van minimaal 76 mm te verleggen, het kleinste kaliber waar VT-ontstekers op de munitie pasten. De elektronica hiervan zond een constant radiosignaal uit. Ook als er meters naast werd geschoten zorgde de signaalreflectie van het doel dat de granaat explodeerde. Wat in 76 mm sowieso destructiever gebeurde dan in 40 mm. De lagere vuursnelheid van 76 mm snelvuurgeschut (toen tot 70 schoten per minuut) werd meer dan gecompenseerd door de slimme VT-buizen. Techniek dat na de Tweede Wereldoorlog wel voor kleinere kalibers werd ontwikkeld, maar niet voor de pom-pom. Die had nog tegen de Boeren gevochten, dus mocht ook wel eens met pensioen.
Meer pom-pom bij www.navweaps.com.
(Titelfoto: achtloops pom-pom aan boord van HMS Rodney 1940 (foto: wiki-Royal Navy -Lt R G G Coote)
