Een opmerkelijke uitspraak was het wel: Jolande Sap meldde na de verkiezingen publiekelijk dat ze erg blij is dat de PVV fors heeft verloren. De toon was gezet: GroenLinks is weliswaar gedecimeerd, maar zolang de PVV maar verliest is er altijd reden tot feest. Geert Wilders had inderdaad weinig te vieren, want de kiezer heeft hem geen mandaat gegeven voor zijn anti-Europese programma. Maar wat betekent dat en ligt dat voor de andere partijen anders? Voor de verkiezingen spreekt iedereen over opiniepeilingen en zwevende kiezers die dagelijks bij Maurice de Hond andere politieke voorkeuren aangeven. De kiezer lijkt onvoorspelbaarder dan ooit, had weken terug nog een sterke voorkeur voor de SP, maar heeft inmiddels besloten dat de PvdA toch beter is. Nu zeggen allerlei commentatoren dat ‘de PvdA het vertrouwen van de kiezer heeft gekregen’, dat ‘burgers de PvdA een duidelijk mandaat hebben gegeven’ en dat ‘Mark Rutte door de kiezer is beloond’.
Louterende commentaren
Maar de commentaren van voor de verkiezingen kunnen hier louterend werken: een paar weken geleden stond de PvdA nog op meerdere zetels verlies, en vrijwel iedere sociaal-wetenschapper kan je vertellen dat burgers niet zo snel van mening veranderen. Hun virtuele voorkeur voor de SP van toen was vluchtig, maar niet minder vluchtig dan hun voorkeur voor de PvdA van afgelopen woensdag. De VVD stond in de peilingen lager dan de uitslag laat zien, en dus kunnen we vermoeden dat een grote groep burgers op de VVD heeft gestemd terwijl ze dat eerder niet van plan waren.
Waren deze burgers echt overtuigd van de plannen van de VVD? Of van die van de PvdA? In beide gevallen kunnen we ernstig twijfelen, ook omdat we weten dat als er straks een kabinet is geformeerd burgers dat kabinet binnen de kortste keren zeer lage rapportcijfers geven en in enquêtes zeggen dat ze er weinig vertrouwen in hebben. Burgers zweefden voor de verkiezingen en kwamen bij een bepaalde partij uit, maar we kunnen er niet van uitgaan dat ze erg overtuigd waren van hun keuze.
Waar zijn politici blij mee?
Dat geldt dus ook andersom. Bij Geert Wilders liepen kiezers dit keer weg, maar we kunnen niet aannemen dat dat betekent dat zijn standpunten ten dode zijn opgeschreven. Veel PVV-stemmers bleven waarschijnlijk thuis of stemden vooral tegen iets anders: tegen een links kabinet of voor een kabinet op rechts, en de kans op dat laatste is groter als de VVD de grootste partij blijft. Heeft de campagne deze kiezers echt overtuigd nooit meer op Wilders te stemmen? Dat is zeer onwaarschijnlijk.
Het enige wat zeker is, is dat Wilders de komende jaren minder invloed heeft. Dat is bij GroenLinks misschien een feestje waard, maar het is ook heel Haags gedacht. Want de burgers die ontevreden zijn over Europa, de islam, de multiculturele samenleving en te lage straffen bestaan natuurlijk nog steeds. Die standpunten zien ze bij de PVV maar deels terug, want Wilders heeft ‘een punt’, maar vaak zijn deze kiezers ook gematigder dan Wilders en twijfelen ze aan hun voorkeur. Ze kunnen daarom makkelijk overlopen naar andere partijen of besluiten thuis te blijven.
Maar ze kunnen even gemakkelijk weer terugkeren.
Chris Aalberts is onderzoeker politieke communicatie. Onlangs verscheen Achter de PVV: waarom burgers op Geert Wilders stemmen.
