De laatste Aedema – Marjolein van Heemstra

Een onderscheiden dichteres begeeft zich op het proza-pad. Ik was benieuwd wat zoiets oplevert. Van Heemstra heeft als onderwerp de adel gekozen, waar altijd een buitenissig luchtje aan kleeft. Zij weet dat ook inDe laatste Aedema niet weg te nemen. Zelfs het papier waarop het boek gedrukt is lijkt vergeeld.

Hoofdpersoon Loina is na een hele stoet voorgangers de laatste van haar stamboom. Haar oom Samson, iemand van de oude stempel die net als zijzelf in Rotterdam woont, is bezig het familieverleden vast te leggen. Hun vroegere knecht Fluit, inmiddels op leeftijd, archiveert voorwerpen in Friesland en gaat zelfs zo ver om de botten van de verschillende voorouders te verzamelen. Als Loina eens bij hem is, ontdekken ze dat de botten van de voorlaatste Loina verdwenen zijn. In de kist bevinden zich slechts stenen. Voorwaar het begin van een zoektocht naar de overgrootmoeder van de huidige Loina.

Voor mij echter een teleurstelling. Want wat is er zo schokkend aan het feit dat botten niet in de kist liggen? Als Fluit niet zo morbide bezig was om in de kelder van een kerk in Oendijk oude botten te rubriceren, dan was er niets aan de hand geweest. Gelukkig weet Van Heemstra de spanning vast te houden. Allereerst wordt ze in haar huis in Rotterdam gestalkt door een buitenlandse jongen die vaak op een bankje tegenover haar huis aan de Maas zit. Daarnaast was de voorlaatste Loina een daadkrachtige dame, die brak met de traditie en op eigen houtje naar India ging om als theosofe de wereld te verbeteren.

Het boek begint met een prachtige ontbijtscène tussen de grootvader en de vijfentwintigjarige Loina. Zij woont bij hem in omdat haar ouders verongelukt zijn. Van Heemstra weet de sfeer van de oude man en de jonge vrouw op beeldende en allegorische wijze te schetsen.

‘We zitten aan de brede zwarte tafel, grootvader en ik. De stoffige stapels boeken en kranten zijn voor het ontbijt tijdelijk aan de kant geschoven. De lange Friese staartklok met zeemeerminnenwijzers tikt. Traag en onregelmatig. Grootvader heeft hem net opgewonden. Hij loopt nooit gelijk, de zeemeerminnen wijzen naar een uur dat al lang voorbij is of nog moet komen. De bel die om het kwartier zou moeten slaan, slaat op willekeurige momenten. Voor de tijd hebben we een electrische wekker op tafel.’

Dan hebben we het nog niet over opa zelf die tijdens het ontbijt uiterst langzaam op zijn brood kauwt terwijl Loina de havermout al naar binnen heeft gelepeld en de oude hond onder tafel ligt te snurken.

Helaas weet Van Heemstra deze fraaie beeldtaal niet vol te houden. De personages in het boek gaan niet echt leven. Dat geldt voor Frits, de vriendin van Loina, die haar wil betrekken in het gewone leven, voor vriend Konstant, die helemaal niets ziet in haar wens een voorzaat op te sporen en ook voor Dawud, de stalker. Hoewel al vrij snel duidelijk is dat de laatste iets met de verdwijning van de voorlaatste Loina te maken heeft, wordt hij eindeloos lang als mystery guest op afstand gehouden. Ook de typeringen van Samson en Fluit zijn weinig onderscheidend. Ze lijken onder een stolp gevangen te zitten. De grote mate van beschouwelijkheid die zich na de beginscène met het ontbijt in het verhaal nestelt, maaktDe laatste Aedema nogal doods.

Het is opvallend is dat in de roman geen aanhalingstekens worden gebruikt. Dat geeft meer verbinding tussen personen en gedachten, maar het is soms moeilijk vast te stellen door wie iets gedacht wordt. Het lijkt of Van Heemstra zich verkeken heeft op het onderwerp. De inspanning is ervan af te lezen. Hoofdpersoon Loina is iemand die het liefste alleen zou ronddobberen in plaats van opgezadeld zitten met verantwoordelijkheden. Misschien kan Van Heemstra eens een lichter onderwerp aanvatten, waarbij de beleving voorop staat. Ik hou me aanbevolen.